ارزیابی مؤلفه‌های زیبا‌یی‌شناسانه منظر شهری (نمونه موردی: سبزه میدان قزوین)

جغرافیا و توسعه فضای شهری

دوره 11، شماره 4، اسفند 1403، صفحه 133-151   

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jgusd.2024.85289.1358

نویسندگان

رضا جعفری ها^{* 1}؛ غزاله حیدری²؛ زهرا لک³

¹استادیار معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره)، قزوین، ایران.

²کارشناسی ارشد برنامه‌ریزی شهری، گروه شهرسازی دانشکده هنر و معماری، دانشگاه گیلان، رشت، ایران.

³دانشجوی کارشناسی ارشد معماری منظر، دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره)، قزوین، ایران.

چکیده

منظر شهرها تبلور کالبدی ویژگی‌های ملموس و ناملموس محیط است. درک و شناخت نظام پیچیده‌ی زیبایی‌شناسی ویژگی‌های محیط بر مبنای تعامل میان انسان و محیط پایه‌گذاری می‌شود. این موضوع در میدان‌های شهری به عنوان کانون تجمع عملکردی، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. با توجه به موقعیت قرارگیری سبزه‌میدان قزوین در محدوده تاریخی و فرهنگی شهر و دسترسی مناسب، بررسی و ارزیابی ویژگی‌های محیطی و زیبایی‌شناسی آن مورد توجه است. روش در این پژوهش از نوع توصیفی-تحلیلی است. در این راستا به منظور ارزیابی و تحلیل مؤلفه‌های تأثیرگذار در زیبایی‌شناسی منظر سبزه‌میدان شهر قزوین در این پژوهش، مجموعه‌ی 25 مؤلفه‌ی شناسایی شده در هر دو بعد عینی و ذهنی با استفاده از روش دلفی، با مشارکت 20 نفر از خبرگان بررسی و تأیید شده است. در ادامه وزن‌دهی مؤلفه‌ها با استفاده از روش انتروپی شانون انجام شده و با استفاده از مدل تصمیم‌گیری چندمعیاره تاپسیس، مؤلفه‌ها رتبه‌بندی و ارزیابی شده‌اند. در نتیجه «سرزندگی»، «خاطرات جمعی»، «حس‌مکان»، «غنای حسی»،  «حضور‌پذیری» و «اصالت و هویت» به‌ترتیب به‌عنوان مهم‌ترین‌ مؤلفه‌ها شناسایی و رتبه‌بندی شده‌اند. مؤلفه‌های ذهنی از بالاترین درجه اهمیت برخوردار هستند. در دیدگاه زیبایی‌شناسانه منظر، مؤلفه‌های بعد عینی به عنوان عناصر تشکیل دهنده بستر منظر سبزه‌میدان شهر قزین نیز حائز اهمیت هستند. بنابراین در فرآیند ادراک و ارزیابی منظر سبزه‌میدان، همواره دو بعد ذهنی و عینی به صورت مکمل یکدیگر وجود دارند.

