مدیریت جامع منابع آب برای آینده‏‏‌ای پایدار با استفاده از مدل SWOT (مطالعه موردی: شرکت آب منطقه‏‌ای خراسان شمالی)

آب و توسعه پایدار

مقاله 3، دوره 10، شماره 4 - شماره پیاپی 30، اسفند 1402، صفحه 15-28   

نوع مقاله: فنی و ترویجی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jwsd.v10i4.2307-1256

نویسندگان

راضیه شیرین حصار^{* 1}؛ امیر گواهی²

¹دکترای برنامه‌ریزی درسی، مدرس دانشگاه بجنورد، بجنورد، ایران

²دانش‌آموخته کارشناس‌ارشد مدیریت منابع آب، کارشناس بهره‌وری و سیستم‌های مدیریتی شرکت آب منطقه‌ای خراسان شمالی، بجنورد، ایران.

چکیده

در برنامه‌ریزی راهبردی، گام برداشتن با رویکرد راهبردی ضروری است. یکی از مراحل مهم در استفاده از راهبردهای مدیریت منابع آب، تعیین و تدوین آنها است. روش‌ها و مدل‌های مختلفی برای این منظور وجود دارد که هر کدام مفهوم و بینش ویژه‌ای دارد. هدف از پژوهش حاضر شناسایی نقاط قوت، ضعف، تهدیدها و فرصت‌های شرکت آب منطقه‌ای خراسان شمالی و ارائه راهبردهای مدیریت جامع منابع آب با رویکرد توسعه پایدار می‌باشد. در این راستا عوامل داخلی و خارجی موثر بر جایگاه شرکت مشخص شد. سپس در فرایند تحلیلSWOT ماتریس IFE  و EFE تشکیل و تدوین راهبرد صورت پذیرفت. یافته‌های تحلیلSWOT  نشان داد در مجموع 16 نقطه قوت و فرصت به‌‏عنوان مزیت‌ها و 20 نقطه ضعف و تهدید به‌‏عنوان محدودیت‌ها، وجود دارند. پس از تعیین ضریب نهایی عوامل در ماتریس‌ها، راهبرد WT (راهبرد تدافعی) به‏‌عنوان ‌راه‌حل واکنـشی تعیین شد و با استفاده از روش QSPM راهبردها به ترتیب: اجرای برنامه‎‌های سازگاری با کم‌‏آبی با تاکید بر استقرار الگوی مدیریت مشارکتی و تشکل‎‌های آب‎بران و افزایش بهره‏وری آب، تأمین منابع آبی جدید با استقرار دیپلماسی آب برای بهره‌برداری حداکثری از منابع آبی مشترک با کشور ترکمنستان و سایر آب‎‌ها (آب‏‌های سازندی، آب شور و...)، استقرار سامانه یکپارچه و مکانیزه مدیریت منابع آب استان، اجرای راهکارهای پدافند غیرعامل و مدیریت بحران برای شناسایی ریسک‌ها و تهیه برنامه عملیاتی اقدام برای مقابله با شرایط بحرانی و تهدیدها و حوادث پیش‌‎بینی‎‌نشده، توانمندسازی سرمایه انسانی، تعریف منابع مالی و درآمدی پایدار، رتبه‌‎بندی شدند.

