بررسی عوامل مؤثر بر ارتقای کیفیت سکونت در روستاشهرهای واقع در حریم کلان‌شهرها ( مطالعۀ موردی: روستاشهر گویم –شیراز)

جغرافیاوتوسعه ناحیه ای

مقاله 11، دوره 21، شماره 4 - شماره پیاپی 45، دی 1402، صفحه 309-350   

نوع مقاله: پژوهشی- مطالعه موردی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jgrd.2024.85489.1363

نویسندگان

اردلان افلاکی^{* 1}؛ سیده آیدا حسینی²؛ پگاه درنیانی³

¹استادیار گروه معماری، دانشکده معماری و هنر،دانشگاه گیلان، رشت، ایران

²دانشجوی دکتری شهرسازی، دانشکده هنر و معماری،دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

³دانش آموخته کارشناسی ارشد برنامه ریزی شهری، موسسه آموزش عالی آپادانا، شیراز، ایران

چکیده

روستا در شهر، یکی از پدیده‌های منحصربه‌فرد حاصل از شهرنشینی سریع است. روستاشهرها به دلیل وجود تضادهای اقتصادی، اجتماعی، کالبدی، محیط زیستی و غیره‌ای که با شهر دارند، آشفته به نظر می‌رسند، اما حاوی زندگی اجتماعی غنی و بااصالتی هستند؛ به همین دلیل حفظ و افزایش کیفیت در این‌گونه بافت‌های شهری از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. در این راستا، هدف این مقاله بررسی عوامل مؤثر بر ارتقای کیفیت سکونت در روستاشهر گویم کلان‌شهر شیراز بود. در این پژوهش، کیفیت سکونتگاه از طریق پنج شاخص اجتماعی، اقتصادی، ‌محیط‌زیستی، کالبدی-فضایی و نهادی بررسی شده است. روش تحقیق، توصیفی-تحلیلی و با رویکرد کمی-کیفی بود. جمع‌آوری اطلاعات به شیوه‌ کتابخانه‌ای و میدانی صورت پذیرفت. جامعه‌ آماری متشکل از شهروندان روستاشهر گویم بود که 384 نفر به‌عنوان حجم نمونه انتخاب شدند. با استفاده از آزمون‌های آماری دوجمله‌ای، فریدمن، پیرسون و رگرسیون، داده‌های حاصل از پرسش‌نامه تحلیل شد. نتایج حاکی از آن است که سطح میانگین تمامی شاخص‌ها کمتر از حد متوسط آزمون بود و درنتیجه ضعیف ارزیابی ‌شد. همچنین نتایج رگرسیون نشان داد که تمامی شاخص‌ها دارای تأثیرگذاری درخور‌توجهی در بهبود کیفیت محله گویم بودند. میزان تأثیرگذاری برابر با 3/96 محاسبه ‌شد. در این زمینه شاخص رفاه اقتصادی با مقدار بتا برابر با 948/0 بیشترین تأثیرگذاری را بر بهبود وضع موجود محله گویم شهر شیراز داشته است. در راستای عوامل مؤثر بر ارتقای کیفیت سکونت در روستاشهر نیز نتایج نشان داد که 19 عامل تأثیرگذارند که از مهم‌ترین این عوامل بهبود معابر و دسترسی‌های محله با میانگین 05/13 بود؛ بنابراین برای بهبود شرایط اقتصادی، حمایت‌های لازم از لحاظ مدیریتی، اعتباری و... از شهروندان برای رونق اقتصادی محله پیشنهاد می‌شود. همچنین طرح بازنگری و اصلاح معابر از لحاظ کمیت و کیفیت و همچنین انجام طرح‌های نوسازی براساس اولویت‌های بیان‌شده توصیه می‌شود.
 