کلیدواژه‌ها

زیبایی‌شناسی منظر؛ سبزه میدان؛ قزوین؛ منظر؛ منظر میدان شهری

مراجع

• سمعیلی، ف.، چاره جو، ف.، و حوریجانی، ن. (1399). تحلیل و ارزیابی جداره‌های شهری با تأکید بر زیبایی‌شناسی بصری، با استفاده از روش شبکه‌بندی (نمونۀ موردی: خیابان انقلاب سنندج). باغ نظر، 17(82)، 68-78.
• امین زاده، ب. (1389). ارزیابی زیبایی و هویت مکان. هویت شهر، 4(7)، 3-14.
• امین‌زاده گوهرریزی، ب، شریفی، م.، و فروغی‌فر، م. (1393). مقایسه‌ ادراک زیبایی منظر شهری از نظر متخصصان و کاربران مطالعه‌ موردی: میدان عدل خمینی، مشهد. فصلنامه مطالعات شهری، 3(10)، 73-80.
• امین‎زاده، ب. (1394). ارزش‌ها در طراحی منظر شهری، پایداری، زیبایی و هویت. تهران: موسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.
• ایروانی، م.، و خداپناهی. م.ر. (1371). روانشناسی احساس و ادراک. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت).
• آقابزرگ، ن.، و متدین، ح. (1393). زیبایی شناسی میدان ایرانی - تحلیل کالبدی میدان های تاریخی ایران. منظر، 6(26)، 18-23.
• آل‌هاشمی، آ.، و منصوری، س. ا. (1396). منظر؛ مفهومی در حال تغییر (نگاهی به سیر تحول مفهوم منظر از زنسانس تاکنون). باغ نظر، 14(57)، 44-33.
• آیوازیان، س. (1381). زیبایی شناسی و نقد آن در خواستگاه معماری. مجله هنرهای زیبا، 12، 64-69.
• بهزادپور، م. (1399). مکان و لامکان. تهران: انتشارات طحان.
• پاکزاد، ج. (1391). مبانی نظری و فرایند طراحی شهری. تهران: انتشارات شهیدی
• توپچی خسروشاهی، م.، ثقفی اصل، آ.، ستارزاده، د.، و ستاری ساربانقلی، ح. (1400). ارزیابی تحقق‌پذیری شاخص‌های کیفیت فضاهای عمومی شهری بر مبنای دیدگاه کرمونا (مطالعه موردی: شهر تبریز). جغرافیا و توسعه فضای شهری، 8(2)، 179-196.
• جعفری‌ها، ر. (1396). زیبایی‌شناسی منظر شهری، با تکیه بر آراء اندیششمندان اسلامی (مبانی). قزوین: انتشارات جهاد دانشگاهی قزوین.
• حقی، م.، کریمی‌مشاور، م.، و زلفی‌گل، س. (1396). ارزیابی کیفیت منظر فضاهای عمومی شهری، (مطالعه موردی: میدان امام شهر همدان). محیط شناسی، 43(3)، 541-529.
• حقیریان، ش.، سجادزاده، ح.، و کریمی‌مشاور، م. (1395). اولویت بصری میدان‌ها شهری از منظر کاربران (نمونه موردی: میدان‌های شهر همدان). آمایش محیط، 9(35)، 23-42.
• ریخته‌گران، م. (1384). هنر از دیدگاه مارتین هیدگر. تهران: فرهنگستان هنر.
• شعبان‌جولا، ا.، و زندیه، م. (1394). ارزیابی نقش منظر شهری در امنیت شهروندان (مطالعه موردی: شهر قزوین). باغ نظر، 12(32)، 91-102.
• فتاحی، بمانیان، و صارمی. (1400). ارزیابی مفاهیم زیبایی‌شناسی و منظر شهری در انعطاف‌پذیری مجتمع‌های مسکونی. فصلنامه علمی-پژوهشی نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، 13(2)، 490-505.
• قائم پناه، ن.، مولوی، ا.، و امیدواریان، م. (1402). بازشناسی شاخص‌های عینی- کالبدی در زیبایی‌شناسی جداره شهری با اولویت‌بندی ادراکات فردی (مورد پژوهی: پیاده راه ارم شهر قم). فصلنامه برنامه ریزی توسعه شهری و منطقه ای، 8(26)، 87-116.
• قره‌بگلو، م.، نژادابراهیمی، ا.، و جاویدمه، م. (1395). شناسایی معیارهای طراحی منظر شهری با رویکرد پاسخ دهی محیطی(نمونه موردی:سرای محله جمالزاده). نشریه شهرسازی و معماری هفت‌شهر، 103-117.
• کریمی.، م. (1389). زیبایی برج از نگاه شهروندان؛ بررسی رویکرد زیبایی‌شناسانه شهروندان تهرانی به ساختمان‌های بلند. منظر ، 11، 56-61.
• کریمی، م. (1399). بازشناخت ابعاد عینی و ذهنی زیبایی‌شناسی معماری اسلامی در دوران معاصر. مطالعات هنر اسلام، 16(37)، 245-262.
• کریمی‌مشاور، م. (1392). رویکردها و روش ها در زیبایی شناسی شهری. باغ نظر، 10(34)، 47-56.
• گلکار، ک. (1387). محیط بصری شهری؛ سیر تحول از رویکرد تزیینی تا رویکرد پایدار. فصلنامه علوم محیطی، 5(4)، 95-114.
• منتظرالحجه، م.، نوکار.، ب.، شریف نژاد، م.، و فتوحی، ز. (1397). سنجش شاخص‌های کالبدی مؤثر بر مؤلفه زیبایی‌شناسی در توسعه‌های شهری معاصر (مطالعه موردی: نواحی آماده‌سازی شده در شهر یزد). فصلنامه مطالعات شهری، 8(29)، 58-45.
• منوری، م., دارایی، س., زادمهدی، ج. (1397). ارزیابی اثرات دیداری و منظر. تهران: تالاب.
• موسوی‌رکنی، س. (1394). نقد و بررسی عینیت زیبایی‌شناختی از منظر فرانک سیبلی. فصلنامه کیمیای هنر، 53-541.
• مهذب‌طلاب، م.، کریمی‌مشاور، م.، و سجادزاده، ح. (1397). نگرش‌ها در زیبایی‌شناسی منظر شهری. فصلنامه برنامه ریزی توسعه شهری و منطقه ای، 3(6)، 111-81.
• نامی، م، بمانیان م و انصاری، م. (1394، دی). زیبایی شناسی و ادراک در منظر شهری. کنفرانس ملی مهندسی معماری، عمران و توسعه شهری.
• نقی‌زاده، م.، ثقه‌الاسلامی، ع.، و بشیری، س. (1392). فرآیند طراحی فضای شهری بر مبنای اصول زیبایی شناختی ایرانی - اسلامی (نمونه موردی: میدان وحدت اسلامی تهران. فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی، 11، 51-41.
• وحدت، س.، سجادزاده، ح.، و کریمی‌مشاور، م. (1395). تبیین ابعاد مؤثر بر منظر خیابان به منظور ارتقای خوانش منظر فضاهای شهری؛ مطالعه موردی: خیابان های بافت مرکزی شهر همدان. فصلنامه مدیریت شهری، 17-36.
• یوسفیان، ج. (1379). نگاهی به مفهوم زیبایی‌شناسی. نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی تبریز، 138-142.

