نقد و تحلیل روایت «عطاء المؤلفة قلوبهم» (روایت ابن‌اسحاق در السیرة‌النبویه ابن‌هشام)

تاریخ و فرهنگ

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 01 بهمن 1402   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jhistory.2024.84902.1257

نویسندگان

محمدعلی مقدم¹؛ رمضان محمدی^{* 2}؛ سینا فروزش³؛ معصومعلی پنجه⁴

¹دانشجوی دکتری تاریخ اسلام، دانشکده ادبیات، علوم انسانی و اجتماعی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

²دانشیار گروه تاریخ، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم ، ایران

³دانشیار گروه تاریخ و باستان شناسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

⁴استادیار گروه تاریخ و باستان شناسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

روایتی از ابن‌اسحاق در کتاب السیرةالنبویه ابن‌هشام نقل شده که پس از جنگ حنین، رسول خدا(ص) به «مؤلفة قلوبهم» که اشراف مردم بودند، از غنایم قبایل هوازن چیزهایی بخشید تا سبب الفت و دلجویی آنان شود. عبارت «مؤلفة قلوبهم» برگرفته از آیه 60 سوره توبه است که ابن‌هشام زمان نزول آن را ذیل حوادث جنگ تبوک در سال نهم هجرت و در میان آیاتی که درباره منافقین نازل شده نقل کرده و در توضیح آن نوشته: «این آیات بیان می‌کند که مستحقان و گروه‌های شایسته دریافت صدقات چه کسانی هستند». این نوشتار با تکیه بر منابع سیره‌نگاری و آثار مورخین و بهره‌گیری از تفاسیر، به روش تاریخی ـ تطبیقی و به صورت کیفی درصدد بررسی این مسئله است که روایت مؤلفة قلوبهم، تا چه اندازه با مبانی تاریخ‌نگاری مانند اصالت سند، انطباق با دیگر گزارش‌های تاریخی قابل پذیرش است و با چه هدفی در اخبار سیره نبوی شهرت یافته است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد، روایت «مؤلفة قلوبهم» با آیه مورد استناد گزارش «انّما الصّدقات...»، سازگاری زمانی و محتوایی ندارد و با رویکرد تاریخ‌نگاری سفارشی، در اخبار سیره جای گرفته است.

کلیدواژه‌ها

مؤلفة قلوبهم(تألیف قلوب)؛ صدقات؛ غنایم؛ حنین؛ تبوک؛ امویان

مراجع