بررسی رابطهٔ نظر و عمل از منظر علامه طباطبایی(ره)

جستارهایی در فلسفه و کلام

دوره 56، شماره 1 - شماره پیاپی 112، شهریور 1403، صفحه 75-105   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/epk.2024.82296.1244

نویسنده

عبدالله محمدی^*

عضو هیئت علمی گروه حکمت عملی موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران

چکیده

این جُستار در پی تبیین رابطهٔ نظر و عمل در اندیشهٔ علامه طباطبایی با هدف روشن‌شدن یکی از مهم‌ترین ارکان حکمت عملی؛ یعنی رابطهٔ نظر و عمل از منظر این حکیم نوصدرایی است که با روش توصیفی و تحلیلی، ضمن واکاوی آثار علامه طباطبایی، در مواردی که ایشان به‌صورت مستقل به این مسئله وارد نشده، آن را براساس مبانی وی بازسازی کرده است. حاصل آنکه: علم از منظر علامه طباطبایی مبدأ تمام رفتار‌های انسان است. علم و عمل، امور وجودی هستند و درنتیجه، شدت علم سبب شدت عمل می‌شود. بین نظر و عمل، تعاملی دوطرفه برقرار است. علامه با تأکید ویژه بر مفهوم التفات توانسته است عصمت معصومان و نیز تحقق ملکات اخلاقی را نیز با حقیقت علم مرتبط سازد.
نوآوری‌های این جُستار عبارت‌اند از: سازمان‌دهی سخنان پراکندهٔ علامه در این بحث، اصطیاد چهار تقریر از فرایند تعامل نظر و عمل، ارائهٔ تقریری ابتکاری از تأثیر عمل بر نظر، تکمیل دیدگاه علامه با رویکرد وجودی و نیز دخالت‌دادن حقیقت اعتباریات، نمایان‌ساختن پیامد‌های این دیدگاه در علوم انسانی.

کلیدواژه‌ها

نظر؛ عمل؛ التفات؛ علامه طباطبایی؛ حکمت عملی؛ فلسفهٔ عمل

مراجع

قرآن کریم

ابن‌مسکویه، احمدبن‌محمد. ابوعلی. تهذیب الاخلاق،  بیروت: بی‌نا، 1966م.

ابن‌فهد حلی، احمدبن‌محمد. عدة الداعی. بی‌جا: دار الکتاب الإسلامی، 1407ق.

ذاکری، مهدی. درآمدی به فلسفۀ عمل. تهران: سمت، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1394.

سبزواری، ملاهادی. شرح المنظومه. به‌تصحیح و تعلیق آیت‌الله حسن حسن‌زاده آملی. تقدیم و تحقیق مسعود طالبی. تهران: ناب، چاپ‌اول، 1369، 1379.

شکری، مهدی. «تأثیر گناه بر شناخت با تأکید بر دیدگاه علامه طباطبایی». نشریۀ پژوهش‌های فلسفی کلامی، ش45 (پاییز 1388): 72-41.

صدرالدین شیرازی، محمدبن‌ابراهیم. الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیه الأربعه. بیروت: دار احیاء التراث، 1981م.

طباطبایی، محمدحسین. اصول فلسفۀ رئالیسم. قم: بوستان کتاب، 1387.

طباطبایی، محمدحسین. المیزان فی تفسیر القرآن. قم: اسماعیلیان، 1371.

طباطبایی، محمدحسین. بررسی‌های اسلامی. قم: بوستان کتاب، 1388.

طباطبایی، محمدحسین. نهایة الحکمه. قم: مؤسسة النشر الإسلامی، چاپ‌دوازدهم، بی‌تا.

طباطبایی، محمدحسین. رسالة الإعتبارات. مندرج در مجموع رسائل علامه طباطبایی. به‌تحقیق صباح ربیعی. قم: باقیات، چاپ‌اول، 1428ق. (الف)

طباطبایی، محمدحسین. رسالة النبوات و المنامات. مندرج در مجموع رسائل علامه طباطبایی. به‌تحقیق صباح ربیعی. قم: باقیات، چاپ‌اول، 1428ق. (ب)

عبدالهی، مهدی. نظریۀ کنش جان سرل. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1402.

مصباح، محمدتقی. آموزش فلسفه. تهران: سازمان تبلیغات اسلامی، 1366.

نصیرالدین طوسی، محمدبن‌محمد. اخلاق ناصری. تهران: انتشارات علمیهٔ اسلامیه، 1413ق.

نوری، حسین‌بن‌محمد. مستدرک ‌الوسائل. قم: آل‌البیت، 1408ق.