 

• Abdulhussain, L., Abdulhussain, K., & Hameed Haddad, A. (2023). Rhythm Phenomenology in Architecture and Building Design. International Journal of Construction Supply Chain Management, 13(1), 17-36
• Antrop, M. (2006). Sustainable landscape contradiction, fiction or Utopia? . Landscape and Urban Planning.75, 187-197.
• Atashinbar, M. (2009). Continuity of identity in the urban landscape. Bagh-e Nazar, 45-56.
• Bentley, I. (1985). Responsive Environments. Architectural Drawing.
• Clay, G., & Smith, R. (2004). Assessing the validity and reliability of descriptor variables used in scenic analysis. Landscape and Urban Planning, 66-239.
• Golivets, M. (2011). Value of Forest Landscape. Swedish University of Agricultural Sciences.
• Thurstain -Gowdwin, M., & Batty, M. (2001). The Sustainable Town Center. Planning for a Sustainable Future. London: Routledge
• Hong, X.; Zhang, W.; Chu, Y.; Zhu, W. Study on Subjective Evaluation of Acoustic Environment in Urban Open Space Based on “Effective Characteristics”. J. Environ. Res. Public Health, 19, 9231.
• Ipek, F. (2022). On Atmosphere as a Visual Phenomenon in Architectural Aesthetic. R Husain HERITAGE AND THE CITY: Values and Beyond 1-11. Istanbul: Cinius Yayanlari.
• Jafariha R., Ansari M., & Bemanian M. (2018). Landscape Perception Indicators Based on Islamic Aesthetics (Case Study: Three Instances in Qazvin, Iran). Naqshejahan; 7 (4), 11-29.
• Jafariha, R., Daneshkar Arasteh, M., Pourali, B., & Moulaii, M. (2022). The aes‌thetical perception of residences in the north and south of the city regarding residential building Facades. International Journal of Architecture and Urban Development, 12(1), 5-18.
• Lang, J. (1987). Creating Architecture Theory; the Role of the Behavioal Scinces in Environmental Design. Van Nostrand Reinhold.
• Liu, M., & Schroth, O. (2019). Assessment of aesthetic preferences in relation to vegetation-created enclosure in Chinese Urban Parks: A Case Study of Shenzhen Litchi Park. Sustainability, 11, 1809.
• Lothian, A. (1999). Landscape and the phylosophy of aesthetic: is landscape quality inherent in the landscape or in the eye of the bachelor. Landscape and urban planning, 180-198.
• Mao, Q., Hu, C., Guo, Q., Li, Y., Liu, M. (2023). How does vegetation landscape structure of urban green spaces affect cultural ecosystem services at multiscale: Based on PLS-SEM model. Forests, 14, 1401.
• Mundher, R., Shamsul A. B., Suhardi M., Mohd J. M. Y., Ammar A., Azlizam A., & Hangyu G. (2022). Aesthetic quality assessment of landscapes as a lodel for urban forest areas: A systematic literature review. Forests 13, (7), 991.
• Nasar, J. (2011). Environmental Psychology and Urban Design.Companion to Urban Design. London: Routledge.
• Nijhuis, S., Lammeren, V., & Hoeven, F.V. (2011). Exploring the Visual Landscape. Advances in Physiognomic Landscape Research in the Netherlands. IOS press.
• Ralph, R. (1976). On Identity of Place. London. Pion Press.
• Sakhaei, H., Gu, N., & Looha, M.A. (2023). Assessing the association between subjective evaluation of space qualities and physiological responses through cinematic environments’ emotion-eliciting stimuli. Psychol, 13:1012758.
• Salahi, S., & Moztarzadeh, H. (2023). Providing design solution of urban facade based on the aesthetics principles of colors, case study: Afifabad Street, Shiraz. Space Ontology International Journal, 12(1), 61-76.
• Skrivanova, Z., & Kalivoda, O. (2010). Perception and assessment of landscape aesthetic values in the Czech-Republic – a literature review. Journal of Landscape Studies, 3, 211-220.
• Tibbalds, F. (2000). Making People-friendly towns; improving the public environment towns and cities. USA: Taylor & Francis.
• Wang, S., & Gu, K. (2020). Pingyao: The historic urban landscape and planning for heritage-led urban changes. Cities, 97, 102489.