نقد نظریۀ حجب وارث مسلمان از ارثبردن وارث کافر

فقه و اصول (Fiqh va uṣūl)

مقاله 8، دوره 55، شماره 4 - شماره پیاپی 135، اسفند 1402، صفحه 215-235   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jfiqh.2022.78065.1419

نویسنده

قدرت الله نیازی^*

استادیار گروه الهیات دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران

چکیده

ازجمله مقررات مهم مالی، ارث‌بردن انسان‌ها از یکدیگر درصورت وجود شرایط است که همواره در بین ملل و پیروان ادیان آسمانی رایج بوده است. در شریعت اسلامی با تشریع احکام دقیق، مراتب و طبقات ارث‌بَران و سهم هرکدام تبیین شده است. بر پایۀ عموم آیات ارث، همۀ افراد واجد شرایط، صرف‌نظر از وابستگی دینی، از یکدیگر ارث می‌برند. این عمومات، به‌اتفاق فقهای فریقین، با ادله‌ای قطعی، یعنی روایات دال بر ارث‌نبردن کافر از مسلمان، تخصیص خورده است؛ ولی دربارۀ ارث‌بری مسلمان از کافر، میان فقهای مذاهب اسلامی اختلاف‌نظر وجود دارد. اکثر فقهای عامه معتقدند مسلمان از کافر ارث نمی‌برد. فقهای امامیه و برخی از عامه معتقدند مسلمان از کافر ارث می‌برد. نکتۀ اساسی این است که فقهای امامیه به‌طور یکپارچه معتقدند باوجود وارث مسلمان، وارث کافر از ارث مُورّث کافر محروم می‌شود، هرچند مسلمان از طبقات دورتر و کافر از طبقات نزدیک‌تر باشد. در این پژوهش، مسئلۀ حجب مسلمان از وارث کافر به‌روش توصیفی‌تحلیلی و سندکاوی مورد بررسی قرار گرفته، برخلافِ عقیدۀ مشهور، این نتیجه حاصل شده که ادلۀ حجب، ناتمام است و وارث کافر در قالب مقررات کلی ارث، از مورّث کافر ارث می‌برد.

کلیدواژه‌ها

ارث؛ حجب؛ مسلمان؛ کافرحربی؛ کافر ذمی

مراجع

قرآن کریم

ابن‌بابویه، محمدبن‌علی. من لا یحضره الفقیه. قم: مؤسسة النشر الإسلامی. چاپ‌اول، 1413ق.

ابن حنبل، احمد. المسند. بیروت: دار صادر، چاپ اول، بی تا.

ابن رشد، محمد. بدایه المجتهد و نهایه المقتصد. بیروت: دارالعلم، چاپ اول، 1308ق.

ابن شربینی. محمد. مغنی المحتاج. بیروت. دار احیاء العربیه، چاپ اول، 1377ق.

ابن قدامه، عبدالله ابن احمد. المغنی. بیروت: دارالکتب الاسلامیه، چاپ اول، بی تا.

ابن‌ماجه، محمدبن‌یزید. السنن. تحقیق: محمدفؤاد عبدالباقی. بیروت: دار الفکر. بی‌تا.

ابن‌ندیم، محمدبن‌اسحاق. الفهرست. مترجم: رضا تجدد. بی‌جا: کتابخانۀ ابن‌سینا. چاپ‌اول، 1343.

ابوداود، سلیمان‌بن‌اشعث. السنن. تحقیق: سعید محمد لحام. بیروت: دار الفکر. چاپ‌اول، 1410ق.

احسائی، محمد ابن علی( ابن ابی جمهور).عوالی اللئالی العزیزیه فی الاحادیث الدینیه. تحقیق مجتبی العراقی. قم: بی جا، 1403ق.

اراکی، محمدعلی. رسالتان فی الإرث و نفقة الزوجة. قم: اسماعیلیان. چاپ‌اول، 1413ق.

اردبیلی، محمدبن‌علی. جامع الرواة و ایضاح الاشتباهات. قم: مکتبة آیت‌الله المرعشی. چاپ‌اول، 1403ق.

آخوند خراسانی، محمدکاظم‌بن‌حسین. کفایة الأصول. تهران: کتاب‌فروشی اسلامیه. چاپ‌اول، بی‌تا.

بروجردی، حسین. نهایة الأصول. مقرر: حسینعلی منتظری. قم: ایران. چاپ‌اول، 1375ق.

تجلیل، ابوطالب. جامع الثقات. قم: مؤسسة النشر الإسلامی. چاپ‌دوم، 1363.

ترمذی، محمدبن‌عیسی. السنن. بیروت: دار الفکر. چاپ‌دوم، 1403ق.

حر عاملی، محمدبن‌حسن. وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة. تحقیق: محمد رازی. تهران: مکتبة الاسلامیة. چاپ‌سوم، 1397ق.

حیدری، سیدعلی‌نقی. اصول الإستنباط. قم: مؤسسة النشر الإسلامی. چاپ‌دوم، 1415ق.