کلیدواژه‌ها

کیفیت سکونت؛ آزمون دوجمله‌ای؛ آزمون رگرسیون؛ آزمون فریدمن؛ روستاشهر گویم

مراجع

1. اکبری، ر.، و قادریان، م. (1392). چشم‌انداز سازی بافت های شهری روستابنیان (نمونه موردی: چشم‌انداز سازی بافت روستاشهری نعیم‌آباد یزد). معماری و شهرسازی (هنرهای زیبا)، 18(2)، 89-100.
2. براتی, ن.، و کاکاوند، ا. (1392). ارزیابی تطبیقی کیفیت محیط سکونت شهری با تاکید بر تصویر ذهنی شهروندان.نشریه هنرهای زیبا-معماری و شهرسازی، 18(3), 25-32.‎
3. پرویزی، ر.، و مولائی هشجین، ن.، و قریشی، م. (1400). تبیین نقش تحولات کالبدی بر زیست پذیری سکونتگاههای روستایی (مطالعه موردی: روستاهای شهرستان لاهیجان).مهندسی جغرافیایی سرزمین, 5(2), 413-430.‎
4. صراف نیا، ش.، و زرآبادی، ز. (1395). تبیین مولفه های کالبدی-عملکردی کیفیت زندگی با بهره گیری از روش FA (نمونه موردی: محله همت آباد اصفهان).جغرافیا و مطالعات محیطی, 6(21), 43-58.‎
5. طرح تفصیلی شهر شیراز (1393)، وزارت راه و شهرسازی، اداره کل راه و شهرسازی استان فارس.
6. فرجی، ا.، و عظیمی, آ. (1395). سنجش رضایتمندی از کیفیت زندگی در سکونتگاه‌های غیررسمی، مطالعه موردی: شهر بجنورد. فصلنامه علمی پژوهش های بوم شناسی شهری, 8(16), 89-100.‎
7. کمانرودی کجوری، م.، و عزیزپور، ف.، و جانبازی، ع. (1393). پراکنده رویی شهر شیراز و تغییرات اقتصادی، اجتماعی و کالبدی روستاهای پیرامون مورد: روستای گویم، نشریه اقتصاد فضا و توسعه روستایی، سال سوم، شماره 3.
8. مظفری نیا، ا.، و مصیب زاده، ع. (1401). تحلیل کیفیت زندگی ساکنان سکونتگاههای غیررسمی محلات هدف در شهر ارومیه.فصلنامه رفاه اجتماعی, 22(87), 253-283.‎
9. مرکز ملی آمار ایران. https://www.amar.org.ir/
10. Aliyari, N., Karami, A., & Sharifzadeh, M. (2022). Effects of Tourism on Subjective Dimensions of Quality of Life: The Case of Tourist Destination Villages of Marvdasht County. International Journal of Agricultural Management and Development, 12(1), 43-62.
11. Al-Qawasmi, J. (2020). Measuring Quality of Life in Urban Areas: Toward an Integrated Approach. International Journal of Environmental Sciences & Natural Resources, 25(2).
12. Aziiza, A., & Susanto, T. (2020). The smart village model for rural area (case study: Banyuwangi Regency). Paper presented at the IOP Conference Series: Materials Science and Engineering.
13. Bao, H., Fang, Y., Ye, Q., & Peng, Y. J. S. I. R. (2018). Investigating social welfare change in Urban Village transformation: a rural migrant perspective. 139, 723-743.
14. Bennett, K. J., Yuen, M., & Blanco-Silva, F. (2018). Geographic differences in recovery after the great recession. Journal of Rural Studies, 59, 111-117
15. Braue, R, & Dymitrow, M. (2014). Quality of life in rural areas: A topic for the rural development policy? Bulletin of geography. Socio-economic Series, 25(25), 25-54.
16. Brkanić Mihić, I. J. B. (2023). Housing Quality Assessment Model Based on the Spatial Characteristics of an Apartment. 13(9), 2181.
17. Cerletti, P., Eze, I. C., Keidel, D., Schaffner, E., Stolz, D., Gasche-Soccal, P. M., . . . Probst-Hensch, N. J. P. o. (2021). Perceived built environment, health-related quality of life and health care utilization. 16(5), e0251251.
18. Chang, K. K. P., Wong, F. K. Y., Chan, K. L., Wong, F., Ho, H. C., Wong, M. S., . . . Health, P. (2020). The Impact of the Environment on the Quality of Life and the Mediating Effects of Sleep and Stress. 17(22), 8529.
19. Chang, S., & Smith, M. K. J. L. (2023). Residents’ Quality of Life in Smart Cities: A Systematic Literature Review. 12(4), 876.
20. Chen, H.S., &Wang, X.P. (2019). Exploring the relationship between rural village characteristics and Chinese return migrants' participation in farming: Path dependence in rural employment. Cities, 88, 136-143.
21. Dai, L.Y., Zhou, G. H., Tang, C. L., He, Y. H., & Tan, X. D. (2018). Progress and prospect of quality of life in rural areas based on geographic perspective. Human Geography, 33(05), 18-24.
