Religious controversies of scribes in some Shahnameh manuscripts and heroic poems

جستارهای نوین ادبی

Article 5, Volume 56, Issue 4 - Serial Number 223, March 2024, Pages 105-130   

Document Type: Research Article

DOI: 10.22067/jls.2024.84992.1520

Author

Reza Ghafouri^*

Associate Professor in Persian Language and Literature, Vali-e-Asr University of Rafsanjan, Rafsanjan, Iran

Abstract

Abstaract

One of the big and controversial problems in the field of critical correction of texts is the investigation of different types of scribe manipulations in manuscripts because most of the scribes in the field of Persian language did not respect the trust and changed the correct recording of the manuscripts for various reasons. The religious debates of the scribes in order to prove the truth of their religion and to reject opposing religions and sects were considered one of their most important actions And this happened mostly in the parts of the text where the poet or writer expressed his religious beliefs.

So far, little research has been done on the religious conflicts and conflicts of the scribes in the Shahnameh manuscripts, but no research has been done on the heroic poems after that. Paying attention to this point caused us to examine the religious disputes of the scribes in the authentic manuscripts of the Shahnameh and heroic poems and to show the different types of their manipulations in this category of texts.

Keywords

Manuscript"; the scribe"; Shahname"; heroic poems"; "; Jahangirname"

References

آیدنلو، س. (1387). (← رستم‌نامه).

آیدنلو، س. (1388). متون منظوم پهلوانی. تهران: سمت.

آیدنلو، س. (1390). دفتر خسروان، برگزیدهٔ شاهنامۀ فردوسی، تهران: سخن.

آیدنلو، س. (1391). (← طومار نقّالی شاهنامه).

امیدسالار، م. (1381). «بیان ادبی و بیان عامیانه در حماسه‌های فارسی»، جستارهای شاهنامه‌شناسی و مباحث ادبی، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار، صص 438- 460.

امیدسالار، م. (1389). «مجمل‌التّواریخ والقصص»، سی‌ودو مقاله در نقد و تصحیح متون ادبی، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار، صص 410- 449.

اوشیدری، ج. (1386). دانش‌نامۀ مزدیسنا، تهران: مرکز.

ایرا‌ن‌شاه بن ابی‌الخیر. (1370). بهمن‌نامه، تصحیح رحیم عفیفی، تهران: علمی و فرهنگی.

بانوگشسپ‌نامه. (1382). تصحیح روح‌انگیز کراچی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

تهمتن‌نامه. (1401). تصحیح و تحقیق رضا غفوری، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.

جهانبخش، ج. (1378). راهنمای تصحیح متون، تهران: میراث مکتوب.

جهانبخش، ج. (1385). «بلای کاتبان باسواد»، گزارش میراث، سال اول، دورۀ دوم، شمارۀ اول، صص 12- 13.

جهانتاب، ا. (1381). «جهانگیرنامه»، دانشنامۀ ادب فارسی، ادب فارسی در افغانستان، جلد سوم، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، صص 300- 303.

خالقی مطلق، ج. (1364). «معرفی و ارزیابی برخی از دست‌نویس‌های شاهنامه»، ایران‌نامه، شمارۀ 11، صص 378‑ 406.

خالقی‌مطلق، ج. (1365). «یادداشت‌هایی بر تصحیح انتقادی بر مثال شاهنامه (1)»، ایران‌نامه، شمارۀ 15، صص 362‑ 390.

خالقی‌مطلق، ج. (1371). «روش نوینی در نقد»، ایران‌شناسی، شمارۀ 14، صص 346- 354.

خالقی‌مطلق، ج. (1372). «معرّفی قطعات الحاقی شاهنامه»، گل‌رنج‌های کهن، به کوشش علی دهباشی، تهران: مرکز، صص 127-170.

خالقی‌مطلق، ج. (1386). حماسه، تهران: مرکز دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی.

خطیبی، ا. (1385) الف. «کاتب خوش‌ذوق و دردسر مصحّح»، دربارۀ شاهنامه، تهران: مرکز نشر دانشگاهی، صص49- 68.

خطیبی، ا. (1385) ب. «شاهنامه‌ای کهن، همخوانی بخشی از نسخۀ سعدلو با کهن‌ترین نسخۀ کامل شاهنامه»، دربارۀ شاهنامه، تهران: مرکز نشر دانشگاهی، صص111- 128.

دوستخواه، ج. (1380). «رهنمودی دیگر به افزودگی چهار بیت در دیباچۀ شاهنامه»، حماسۀ ایران یادمانی از فراسوی هزاره‌ها، تهران: آگه، صص 113- 119.

ذوالفقاری، ح.، و جعفری (قنواتی)، م. (1394). «جهانگیرنامه»، دانشنامۀ فرهنگ مردم ایران، جلد سوم، تهران: مرکز دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی، صص 247- 249.

رستم‌نامه. (1387). به‌کوشش سجاد آیدنلو، تهران: میراث مکتوب.

ریپکا، ی. (1385). تاریخ ادبیات ایران، ترجمۀ ابوالقاسم سرّی، تهران: سخن.

زرّین‌قبانامه. (1393). تصحیح سجّاد آیدنلو، تهران: سخن.