خوئی، ابوالقاسم. محاضرات فی المواریث. مقرر: محمدعلی خرسان. بی‌جا: مؤسسة السبطین العالمیة. چاپ‌اول، 1424ق.

خوئی، ابوالقاسم. مصباح الأصول. مقرر: سیدمحمد سرور بهسودی. نجف: بی‌نا. چاپ‌اول، 1386.

خوئی، ابوالقاسم. معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة. بیروت: مدینة العلم. چاپ‌سوم، 1403ق.

خوئی، ابوالقاسم. موسوعة الامام خوئی. بی‌جا: مؤسسة احیاء آثارالامام خوئی. چاپ‌سوم، 1424ق.

روحانی، سیدصادق. فقه الصادق. قم: آیین دانش. چاپ‌اول، 1435ق.

سبحانی، جعفر. الوسیط فی اصول الفقه. قم: مؤسسۀ امام صادق. چاپ‌اول، 1380ق.

سبحانی، جعفر. فروغ ابدیت. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی. 1366.

سبحانی، جعفر. کلیات فی علم الرجال. قم: مرکز مدیریت حوزۀ علمیه. چاپ‌دوم، 1396ق.

سبحانی، جعفر. نظام الإرث فی الشریعة الإسلامیة الغراء. مقرر: سیدرضا پیغمبرپور. قم: مؤسسۀ امام صادق. چاپ‌اول، 1415ق.

شافعی، محمدبن‌ادریس. الأم. بیروت: دار الفکر. چاپ‌دوم، 1400ق.

شمس‌الائمه سرخسی، محمدبن‌احمد. المبسوط. تحقیق: جمع من الفضلاء. بیروت: دار المعرفة. 1406ق.

شوشتری، محمدتقی. قاموس الرجال. قم: مؤسسة النشرالإسلامی. چاپ‌اول، 1420ق.

شهید اول، محمدبن‌مکی. الدروس الشرعیة. قم: مؤسسة النشر الإسلامی. چاپ‌اول، 1414ق.

شهید ثانی، زین‌الدین‌بن‌علی. مسالک الأفهام فی شرح شرایع الإسلام. بی‌جا: مؤسسة المعارف الاسلامیة. چاپ‌اول، 1416ق.

صاحب‌جواهر، محمدحسن‌بن‌باقر. جواهر الکلام فی شرح شرایع الإسلام. تحقیق: محمد قوچانی. تهران: دار الکتب الإسلامیة. چاپ‌سوم، 1368.

طباطبایی، علی‌بن‌محمد. ریاض المسائل فی بیان الاحکام بالدلائل. قم: آل‌البیت. چاپ‌اول، 1409ق.

طوسی، محمدبن‌حسن. الإستبصار فی ما اختلف من الأخبار. تصحیح: سیدحسن خرسان. تهران: دار الکتب الاسلامیة. 1390ق.

طوسی، محمدبن‌حسن. تهذیب الأحکام. تصحیح: علی‌اکبر غفاری. تهران: دار الکتب الإسلامیة. چاپ‌اول، 1390ق.

عاملی، جعفر مرتضی، الصحیح من سیره النبی الاعظم. قم: انتشارات جامعه مدرسین. چاپ اول، 1402 ق.

فاضل هندی، محمدبن‌حسن. کشف اللثام عن قواعد الأحکام. قم: مؤسسة النشر الإسلامی. 1423ق.

قهپایی، عنایت‌الله. مجمع الرجال. قم: مؤسسة النشر الإسلامی. 1420ق.

کلینی، محمدبن‌یعقوب. الکافی. تصحیح: علی‌اکبر غفاری. تهران: دار الکتب الإسلامیة. چاپ‌اول، 1379ق.

مالک‌بن‌انس. الموطأ. تحقیق: فؤاد عبدالباقی. بیروت: دار احیاء التراث العربی. چاپ‌اول، 1406ق.

محقق سبزواری، محمدباقربن‌محمدمؤمن. کفایة الفقه. تحقیق: مرتضی واعظی. قم: مؤسسة النشر الإسلامی. چاپ‌اول، 1423ق.

مفید، محمدبن‌محمد. جوابات اهل الموصل فی العدد و الرؤیة. تحقیق: شیخ مهدی نجف. بی‌جا: المؤتمر العالمیة للشیخ المفید. 1413ق.

 

نائینی، محمدحسین. فوائد الأصول. مقرر: محمدعلی کاظمی. قم: مؤسسة النشر الاسلامی. چاپ‌اول، 1404ق.

نجاشی، احمدبن‌علی. رجال نجاشی. قم: داوری. چاپ‌اول، بی‌تا.

نراقی، احمد. مستند الشیعة فی احکام الشریعة. قم: اهل‌البیت. چاپ‌اول، 1415ق.

نوری، حسین. مستدرک الوسائل. تهران: اسماعیلیان. بی‌تا.