تحلیل SWOT-QSPM مبتنی بر توسعه پایدار مناطق بیابانی استان در خراسان رضوی

جغرافیاوتوسعه ناحیه ای

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 05 اسفند 1402

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jgrd.2024.84660.1339

نویسندگان

مرتضی اکبری^{* 1}؛ رخساره خشتابه²؛ علی اصغر طالبان فرد³

¹گروه مدیریت مناطق خشک و بیابانی، دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست دانشگاه فردوسی مشهد، ایران

²دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، گرگان، ایران

³کارشناسی ارشد مدیریت مناطق خشک و بیابانی، دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست دانشگاه فردوسی مشهد، ایران

چکیده

مناطق بیابانی به عنوان یک اکوسیستم پیچیده، متاثر از عوامل مختلف طبیعی و انسانی است. مدیریت این اراضی اگر به صورت جامع‌نگر و یکپارچه انجام نشود، همواره با خسارت همراه بوده و خدمات اکوسیستم بیابان را با مشکل مواجه خواهد نمود. لذا، پژوهش حاضر با هدف شناسایی، تدوین و اولویت‌بندی عوامل اصلی و کلیدی مؤثر مناطق بیابانی خراسان رضوی و بررسی نقاط قوت، ضعف، تهدیدها و فرصت‌ها با استفاده از رویکرد مفهومی SWOT-QSPM انجام شده است. این پژوهش براساس جمع‌آوری و تجزیه و تحلیل نظرات جامعه آماری شامل؛ مدیران، کارشناسان، متخصصان، بهره برداران و افراد محلی در مناطق بیابانی و در قالب پرسشنامه، مطالعات میدانی و روش دلفی بوده است. تحلیل‌های استنباطی با استفاده از آزمون‌ آماری ناپارامتریک t مستقل صورت گرفت. برای توزیع نرمال داده‌ها نیز از آزمون کولموگروف-اسمیرنوف استفاده شد. نتایج این پژوهش نشان داد که در فرآیند تحلیل ماتریس ارزیابی عوامل داخلی و خارجی یا همان قوت‌ها و ضعف‌ها، به ترتیب؛ انجام طرح‌های حفاظتی و نظارت مستمر بر روند تخریب عرصه‌های بیابانی به عنوان عامل قوت و عدم وجود بانک اطلاعات مکانی به عنوان عامل ضعف بوده‌اند. در تحلیل ماتریس ارزیابی عوامل داخلی و خارجی نیز وجود منابع معدنی و انرژی‌های تجدیدناپذیر به عنوان یک فرصت محیطی‌ مناسب و وقوع خشکسالی‌های مستمر در چند دهه گذشته نیز مهمترین تهدید برای مناطق بیابانی خراسان رضوی بوده است. لذا، جهت ارائه راهکارهای مدیریتی متناسب با نقاط قوت، 21 استراتژی‌‌ رقابتی و 8 استراتژی تنوع و برای نقاط ضف نیز 10 استراتژی‌‌های بازنگری و 4 راهبرد تدافعی به دست آمد. در اولویت‌بندی استراتژی‌ها نیز با استفاده از ماتریس QSPM مشخص گردید که در گروه استراتژی‌های SO، پتانسیل‌سنجی اکولوژیکی مناطق بیابانی با امتیاز 38/16 به عنوان مناسب‌ترین استراتژی و بهره‌گیری کم از فرصت‌ها، تعاملات ملی و بین‌المللی با امتیاز 49/11، یک استراتژی ضعیف با اولویت پائین بوده است.

کلیدواژه‌ها

آزمون‌های آماری؛ استراتژی؛ برنامه‌ریزی محیطی؛ بیابان‌زایی؛ مدیریت ریسک