کلیدواژه‌ها

توسعه پایدار؛ برنامه ریزی راهبردی؛ مدیریت جامع منابع آب؛ بهره‏وری؛ مدل SWOT

مراجع

افروزه، فاطمه، سیدموسوی، نعمت‌الله، و ترکمانی، جواد. (1390). بررسی نوسانات آب و بهینه کردن مصرف آن در بخش کشاورزی منطقه سیستان: کاربرد رهیافت فازی. مجله تحقیقات اقتصاد کشاورزی، 3(11)، 37-59. Doi: 20.1001.1.20086407.1390.3.11.3.2
بلالی، حمید، خلیلیان، صادق، و احمدیان، مجید. (1389). بررسی نقش قیمت گذاری آب در بخش کشاورزی بر تعادل منابع آب زیرزمینی. اقتصاد و توسعه کشاورزی، 24(2)، 185-194. Doi: 10.22067/JEAD2.V1389I2.3934
تاتار، مریم، و پاپ زن، عبدالحمید، و احمدوند، مصطفی. (1394). حکمروایی خوب کلید بحران مدیریت آب کشاورزی: الگوی مفهومی بر مبنای مدیریت تضاد. اولین کنگره سالانه جهان و بحران انرژی. شیراز. https://civilica.com/doc/402885
دامنی، عبدالرزاق، و میرزاده، آرمینا، و سالارزهی، حبیب اله. (1394). تحلیل استراتژیک مدیریت منابع آب در شهرستان ایرانشهر با استفاده از مدل SWOT. کنفرانس بین‏المللی پژوهش‌‏های نوین در مدیریت، اقتصاد وحسابداری. استامبول، ترکیه.  https://civilica.com/doc/437179
داوری، دردانه. (1383). مدیریت استراتژیک برای سازمان‏های غیردولتی. انتشارات برگ زیتون. چاپ اول. تهران.
دهقان چناری، محسن، برزگری بنادکوکی، فاطمه، و صارمی نایینی، محمدعلی. (1400). بررسی اثر طرح انتقال آب دریای عمان (خلیج فارس) بر اکوسیستم بیابانی استان یزد به کمک روش تحلیل SWOT . مجله علوم و مهندسی آبخیزداری ایران، ۱۶(۵۸)، 1-12. Doi: ‎ 20.1001.1.20089554.1401.16.58.3.4
سازمان جنگل‏ها، مراتع و آبخیزداری کشور. (1397). سیمای بیابان‌ها. بازدید 9/8/1397. https://www.frw.ir/02/fa/staticpages/page.as.px?tid=1502
شیخ الاسلامی بورقانی، مریم، رضوانی، محمد، و شبیری، سید محمد. (1397). کاربرد روش SWOT در تحلیل نقاط قوت و ضعف، تهدیدها و فرصت‏های طرح ترویجی مصرف بهینه آب کشاورزی مطالعه (موردی: استان مرکزی). علوم مهندسی و آبیاری (مجله علمی کشاورزی)، 41(2)، 33-44. https://sid.ir/paper/217221/fa
صادقی، حسین، و خان‌زاده، مینو. (1398). تحلیل راهبردی توسعه بخش کشاورزی به روش SWOT و ماتریس QSPM: مطالعه موردی حوضه آبریز دریاچه ارومیه. فصلنامه علمی اقتصاد کشاورزی و توسعه، 27(4)، 87-118. Doi: 10.30490/AEAD.2020.252675.0
علیمرادی، مهتاب، طالبی، علی، و کریمی، حاجی. (1400). تحلیل عوامل مؤثر بر آبخیزداری و ارائه راهبرد مدیریتی مناسب با استفاده از مدل SWOT (حوزه آبریز رودخانه دویرج). نشریه ترویج و توسعه آبخیزداری، 35(7)، 1-10. 
فتح‌اللهی، جمال، نجفی، سید محمدباقر، و فرهنگیان، شیما. (1400). شناسایی و اولویت‌بندی عوامل موثر بر کم‌آ‌بی در استان کرمانشاه با کمک فرآیند تحلیل سلسله‌مراتبی. آب و توسعه پایدار، 8(4)، 42-33. Doi: 10.22067/JWSD.V8I4.2108.1073
فروزانی، معصومه، و کرمی، عزت‌اله. (1391). بررسی دانش کشاورزان گندمکار نسبت به مدیریت بهینه آب مورد مطالعه: شهرستان مرودشت استان فارس. کنگره علوم ترویج و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی ایران. پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران، تهران. https://sid.ir/paper/845243/fa
Aydin, N. Y., Mays, L., & Schmitt, T. (2014). Technical and Environmental SustainabilityBakker, K. Water security: research challenges and opportunities. Science, 337(6097), 914–915.
Carrión-Mero, P., Montalván, F.J., Morante-Carballo, F., Loor-Flores de Valgas, C., Apolo-Masache, B., Heredia, J. (2021). Flow and transport numerical model of a coastal aquifer based on the hydraulic importance of adyke and its impact on water quality: Manglaralto.
CEDPA. (1999). Strategic Planning: An Inquiry Approach, the CEDPA Training Manual Series X. Washington, D.C.
David, F. R., David, F. R., & David, M. E. (2017). Strategic management: concepts and cases: A competitive advantage approach. Pearson.
Dincer, O. (2004). Strategy Management and Organization Policy. Istanbul: Beta Publication. İstanbul, Turkey.
Dixon, M., & Dixon, N. F. (2011). On the psychology of military incompetence. Random House. Water, 13(4): 443, 1-18. doi :10.3390/su9091617. 
Doungmanee, P. (2016). The nexus of agricultural water use and economic development level. Kasetsart Journal of Social Sciences, 37(1), 38–45. https://doi.org/10.1016/j.kjss.2016.01.008 
Ertek, A., & Yilmaz, H. (2014). The agricultural perspective on water conservation in Turkey. Agricultural Water Management, 143, 151-158.  https://doi.org/10.1016/j.agwat.2014.07.009
Hill, T., & Westbrook, R. (1997). SWOT analysis: It’s time for a product recall. Long Range Planning, 30, 46–52. https://doi.org/10.1016/S0024-6301(96)00095-7
Houben, G., Lenie, K., & Vanhoof, K. (1999). A knowledge-based SWOTanalysis system as an instrument for strategic planning in small and medium sized enterprises. Decision Support Systems, 26, 125–135. https://doi.org/10.1016/S0167-9236(99)00024-X
