بـی‌پــروایـی عـارفـان در عشق الهی

جستارهای نوین ادبی

مقاله 4، دوره 56، شماره 3 - شماره پیاپی 222، بهمن 1402، صفحه 99-121   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jls.2024.82463.1433

نویسنده

مجید فرحانی زاده^*

دانش‌آموختۀ دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه حکیم سبزواری، سبزوار، ایران

چکیده

این پژوهش درصدد است به تحلیل مفهوم «گستاخی با حق‌تعالی» در آثار برجستۀ عرفانی تا قرن هشتم هجری، بر پایۀ پیوندی که با ساحت‌های عارفانۀ عبودیت و عشق دارد، بپردازد. مقایسۀ مفهوم گستاخی در آثار عرفانی گویای آن است که شواهد بدست‌آمده از گفتمان واحدی پیروی نمی‌کنند، چنان‌که برخی شواهد دلالت بر نیکوداشت گستاخی با خداوند و برخی شواهد تأکید بر نکوهش آن دارند. با این‌وصف، حال گستاخی با خدا در منظومۀ فکری عارفان در دو ساحت انعکاس دارد: نخست در ساحت عبودیت که نکوهیده و درخور نفی است. دوم در ساحت عشق که نیکو و درخور تمجید است. این پژوهش که با روش توصیفی‌تحلیلی تدوین یافته، برآ‌نست با استناد به شواهد مرتبط با موضوع بحث در منابع اصیل عرفانی، به تحلیل تناقض موجود از مفهوم گستاخی با خدا بپردازد و تفسیر درست‌ و جامعی در جهت شناخت دیدگاه عارفان بزرگ ارائه دهد.

کلیدواژه‌ها

گستاخی با خدا؛ ساحت بندگی؛ ساحت عشق؛ سُکر؛ جنون

مراجع

ابن‌عربی، م. (1386)، فتوحات مکیه. ترجمۀ محمد خواجوی. ج.3. مولی.

ابن‌عربی، م. (1387). فتوحات مکیه. ترجمۀ محمد خواجوی. ج.8. مولی.

ابن‌عربی، م. (1388). فتوحات مکیه. ترجمۀ محمد خواجوی. ج.9. مولی.

اشرف امامی، ع. (1389). جنون در عرفان اسلامی. دایره‌المعارف بزرگ اسلامی،  18(۱)، 623-630.

بستانى، ف. ا.‏ (1375). فرهنگ ابجدی‏. ترجمۀ رضا مهیار. اسلامی‏.

روزبهان بقلى شیرازى.‏ (1366). عبهرالعاشقین‏. تصحیح هانرى کربن و محمد معین‏. منوچهرى‏.

روزبهان بقلى شیرازى.‏ (1374). شرح شطحیات‏. تصحیح هانرى کربن‏. طهورى.

روزبهان بقلى شیرازى.‏ (1426ق‏)، مشرب‌الأرواح‏. تصحیح عاصم ابراهیم الکیالى الحسینى. دار الکتب العلمیه.

روزبهان بقلى شیرازى.‏ (1393). مقامات عارفان. ترجمۀ قاسم میرآخوری. فهرست.

جرجانی، س. ش. (1370). کتاب التعریفات‏. ناصرخسرو.

دهخدا، ع. ا. (1377). لغت‌نامه. ج.12. انتشارات دانشگاه تهران و روزنه.

ریتر، ه. (1388). دریای جان (سیری در آراء و احوال شیخ عطار نیشابوری). ترجمۀ عباس زریاب خویی و مهرآفاق بایبوردی. ج1. الهدی.

زمانی، ک. (1388). میناگر عشق. نی.

سلمى‏، ع. (1424ق‏). طبقات‌الصوفیه. تصحیح مصطفى عبد القادر عطا. دار الکتب العلمیة.

سلمى‏، ع.  (1369). مجموعه آثار ابو عبدالرحمان سلمى (تفسیر ابن‌عطاء). به کوشش نصرالله پورجوادی. مرکز نشر دانشگاهی.

سنایی، ا. (1383). حدیقةالحقیقة و شریعة الطریقة. تصحیح مدرس رضوى‏. انتشارات دانشگاه تهران‏.

سهروردى‏، ش. ا. (1427).  عوارف‌المعارف‏. تصحیح احمد عبدالرحیم السایح  و توفیق على وهبة. ج.۱. مکتبة الثقافة الدینیة.

شفیعی کدکنی، م. (1391). نوشته بر دریا. سخن.

عطار، ف. م. (1385). منطق‌الطیر. تصحیح سیدصادق گوهرین. علمی و فرهنگی.

عطار، ف. م. (1386). مصیبت‌نامه، تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی، چاپ سوم، تهران‏: سخن.

عطار، ف. م. (1905). تذکره‌الأولیاء. تصحیح رینولد آلین نیکلسون‏،  ج.2. لیدن.

عین‌القضات همدانی، ع. (1386). تمهیدات. تصحیح عفیف عسیران. منوچهری.

غزالى، ا. م. (1386). احیاء علوم‌الدین. ترجمۀ مؤیدالدین خوارزمى‏ و تصحیح حسین خدیو جم‏، ج.۴. علمى و فرهنگى‏.

فولادی، ع. (1387). زبان عرفان. فراگفت.

قشیرى، ا.  (1374). الرسالةالقشیریه. تصحیح عبدالحلیم محمود و محمود بن شریف‏. بیدار.

کاشانى، ع. م.‏ (1388). مصباح الهدایة و مفتاح الکفایة. هما.

کلابادى، ا. م. (1371).  التعرف لمذهب التصوّف. به کوشش محمدجواد شریعت. اساطیر.

گوهرین، س. ص. (1368). شرح اصطلاحات تصوّف. ج.2، 4، 6. زوار.

مستملى بخارى‏، ا. (1363). شرح التعرف لمذهب التصوّف‏. تصحیح محمد روشن.، ج.3. اساطیر.

معاذ الرازى‏، ا. (1423ق‏). جواهرالتصوّف‏. تصحیح سعید هارون عاشور. مکتبة الآداب‏.

مولوی، ج. م. (1373). مثنوى معنوى. تصحیح توفیق سبحانى. وزارت ارشاد اسلامى‏.

مولوی، ج. م. (1384). دیوان کبیر شمس‏. تصحیح بدیع الزمان فروزانفر. طلایه‏.

میبدى، ا. ر. ‏)1371(. کشف‌الأسرار وعدة الأبرار. تصحیح على اصغر حکمت‏. امیر کبیر.

مینوى‏، م. (1363). احوال و اقوال خرقانى. طهورى‏.

نجم‌الدین رازی، ع. (1386‏). مرصادالعباد. تصحیح امین ریاحی. علمی فرهنگی‏.

نسفى‏، ع. (1386). الإنسان‌الکامل. تصحیح ماریژان موله‏. طهورى‏.

هجویرى‏، ا. ع. (1387). کشف‌المحجوب. تصحیح محمود عابدی. سروش.