شاهنامۀ منسوب به محرمی، برگی دیگر از شاهنامه‌سرایی در سرزمین عثمانی

جستارهای نوین ادبی

مقاله 3، دوره 56، شماره 4 - شماره پیاپی 223، اسفند 1402، صفحه 45-73   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jls.2024.84590.1508

نویسندگان

حمیدرضا خوارزمی^* ؛ سیدامیر جهادی حسینی

دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید باهنر کرمان، کرمان، ایران

چکیده

بعد از فتوحات سلجوقیان در آسیای صغیر، زبان و فرهنگ پارسیان با آنان وارد این خطه شد و در دوره‌های سپس‌تر به دلیل انس و علاقۀ شاهان سلجوقی و عثمانی به فرهنگ پارسی، بخصوص اثر گران‌قدر فرزانۀ توس، از دو جهت این اثر ارزشمند را مد نظر قرار دادند: سرودن آثاری به سبک و سیاق شاهنامه و ترتیب‌دادن ترجمه‌هایی از این نامۀ خسروان. یکی از آثار پدیدآمده در دوران یادشده، شاهنامۀ منسوب به محرمی است که کشورگشایی و لشکرکشی‌های بایزید دوم را به رشتۀ تحریر درآورده و بسیار از نکته‌های ارزشمند تاریخی را در این گیتی‌ستانی یادآور شده است. نگارندگان در این پژوهش ابتدا به معرفی مفصّلی از شاهنامۀ منسوب به محرمی پرداخته، تأثیرپذیری شاعر از شاهنامۀ فردوسی نشان داده‌اند. حاصل این پژوهش این است که شاعر سبک حماسی را با الگوی سرودن قصاید مدحی در هم آمیخته و سعی کرده در صورت‌های بیانی بخصوص تشبیه نوآوری‌هایی داشته باشد. این اثر در چندین مورد تحت تأثیر شاهنامه بوده است: تأثیر مستقیم از ابیات بخصوص توصیف دقایق جنگ، استفاده از تعبیرات و اصطلاحات، ذکر مضامین حماسی، یادکرد قهرمانان شاهنامه.

کلیدواژه‌ها

شاهنامۀ منسوب به محرمی؛ شاهنامۀ فردوسی؛ عثمانیان؛ بایزید دوم

مراجع

افشار، ا.(1347). کتابشناسی فردوسی. تهران: انجمن آثار و مفاخر ملی.

آیدنلو، س. (1396). «جام‌های ویژۀ چند شخصیّتِ داستانی و تاریخی در متون ایرانی». پژوهش‌های ایران‌شناسی، 7(1)، 1‑‏14.

بیانی، خ. (1379). تاریخ نظامی ایران دورۀ صفویه. تهران: زرین قلم.

حاجی خلیفه. (1941). کشف الظنون فی اسماءالکتب و الفنون. ج 2، به تصحیح محمد اشرف‌الدین. لبنان: دار احیاء التراث العربی.

حسینی فسایی، ح. (1381). فارسنامۀ ناصری. به تصحیح منصور رستگار فسایی. تهران: امیرکبیر.

خورشاه‌بن قباد. (1379). تاریخ ایلچی. به تصحیح و تحشیۀ محمدرضا نصیری. تهران: انجمن آثار و مفاخر ملی.

دهخدا، ع.(1377). لغتنامه. زیر نظر محمد معین‌ و سیدجعفر شهیدی‌. تهران: دانشگاه تهران

ریاحی، م، ا. (1369). زبان و ادب فارسی در قلمرو عثمانی. تهران: پاژنگ

شاهنامۀ منسوب به محرمی. نسخۀ خطی به شمارۀ 74642. تهران: مجلس.

شیروانى، ز. (1362). بستان السیاحة. تهران: سنایی.

شیشمان، ب.، و کوزوباش، م. (2008). تأثیر شاهنامه بر فرهنگ و ادبیات ترک. استانبول: اتوکن.

صحرایی، قاسم. (1390). «پژوهشی در نامه‌های شاهنامه‌ی فردوسی». متن‌پژوهی ادبی. 15(50)، 133-157.

غیاث­الدین، م.( 1362). فرهنگ غیاث اللغات.با تصحیح محمد دبیرسیاقی. تهران:کانون معرفت.

فردوسی، ا. (1393). شاهنامه. به کوشش جلال خالقی مطلق. تهران: دایره‌المعارف اسلامی.

فردوسی، ا. (بی تا). شاهنامه. به کوشش ترنر ماکان. کلکته.

قره چانلو، ح. (1380). جغرافیاى تاریخى کشورهاى اسلامى ج1. تهران: سمت.

مشکور، م، ج. (1350) اخبار سلاجقۀ روم. به اهتمام محمدجواد مشکور. تهران: کتابفروشی تهران

معزّی، م. (1362). کلیات دیوان. با مقدمه و تصحیح ناصر هیری. تهران: مرزبان.

مول، ژ. (1354). دیباچه شاهنامه. ترجمۀ جهانگیر افکاری. تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی.

نظامی عروضی. (1328). چهار مقاله. به تصحیح محمد قزوینی. به کوشش محمد معین. تهران: ارمغان.

نوایی، عب. (1356). اسناد و مکاتبات تاریخی ایران از تیمور تا شاه اسماعیل. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

نوروزی، ی.، و آب‌برین، س. (1395). «شاهنامه در ادبیات ترکی». فصلنامۀ ادبیات تطبیقی. شماره 4، 116‑‏139.