تحلیل فضایی تناسب اراضی در ارتباط با توسعه پیوسته و ناپیوسته شهری (مطالعه موردی: شهر ارومیه)

جغرافیا و توسعه فضای شهری

دوره 12، شماره 1، خرداد 1404، صفحه 135-157   

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jgusd.2024.82811.1319

نویسندگان

عطا غفاری^{* 1}؛ سمیرا سعیدی زارنجی²؛ گیتی شکوری³

¹گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه محقق اردبیلی،اردبیل،ایران

²گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه محقق اردبیلی،اردبیل،ایران

³دانش آموخته کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری ،دانشگاه محقق اردبیلی،اردبیل،ایران

چکیده

روند رو به رشد شهرنشینی و به تبع آن رشد شتابان فضای کالبدی شهرها، که به صورت نامتعادل و نامتوازن، اراضی حاصلخیز و خاک‌های صنعتی و معدنی را به زیر ساخت و سازهای شهری می‌برد و این مسئله مخاطرات متعددی را در زمینه‌های اقتصادی و زیست محیطی به دنبال آورده است. یکی از سازو کارها استفاده از تکنیک‌های کارآمد در اولویت بندی تناسب اراضی برای توسعه ساخت و سازهای شهری است. از این رو در پژوهش حاضر سعی شده است با انتخاب شهر ارومیه به عنوان مطالعه موردی و در فاصله پیرامونی مشخص شده نسبت به شهر ارومیه، به مقوله تحلیل فضایی تناسب اراضی در ارتباط با توسعه پیوسته و ناپیوسته شهری پرداخته شود. نرم افزارهای مورد استفاده در این پژوهش، نرم افزار  IDRISI Selva و ArcGIS  می‌باشد. خروجی‌های حاصله در قالب نقشه‌های کلاس‌بندی شده از تناسب اراضی برای توسعه پیوسته و ناپیوسته شهری است. برای انجام این مهم، تشکیل معیارهای ارزیابی، استانداردسازی نقشه های معیار به واسطه ی درجه عضویت در تابع فازی، تعیین وزن معیارها به روش CRITIC و تهیه نقشه استاندارد شده وزنی از جمله اقداماتی بودند که در برایند انجام آن‌ها، مقدمات لازم برای استفاده از معیارها فراهم گردید. بررسی نتایج حاصل از کنترل صورت وضعیت پیکسل­های اولویت­دار نشان می­دهد که امتیاز استاندارد فازی این پیکسل­ها در غالب معیارها، بیش از 170 می­باشد که به تناسب نیاز و همراه با لحاظ کردن قیود محدودیت و در نظر گرفتن ملاحظات استفاده چند منظوره از زمین و نیز در عین توجه به ظرفیت های توسعه درونی و میان افزای شهری، می‌تواند جهت تخصیص به توسعه پیوسته و ناپیوسته شهری مورد توجه قرار گیرد.

کلیدواژه‌ها

تناسب اراضی؛ توسعه پیوسته و ناپیوسته؛ توسعه کالبدی- فضایی؛ سیستم اطلاعات جغرافیایی؛ شهر ارومیه