22. Das, K., Ramaswami, A., Fan, Y., Cao, J. J. E. R. I., & Sustainability. (2022). Connecting the dots between urban infrastructure, well-being, livability, and equity: A data-driven approach. 2(3), 035004.
23. Fatemi, F., Fallah-Aliabadi, S., Sarsangi, A., Dehghani, M., & Heydari, A. J. I. J. o. D. R. R. (2023). Investigating the impacts of socio-economic vulnerability indicators on COVID-19: A case study of Yazd, Iran. 91, 103676.
24. Feng, Z., Cramm, J. M., & Nieboer, A. P. J. B. g. (2020). Social participation is an important health behaviour for health and quality of life among chronically ill older Chinese people. 20, 1-10.
25. Furlong, W., Rae, C., Feeny, D., Ghotra, S., Breakey, V.R., Carter, T., & Barr, R. (2022). Generic Health-Related Quality of Life Utility Measure for Preschool Children (Health Utilities Preschool): Design, Development, and Properties. Value in Health. https://doi.org/ 10.1016/j.jval.2022.07.015
26. Herberholz, C., & Phuntsho, S. (2018). Social capital, outpatient care utilization and choice between different levels of health facilities in rural and urban areas of Bhutan. Social. Science & Medicine, 211, 102-113.
27. Hommes, L., & Boelens, R. (2017). Urbanizing rural waters: rural-urban water transfers and the reconfiguration of hydrosocial territories in lima. Political Geography, 57, 71-80.
28. Honarkhah, R., Zarei, S., & Ghaedi, M. (2020). Measurement the difference gender perspective of social dimension satisfaction of quality of urban life in central texture of coastal city of Bandar Abbas. KURMANJ; The Journal of Culture, Humanities and Social Science, 2(1), 1-10, 2(1), 1–10.
29. Hussain, T., Abbas, J., Wei, Z., Ahmad, S., Xuehao, B., Gaoli, Z. J. J. o. U. P., & Development. (2021). Impact of urban village disamenity on neighboring residential properties: empirical evidence from Nanjing through hedonic pricing model appraisal. 147(1), 04020055.
30. Ji, X., Ren, J. Y., & Ulgiati S. (2019). Towards urban-rural sustainable cooperation: Models and policy implication. Journal of Cleaner Production, 213, 892-898.
31. Khatibi, M., Khaidzir, K. A. M., & Mahdzar, S. S. S. J. I. (2023). Measuring the sustainability of neighborhoods: A systematic literature review.
32. Li, Y. H., Westlund, H., & Liu, Y. S. (2019). Why some rural areas decline while some others not: An overview of rural evolution in the world. Journal of Rural Studies, 68, 135-143.
33. Liu, R., & Wong, T.-C. J. C. (2018). Urban village redevelopment in Beijing: The state-dominated formalization of informal housing. 72, 160-172.
34. Liu, Y. S. (2019). Research on the geography of rural revitalization in the new era. Geographical research, 38(03), 5-10.
35. Liu, Y., Hu, Y., Sun, H., & Zhou, G. (2020). Study on Residents’ Quality of Life in the Context of Urban Shrinkage: Analysis Based on Subjective and Objective Data. Journal of Urban Planning and Development, 146(3), 05020015, 146(3).
36. Lu, S., Huang, Y., Shi, C., & Yang, X. J. I. I. J. o. G.-I. (2019). Exploring the associations between urban form and neighborhood vibrancy: a case study of Chengdu, China. 8(4), 165.
37. Luo, M., Ding, D., Bauman, A., Negin, J., & Phongsavan, P. (2020). Social engagement pattern, health behaviors and subjective well-being of older adults: an international perspective using WHO-SAGE survey data. BMC Public Health, 20(1), 99. doi:10.1186/s12889-019-7841-7
38. Lysgard, H. K. (2019). The assemblage of culture-led policies in small towns and rural communities. Geoforum,101, 10-17.
39. Ma, L., Liu, S., Fang, F., Che, X., Chen, M. J. S. C., & Society. (2020). Evaluation of urban-rural difference and integration based on quality of life. 54, 101877.
