تحلیل رمزگانی عناصر روایت در اشعـــار کــودک سـلــمــان هـــراتــی

زبانشناسی و گویش های خراسان

مقاله 3، دوره 15، شماره 4 - شماره پیاپی 33، اسفند 1402، صفحه 51-73   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jlkd.2024.85449.1219

نویسندگان

سید اصغر موسوی¹؛ اکبر شعبانی^{* 2}؛ بتول فخراسلام²؛ پروین دخت مشهور²

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی، نیشابور، ایران

²استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد نیشابور، دانشگاه آزاد اسلامی، نیشابور، ایران

چکیده

نشانه‌شناسی دانشی است که به مطالعۀ نظام‌های نشانه‌ای، فرایند تأویل و معنا و حقیقت پنهان در پس رمزها، نشانه‌ها، نمادها و علائم می‌پردازد. این دانش در حوزه‌های گوناگون روابط بشری کاربردها و کارکردهای قابل‌توجهی دارد. ادبیات و ازجمله ادبیات کودک از مهم‌ترین این حوزه‌هاست. پژوهش حاضر کوشیده است به روش تحلیلی-توصیفی، شعرهای کودک سلمان هراتی را با بهره‌گیری از دیدگاه‌های رولان بارت (1974) تحلیل رمزگانی نماید. نتایج حاصله نشان می‌دهد که شعر هراتی به دلیل اشتمال بر زمینه‌های گوناگون از عناصر طبیعی و ایدئولوژیک، سرشتی بکر، ساده و صمیمی، مختصات برجستۀ زمانی و مکانی، گسترۀ مضمون اجتماعی و گفتمان آرمانی، قادر است رمزگان‌ها و به‌تبع آن معنا و تأویل‌های گوناگون را تولید کند. این ویژگی‌ها اگرچه با توانش خواننده ارتباط مستقیم دارند، نشان می‌دهند که شعر هراتی در مواجهه با مکانیسم‌های تأویلی رمزگان‌ها و تحلیل سایر عناصر نشانه‌شناختی، ژرف‌ساخت‌ معنایی ساختار‌مند و اندیشیده شده دارد. بینامتنیت عامل دیگری است که در فرایند نشانه معناشناسی و تفسیر درون و برون‌متن، فضا و امکان بازتولید محتوا را برای خواننده فراهم می‌آورد. روایت در شعر سلمان به‌عنوان عامل یکپارچگی محور عمودی، رمزگان‌های متنوعی را تولید کرده است. نمود قابل‌توجه رمزگان‌های کنش روایی، نمادین و هرمنوتیک، نشانگر روایتمندی و ماهیت دلالتگر شعر او است. دلالت‌ها در شعر هراتی تداعی‌های عینی و شفافی را سبب می‌شود و فرامتن را به‌طور مؤثری در تأویل و تحلیل نشانه‌ها دخیل می‌سازد.

کلیدواژه‌ها

نشانه‌شناسی؛ روایت؛ رمزگان؛ شعر کودک؛ سلمان هراتی

مراجع

قرآن کریم. (۱۳۳۶). ترجمه ابوالقاسم پاینده. تهران: جاویدان.

احمدی، بابک. (۱۳۸۸). ساختار و تأویل متن. چ 11، تهران: مرکز.

 اسکولز، رابرت. (1377). عناصر داستان. ترجمۀ فرزانه طاهری. چ 1. تهران: مرکز.

آسابرگر، آرتور. (1398). تحلیل گفتمان کاربردی فرهنگ عامیانه، رسانه و زندگی روزمره. ترجمۀ حسین پاینده. چ 1. تهران: مروارید.

آلگونه جونقانی، مسعود. (۱۳۹۵). اومبرتو اکو و بنیان نشانه‌شناختی تأویل. نقد و نظریه ادبی. سال اول دورۀ اول. شماره 1. صص 23-47

آلن، گراهام. (1385). رولان بارت. ترجمۀ پیام یزدانجو. تهران: نشر مرکز.