مراجع

1. اسفندیاری، ف.، و غفاری‌گیلاند، ع. (1393). کاربرد مدل TOPSIS در فرایند تحلیل توان‌های محیطی برای توسعه‌ی شهری مطالعه موردی : شهرستان‌های اردبیل، نیر، نمین و سرعین.مجله جغرافیا و توسعه،12(34)، 15-32.
2. جهانی، ع.(1377) قابلیتهای اطلاعات ماهوارهای و سیستم اطلاعات جغرافیایی در مطالعات ارزیابی زمین مطالعه موردی حوزه آبریزی طالقان، دانشگاه تربیت مدرس.
3. حاجی، خ.، اباذر، ا.ع، مصطفی زاده، ر.، و حبیب نظرنژاد، ح. (1398). ارزیابی تغییرات در حوزه آبخیز روضه چای پوشش/کاربری اراضی با پردازش شیءگرای تصاویر ماهواره ای (1985-2015)در حوزه آبخیز روضه چای ارومیه. تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، آماده انتشار.
4. سـلطانی، ع؛ زرگـری مرنـدی، ا و نامداریان، ا، (1392). شـکل‌گیری، تقویـت و مانـای خاطـره در فضاهای شـهری نمونه موردی محور شـهید چمران شـیراز، مجله مسـکن و محیط روسـتا، شـماره ،141 صص98
5. عطائی، م. (1389). تصمیم گیری چندمعیاره. چاپ اول، شاهرود: دانشگاه صنعتی شاهرود.
6. عفیفی، م.ا.. (1399). مدل سازی تغییرات کاربری اراضی با استفاده از مدل زنجیره ای مارکوف و مدل LCM. تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی،20(56)، 158-141.
7. غفاری گیلانده، ع. (1380). ارزیابی نظام توسعه کالبدی شهری و ارایه الگوی مناسب توسعه کالبدی شهر با استفاده از GIS در غالب مدل توسعه پایدار زمین مطالعه موردی شهر اردبیل. تهران: پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس.
8. غلامی، ع. (1390). کاربرد فنون MCDM در طرح و اولویت بندی گزینه‌های مناسب در امر بازیافت و دفن پسماندهای شهری. اردبیل: پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه محقق اردبیلی.
9. قدیری، م.، و دستا، ف. (1395). تحلیل الگوی رشد کالبدی فضایی کلانشهر تهران. فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، 31(1)، 44-30.
10. کشاورز, م. رهنمایی, م. (1392). بررسی الگوی حکمروایی خوب و نقش دولت در مدیریت و اداره ی امور شهرها در ایران. فصلنامه علمی پژوهش های بوم شناسی شهری, (1)1, 137.
11. کیانی، ا.، و سالاری سردری، ف. (1399). تحلیل ساختار و تو سعه‌ی فضایی-کالبدی پراکنده‌رویی شهر لامرد. فصلنامه پژوهش‌های جغرافیای اقتصادی، 1(1)، 32-48.
12. مالچفسکی، ی. (1390). سامانه اطلاعات جغرافیایی و تحلیل تصمیم چندمعیاری. ترجمه اکبر پرهیزکار و عطا غفاری گیلانده، چاپ دوم، تهران: انتشارات سمت.
13. مبارکی، ا.، محمدی، ج.، و ضرابی، ا. (1392). ارائه الگوی بهینه ی گسترش کالبدی – فضایی شهر ارومیه. مجله جغرافیا و توسعه، 32، 88-75.
14. مرکز آمار ایران (1395). نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن. تهران: مرکز آمار ایران.
15. مهندسان مشاور طرح و آمایش (1389). طرح تجدید نظر طرح جامع ارومیه. ارومیه: سازمان مسکن وشهرسازی استان آذربایجان غربی.
16. مهندسین مشاور زیستا (1372). نگرشی بر رشد و توسعه ناپیوسته شهرها. واحد تحقیق و توسعه، 19.

 

17. Biswas, A. K., Kumar, S., Babu, S. S., Bhattacharyya, J. K., & Chakrabarti, T. (2010). Studies on environmental quality in and around municipal solid waste dumpsite. Resources, Conservation and Recycling, 55(2), 129-134.‏
18. Janes, A. C., Farmer, S., Peechatka, A. L., Frederick, B. D. B., & Lukas, S. E. (2015). Insula– dorsal anterior cingulate cortex coupling is associated with enhanced brain reactivity to smoking cues. Neuropsychopharmacology, 40(7),
19. Kang, Z., Wang, S., Xu, L., &  Zhang, Sh. (2021).Suitability assessment of urban land use in Dalian, China using PNN and GIS. Nat Hazards, 106, 913–936.
20. Sui, D.Z. (1999). The E-merging Geography of the Information Society: From Accessibility to Adaptability? In Janelle, D. and Hodge, D. (Ed.) Information, Place, and Cyberspace: Issues in Accessibility, 107–29. Berlin: Springer-Verlag.
21. Surya, B. (2015). The dynamics of spatial structure and spatial pattern changes at the fringe area of Makassar City. The Indonesian Journal of Geography, 47(1), 11-19.
22. Yan, Y., Zhang, Y., Sharma, A., & Al-Amri, J.F. (2021). Evaluation of suitability of urban land using GIS technology. Sustainability, 13, 10521.