40. Meymandi parizi, A., Habibi, K., & Mahdavi, A. (2016). Evaluation and comparative comparison of the quality of habitancy in the urban of old and new fabric (Case Study of Kerman City of old and new fabric), Geography planning of space quarterly journal, 5(18), 87-104.
41. Michalski, C. A., Diemert, L. M., Helliwell, J. F., Goel, V., & Rosella, L. C. (2020). Relationship between sense of community belonging and self-rated health across life stages. SSM - Population Health, 12, 100676. doi:https://doi.org/10.1016/j.ssmph.2020.100676
42. Miszak, N., & Monsutti, A. (2014). Landscapes of power: local struggles and national stakes at the rural-urban fringe of kabul, afghanistan. Journal of Peasant Studies, 41(2), 183-198.
43. Morais, P., Miguéis, V. L., & Camanho, A. s. (2011). Quality of Life Experienced by Human Capital: An Assessment of European Cities. Social Indicators Research, 110, 1-20.
44. Moreno, A., Sun, H., & McKerral, M. J. J. o. R. M. (2023). Social participation and health-related quality of life before and during the second wave of the Covid-19 pandemic in individuals with traumatic brain injury: a follow-up exploratory correlational study. 55.
45. Murdoch, J. (2000). Networks - a new paradigm of rural development? Journal of Rural Studies, 16(4), 407-419.
46. Partridge, M. D., Ali, K., & Olfert, M. R. (2010). Rural-to-urban commuting: three degrees of integration. Growth & Change, 41(2), 303-335.
47. Peng, J., Hu, Y., Liu, Y., Ma, J., & Zhao, S. (2018). A new approach for urban-rural fringe identification: integrating impervious surface area and spatial continuous wavelet transform. Landscape and Urban Planning, 175, 72-79.
48. Phillipson, J., Tiwasing, P., Gorton, M., Maioli, S., Newbery, R., & Turner, R. (2019). Shining a spotlight on small rural businesses: How does their performance compare with urban? Journal of Rural Studies, 68, 230-239.
49. Pratiti, R. J. C. (2023). An ecological approach to disaster mitigation: a literature review. 15(9).
50. Prayitno, G., Dinanti, D., Wisnu Adrianto, D., Rahmawati, R., Auliah, A., Eka Wardhani, L. (2023). THE INFLUENCE OF SOCIAL CAPITAL IN IMPROVING THE QUALITY OF LIFE OF THE COMMUNITY IN SIDOMULYO TOURISM VILLAGE, INDONESIA. GeoJournal of Tourism and Geosites, 46(1), 208–217.
51. Prayitno, G., Dinanti, D., Wisnu Adrianto, D., Rahmawati, R., Auliah, A., Eka Wardhani, L. J. G. o. T., & Geosites. (2023). THE INFLUENCE OF SOCIAL CAPITAL IN IMPROVING THE QUALITY OF LIFE OF THE COMMUNITY IN SIDOMULYO TOURISM VILLAGE, INDONESIA. 46(1), 208-217.
52. Pukeliene, V., & Starkauskiene, V. J. E. E. (2011). Quality of life: Factors determining its measurement complexity. 22(2), 147-156.
53. Rab, S., Yadav, S., Wan, M., & Aswal, D. K. (2023). An insight on quality infrastructure. In Handbook of Metrology and Applications (pp. 113-132): Springer.
54. Salvati, L.& Carlucci, M. (2011). The economic and environmental performances of rural districts in Italy: are competitiveness and sustainability compatible targets? Ecological Economics, 70(12), 2446-2453.
55. Sánchez, A., & Jiménez-Fernández, E. J. A. R. i. Q. o. L. (2023). European Union Cohesion Policy: Socio-economic vulnerability of the regions and the COVID-19 shock. 18(1), 195-228.
56. Sánchez, M., Ochoa M, W. S., Toledo, E., & Ordóñez, J. (2020). The relevance of Index of Sustainable Economic Wellbeing. Case study of Ecuador. Environmental and Sustainability Indicators, 6, 100037. doi:https://doi.org/10.1016/j.indic.2020.100037
57. Shucksmith, M., Cameron, S., Merridew, T., & Pichler, F. (2009). Urban–rural differences in quality of life across the European union. Regional Studies, 43(10), 1275-1289.