Huayi, Luo., Jingcheng, Wang., Xiaocheng, L., & Jiayu, Zh. (2017). Layout optimization of large-scale urban International Journal of Innovation in Engineering, 1(4), 47–61.
Kajanus, M., Kangas, J., & Kurttila, M. (2004). The use of value focused thinking and the A’WOT hybrid method in tourism management. Tourism Management, 25, 499–506. https://doi.org/10.1016/S0261-5177(03)00120-1
Kangas, J., Kurtila, M., Kajanus, M., & Kangas, A. (2003). Evaluating the management strategies of a forestland estate-the S-O-S approach. Journal of Environmental Management, 69, 349–358. https://doi.org/10.1016/j.jenvman.2003.09.010
Khalifipour, H., Soffianaian, A., & Fakheran, S. (2012). Application of SWOT Analysis in Strategic Environmental Planning: A Case Study of Isfahan/ Iran. International Conference on Applied Life Sciences. Turkey.
Kurttila, M., Pesonen, M., Kangas, J., & Kajanus, M. (2000). Utilizing the analytic hierarchy process (AHP) in SWOT analysis a hybrid method and its application to a forest- certification case. Forest Policy and Economics, 1(1), 41–52. https://doi.org/10.1016/S1389-9341(99)00004-0
Mekonnen, M.M., & Hoekstra, A.Y. (2016). Four billion people facing severe water scarcity. Science Advances, 2(2), e1500323. https://doi.org/10.1126/sciadv.150032
Mousavizadeh, R. Khorrami, S., & Bahreman, M. (2015). Presenting a Strategic Plan of Integrated Water Resources Management by using SWOT in Bushehr Province. International Journal of Operations and Logistics Management, 4(1), 27- 42.
Nasiri Khiavi, A., Vafakhah, M., & Sadeghi, H. (2023). Comparative applicability of MCDM‐SWOT based techniques for developing integrated watershed management framework. Natural Resource Modeling, 36(4), e12380. https://doi.org/10.1111/nrm.12380
Nazari, B, Liaghat, A., Akbari, M. R., & Keshavarz, M. (2018). Irrigation water management in Iran: Implications for water use efficiency improvement. Agricultural Water Management, 208(30), 7-18. https://doi.org/10.1016/j.agwat.2018.06.003
Oveisi, E., & Barikani, M. (2019) .Development of Comprehensive Water Resources Management Plan using SWOT Model. Journal of Mathematics and Mathematical Sciences, 14(2), 541-553. DOI: 10.26782/jmcms.2019.04.00039
Robins, N. (1999). Making sustainability bite: transforming global consumption patterns. Journal of Sustainable Product Design. Institute for Environment and Development, UK.
Sameh, S. A., Rekha, B., Hasim, Kh., Hassan Ibrahim, M., & Sunil Kumar, Sh. (2021). Improved water resource management framework for water sustainability and security, Environmental Research, 201, 111527. https://doi.org/10.1016/j.envres.2021.111527
Sirvastava, P. (2005). Based SWOT a hahgsistor successful municipal solid waste management in lucknow. India Waste Management, 25: 34-38. DOI:10.1016/j.wasman.2004.08.010
Takeleb, A., Sujono, J., & Jayadi, R. (2020). Water resource management strategy for urban water purposes in Dili Municipality. Timor-Leste. Aust. J. Water Resour, 24, 199–208. https://doi.org/10.1080/13241583.2020.17834
Tavakoli, M. S., Torabi, A, GhanavatiNejad, M., & Nayeri, S. (2022). School of Industrial Engineering, College of Engineering, University of Tehran, Tehran, Iran An integrated decision-making framework for selecting the best strategies of water resources management in pandemic emergencies. International journal of science and technology, 1-24. Doi: 10.24200/SCI.2023.57127.5077
Ulgen, H., & Mirze, S. K. (2004). Strategic Management. Literatur Publication. Istanbul.
UNESCO. (2005). sustainable  development Published by UNESCO United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization7, place de Fontenoy,  Paris, France.
UNESCO. (2014). "Shaping the Future We Want" UN Decade of Education for Sustainable Development (2005-2014), Published in 2014 by the United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization, 7, place de Fontenoy,  Paris , France.
Yuksel, E., & Dagdeviren, M. (2007). Using the analytic network process in a SWOT analysis: A case study for a textile firm. Information Science, 177, 3364-3382. https://doi.org/10.1016/j.ins.2007.01.001
Zhao, J., Jin, J., Zhu, J., Xu, J., Hang, Q., Chen, Y., & Han, D. (2016). Water resources risk assessment model based on the subjective and objective combination weighting methods. Water Resour. Manag, 30, 3027–3042. doi: 10.1007/s11269-016-1328-4