زرّین‌کوب، ع. (1377). «روش علمی در نقد و تصحیح متون ادبی»، آینۀ میراث، سال اول، شمارۀ اول، صص 46‑ 53.

شاپوران، ع. (1400). «بررسی دستکاری‌های کاتب نسخۀ قاهره، مورّخ ۷۴۱ ق، در متن شاهنامه»، آینۀ میراث، دوره 19، شمارهٔ 1، صص 35- 59.

شریفی، م. (1387). فرهنگ ادبیات فارسی، تهران: فرهنگ نشر نو.

شفیعی‌کدکنی، م. (1383). «نقش ایدئولوژیک نسخه‌بدل‌ها»، نامۀ بهارستان، سال پنجم، شمارۀ 1، صص 93‑110.

صفا، ذ. (1363). حماسه‌سرایی در ایران، تهران: امیرکبیر.

طومار نقّالی شاهنامه. (1391). به کوشش سجّاد آیدنلو، تهران: به‌نگار.

غفوری، ر.، و امینی، م. (1393). «بررسی عناصر دینی و اندیشه‌های عرفانی در حماسۀ جهانگیرنامه»، کاوش‌نامه، دورۀ 15، شماره 28، صص 293- 316.

فرامرزنامه. (1324 ه.ق). به اهتمام رستم تفتی، بمبئی: چاپخانه فیض رسان.

فرامرزنامۀ بزرگ. (1394). به کوشش ماریولین فان زوتفن- ابوالفضل خطیبی، تهران: سخن.

فردوسی، ا. (1379). شاهنامهٔ فردوسی همراه با خمسۀ نظامی. [نسخۀ ‌سعدلو]. تهران: مرکز دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی.

فردوسی، ا. (1386). شاهنامه، تصحیح جلال خالقی‌مطلق، جلد ششم تصحیح محمود امیدسالار، جلد هفتم تصحیح ابوالفضل خطیبی، تهران: مرکز دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی.

فردوسی، ا. (1389) شاهنامه، ‌نسخۀ کتابخانه شرقی وابسته به دانشگاه سن ژوزف بیروت، به‌کوشش ایرج افشار و محمود امیدسالار، تهران: طلایه.

فردوسی، ا. (بی تا). شاهنامه، دست‌نویس کتابخانۀ ملّی به شمارۀ 5- 22236.

مادح، ق. (1325). جهانگیرنامه. چاپ اردشیر بنشاهی [چاپ سنگی]. بمبئی.

مادح، ق. (1380). جهانگیرنامه، به کوشش ضیاءالدّین سجادی، تهران: موسّسۀ مطالعات اسلامی دانشگاه تهران- دانشگاه مک‌گیل.

مادح، ق. (بی تا). جهانگیرنامه، دست‌نویس کتابخانۀ ایندیا آفیس به شمارۀ Ethe.894..

مادح، ق. (بی تا). جهانگیرنامه، دست‌نویس کتابخانۀ ملّی پاریس به شمارۀ Supplement persan 498.

مادح، ق. (بی تا). جهانگیرنامه، دست‌نویس کتابخانۀ آستان قدس رضوی به شمارۀ 16777.

مادح، ق. (بی تا). جهانگیرنامه، دست‌نویس کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی به شمارۀ 14367.

مادح، ق. (بی تا). جهانگیرنامه، مندرج در دست‌نویس شاهنامۀ کتابخانۀ مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران به شمارۀ 5174.

مایل هروی، ن. (1380). تاریخ نسخه‌پردازی و تصحیح انتقادی نسخه‌های خطی، تهران: کتابخانه‌، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی‌.

محقّق، م. (1380). ← مادح، قاسم.

مختاری. (1397). شهریارنامه، تصحیح رضا غفوری، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.

مرزبان فارسی، ر. (1399). فرامرزنامۀ کوچک، تصحیح ابوالفضل خطیبی- رضا غفوری، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.

مصاحب، غ. (1381). دایرة‌المعارف فارسی، تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی.

مول، ژ. (1354). دیباچۀ شاهنامه، ترجمۀ جهانگیر افکاری، تهران: سازمان کتاب‌های جیبی.

مهراد، ح. (1397). «تاریخ سرایش منظومۀ حماسی جهانگیرنامۀ قاسم مادح»، پژوهشنامۀ ادب حماسی، سال چهاردهم، شمارۀ اول، صص 193- 205.

نفیسی، س. (1344). تاریخ نظم و نثر در ایران و در زبان فارسی، تهران: فروغی.

نولدکه، ت. (1384). حماسه‌ی ملّی ایران، ترجمه بزرگ علوی، تهران: نگاه.

نیازکار، ف. (1386). «جهانگیرنامه»، دانشنامۀ زبان و ادب فارسی، جلد دوم، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی، صص 593- 595.

De Blios, F. (1998). “Epics”, Iranica, Edited by Ehsan Yarshater, NewYork, vol 8. pp 474‑477

Zutphen, M. (2014), Farāmarz, the Sistāni Hero: Texts and Traditions of the Farāmarznāme and the Persian Epic Cycle, Brill: Leiden.