بارت، رولان. (1387). درآمدی بر تحلیل ساختاری روایت‌ها. ترجمۀ محمد راغب. تهران: فرهنگ صبا.

تاجیک، محمدرضا. (۱۳۸۹). «نشانه‌شناسی نظریه و روش». پژوهشنامه علوم سیاسی. سال پنجم. شماره 4. صص 7-39

چندلر، دانیل. (1386). مبانی نشانه‌شناسی. ترجمۀ مهدی پارسا. چ 1. تهران: سوره مهر.

دهخدا، علی‌اکبر. (1377). لغت‌نامۀ دهخدا. چ ۲. تهران: دانشگاه تهران.

سجودی، فرزان. (۱۳80). ساخت‌گرایی، پساساخت گرایی و مطالعاتِ ادبی. چ ۲. تهران: سوره مهر.

ــــــــــــ (۱۳77). درآمدی بر نشانه‌شناسی. فارابی. شماره 30. صص ۲۱۲-۲۳۱.

ــــــــــــ (1390). نشانه‌شناسی کاربردی. چ ۲. تهران: علم.

سوسور فردینان. ۱۳۹۲. دورۀ‌زبان‌شناسی‌عمومی. ترجمۀ‌کورش‌صفوی.‌چ‌۴.‌تهران: هرمس.

شوالیه، ژان؛ گربران، آلن. (۱۳۷۹). فرهنگ نمادها. ترجمۀ‌سودابه‌فضایلی. ج ۲. چ ۱. تهران: جیحون.

ـــــــــــــــــ. (1382). فرهنگ نمادها. ترجمۀ سودابه فضایلی. ج ۳. چ ۱. تهران: جیحون.

ـــــــــــــــــ. (1385). فرهنگ نمادها. ترجمۀ سودابه فضایلی. ج ۴. چ ۱. تهران: جیحون.

ـــــــــــــــــ. (1387). فرهنگ نمادها. ترجمۀ سودابه فضایلی. ج ۵. چ ۱. تهران: جیحون.

صفوی، کورش. (1393). آشنایی با نشانه‌شناسی‌ادبیات. چ ۱. تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.

 صفیئی، کامبیز؛ سلامی، مسعود. (۱۳۹۰). توضیح و معرفی متدولوژی رمزگان پنج‌گانۀ رولان بارت با نمونۀ عملی از نمایشنامۀ فیزیکدان‌ها اثر فریدریش دورنمات. مطالعات نقد ادبی. شماره 24. صص  134 تا 152.

ضیمران، محمد. (1383). امبرتو اکو و نشانه‌شناسی. کتاب ماه ادبیات و فلسفه شماره ۸۹ و ۹۰ صص 78-83

علی پور، منوچهر. (1388). سلمان هراتی(مشاهیر ایرانی 36). تهران: تیرگان.

کریمی، فرزاد. (1394). تحلیل نقش رمزگان در روایتمندی شعر نو ایران. مجموعه مقاله‌های دهمین همایش بین‌المللی ترویج زبان و ادب فارسی. دانشگاه محقق اردبیلی. صص 391-404.

گودرزی لمراسکی، حسن. (1391). بینامتنیت در شعر صلاح عبد الصبور. زبان پژوهی دانشگاه الزهرا. (سلام الله علیها⁾ سال سوم. شماره 6. صص 135-154.

محمدی فشارکی، محسن؛ خدادادی، فضل الله. (1397). فرهنگ توصیفی اصطلاحات روایت شناسی. چاپ اول. تهران: سوره مهر

مکوئیلان، مارتین. (1388). گزیدۀ ‌مقالات‌روایت.‌ترجمۀ فتاح محمدی. تهران: مینوی خرد.

موسوی، مصطفی؛ اسپرغم، ثمین. (1389). نقد اسطوره‌شناسی قصۀ دختر نارنج و ترنج. نقد ادبی. سال سوم. شماره 11 و 12. صص 233-255.

هراتی، سلمان. (۱۳۸۰). مجموعۀ‌کامل‌شعرهای‌سلمان هراتی. چ ۱. تهران: دفتر شعر جوان.