58. Simwanda, M., & Murayama, Y. (2018). Spatiotemporal patterns of urban land use change in Journal Pre-proof the rapidly growing city of lusaka, zambia: implications for sustainable urban development. Sustainable Cities and Society, 39, 262-274.
59. Štreimikienė, D. J. I. e. (2015). Environmental indicators for the assessment of quality of life. 9(1), 67-79.
60. Supurairut, P. P., Yusamran, P. P. J. J. o. M. i. H., & Sciences, S. (2023). Potential Development to Resource and Cultural Capitals for Enhancing the Quality of Life based on Citizen Participation. 6(1), 327-343.
61. B., Nur Annisa Ahmad.D., Hardian Sakti.H., & Sahban.H. (2020). "Land Use Change, Spatial Interaction, and Sustainable Development in the Metropolitan Urban Areas, South Sulawesi Province, Indonesia" Land9, no. 3: 95. https://doi.org/10.3390/land9030095
62. Tian, L. (1998) ‘ “Villages in Metropolis”—on the Contradiction and Harmonious Development in the Period of Countryside-City Transformation’, Urban Planning Forum 5, 54-56+64.
63. Tong, S., Bambrick, H., Beggs, P. J., Chen, L., Hu, Y., Ma, W., . . . Tan, J. (2022). Current and future threats to human health in the Anthropocene. Environment International, 158, 106892. doi:https://doi.org/10.1016/j.envint.2021.106892
64. Usubiaga-Liano, A., & Ekins, P. J. E. I. (2021). Monitoring the environmental sustainability of countries through the strong environmental sustainability index. 132, 108281.
65. Wang, T. (2008) ‘Discussion on the Pattern and Countermeasure of Reconstruction of Village inside Xi’an City’, Human Geography 23(4),46-50.
66. Ward, N., & Brown, D. L. (2009). Placing the rural in regional development. Regional Studies, 43(10), 1237-1244.
67. Wei, L.H., Yan, X.P.(2005) ‘Transformation of “urban village” and Feasible Mode’, City Planning Review 20(7),9- 13.
68. A., Tewdwr-Jones. M., & Comber. R. (2019). "Urban planning, public participation and digital technology: App development as a method of generating citizen involvement in local planning processes," Environment and Planning B, , vol. 46(2), pages 286-302, February.
69. Xie, Z.K. (2005) The Transition from Village to Urban Community—A Study of Institution, Policy and the Urban Village Problem during the Urbanization in China (Beijing, China Social Sciences Press)
70. Yang, H., Feng, Q., Yu, W., & Lyu, J. (2024). Exploring the interplay of resource utilization, human capital, and FDI in enhancing national well-being: Evidence from OECD countries. Resources Policy, 90, 104684. doi:https://doi.org/10.1016/j.resourpol.2024.104684
71. Yang, Q. & Zhang, C. (2023). How Does the Renewal of Urban Villages Affect the Resettled Villagers’ Subjective Well-Being? A Case Study in Wuhan, China. Land 2023, 12, 1547. https://doi.org/10.3390/ land12081547
72. Yang, Q., & Zhang, C. J. L. (2023). How Does the Renewal of Urban Villages Affect the Resettled Villagers’ Subjective Well-Being? A Case Study in Wuhan, China. 12(8), 1547.
73. Zhang, J.X., Hu, Y. and Sun, D.Q. (2014) ‘The Physical Space Change and Social Variation in Urban Village from the Perspective of Space Production: A Case Study of Jiangdong Village in Nanjing’, Human Geography 29(2), 1- 6.
74. Zhang, Q., Zhang, H.C., & Liu, Z.F. (2018). Rural Revitalization: Strategic Choice from Decline to Revival. Economy and Management, (1), 6-11.
75. Zhao, J., & Chen, Y. (2022). Space and social life: morphological self-evolution of urban villages in Hangzhou.
76. J & Chen.Y. (2022) Space and social life : morphological self-evolution of urban villages in Hangzhou.In: Annual Conference Proceedings of the XXVIII International Seminar on Urban Form. University of Strathclyde Publishing, Glasgow, pp. 1036-1043.
77. Zhu, D.M. (2013) ‘Study on the Objectives and Paths of Urban Villages to Integrate into the Cities’, Innovation 1: 83-86+127-128.