نگرشی نو در باب حدود مداخلۀ ولی در ازدواج باکره: تبیین قلمرو حمایت و دخالت

فقه و اصول (Fiqh va uṣūl)

مقاله 6، دوره 57، شماره 1 - شماره پیاپی 140، اردیبهشت 1404، صفحه 135-155   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jfiqh.2024.81532.1558

نویسندگان

سعید سیاه بیدی کرمانشاهی^* ؛ امیرعباس عسکری

دانش‌آموختهٔ دکتری گروه حقوق خصوصی، دانشکدهٔ حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

طبق مادهٔ 1043 قانون مدنی، ازدواج باکرۀ رشیده در هر موقعیت سِنّی و وضعیتی منوط به اذن ولی قهری است. در خصوص این حکم اختلاف‌نظرهای فراوانی در منابع فقهی وجود دارد و لازم است بررسی شود که باتوجه‌به مبنای تشریع لزوم گرفتنِ اذن ولی، آیا این حکم فراگیر است و همۀ موارد را در بر می‌گیرد یا می‎توان میان دختران از حیث نیازمندی به حمایت تفکیک قائل شد؟ بررسی‌ها نشان می‌دهد که لزوم اذن ولی، حکمی در راستای حمایت از دخترانِ کم‌تجربه و معطوف به افرادی است که نیازمند حمایت‌اند و هنوز به استقلال و دراختیارگرفتنِ امر خود نرسیده‎اند وگرنه الزام به گرفتن اذن برای دختر مستقل و مالک امر خود دیگر حمایت محسوب نیست، بلکه به دخالت نزدیک است. حاصل این پژوهش که به‌روش تحلیلی‌توصیفی سامان داده شده اینکه باتوجه‌به واقعیات روز جامعه و به پیروی از دیدگاه‌های فقهای متأخر لازم است باتوجه‌به ملاک‌های سن، شغل و مسکن مستقل، برخی دختران را از شمول حکم خارج دانست.

کلیدواژه‌ها

باکره؛ اذن ولی؛ حمایت؛ دخالت؛ استقلالِ اراده

مراجع

انصاری، مرتضى‌بن‌محمدامین. کتاب النکاح. قم: کنگرهٔ جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصارى. چاپ‌اول، 1415ق.

ترحینی عاملی، محمدحسن. الزبدة الفقهیة فی شرح الروضة البهیة. قم: دار الفقه. چاپ‌چهارم، 1427ق.

جزیرى، عبدالرحمن، سیدمحمد غروى، یاسر مازح. الفقه على المذاهب الأربعة و مذهب اهل البیت علیهم السلام. بیروت: دار الثقلین. چاپ‌اول، 1419ق.

حاجی علی، فریبا، فاطمه قدرتی. «مبانی فقهی و بحث حقوقی اذن ولی در نکاح دختر بالغهٔ رشیده»، زن در توسعه و سیاست؛ پژوهش زنان. دورهٔ6، ش6، زمستان1387، 39تا73.

حق‌پرست، شعبان، صمد یوسف‎زاده. «تحول مفهوم رضایت ولی نسبت به دختر باکرهٔ بالغ در ازدواج و آثار آن»، پژوهش حقوق خصوصی. دورهٔ4، ش12، پاییز1394، 9تا35.

Doi: https://doi.org/10.22054/jplr.2015.1730

حکیم، محسن. مستمسک العروة الوثقى. قم: دار التفسیر. چاپ‌اول، 1416ق.

خالدیان، سعیده، سجاد سلطانی رجبی دلشاد. «نکاح دختر باکره بدون اذن ولی از منظر فقهای اهل‌سنت، امامیه و حقوق ایران»، حبل المتین. دورهٔ5، ش15، تابستان1395، 16تا33.

خامنه‎ای، سیدعلی. درر الفوائد فی اجوبة القائد. بی‌جا: دار الوسیلة. چاپ‌اول، 1414ق.

خمینی، روح‌الله. تحریر الوسیلة. قم: دار العلم. چاپ‌اول، بی‎تا.

دهخدا، علی اکبر. لغت نامه. تهران: موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، چاپ دوم ، 1377.

سایت مرکز پژوهش‎های مجلس شورای اسلامی. www.rc.majlis.ir.

سیستانی، علی. www.sistani.org.

سیستانی، علی. توضیح المسائل. قم: مهر. 1415ق.

شهید ثانى، زین‌الدین‌بن‌على. الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة. حاشیهٔ کلانتر. قم: کتاب‌فروشى داورى. چاپ‌اول، 1410ق.

صاحب‌جواهر، محمدحسن‌بن‌باقر. جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام. بیروت: دار احیاء التراث العربی. چاپ‌هفتم، 1404ق.

صافی گلپایگانی، لطف‌الله. توضیح المسائل. قم: دار القرآن الکریم. 1414ق.

صدری، سیدمحمد، حمید ذاکری. «نگرشی نو بر اذن ولی قهری در نکاح باکرۀ رشیده از منظر فقه و حقوق موضوعه»، مطالعات حقوقی معاصر. دورهٔ5، ش8، تابستان1393، 69تا91.

صفایی، سیدحسین، اسدالله امامی. مختصر حقوق خانواده. تهران: میزان. 1390.

صفایی، سیدحسین، سیدمرتضی قاسم‌زاده. حقوق مدنی اشخاص و محجورین. تهران: سمت. چاپ‌پانزدهم، 1387.

علیدوست، ابوالقاسم. «نقش پدیده‌شناسی ازدواج در اذن ولی به نکاح دوشیزهٔ رشیده»، فصلنامهٔ شورای فرهنگی اجتماعی زنان؛ مطالعات راهبردی زنان. س12، ش48، تابستان1389، 294تا253.

کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس شورای اسلامی. گزارش رد طرح اصلاح مواد (1043) و (1044) قانون مدنی. شمارهٔ چاپ 1123، شمارهٔ ثبت 242، تهران: بی‌نا. 1397.

گروهی از نویسندگان. دایره المعارف تشیع. تهران: نشر شهید سعید محبی. 1375،

مطهری، مرتضی. نظام حقوق زن در اسلام. بی‌جا: صدرا. 1390.

مکارم شیرازى، ناصر. الفتاوى الجدیدة. قم: مدرسهٔ امام على‌بن‌ابى‌طالب(ع). چاپ‌دوم، 1404ق.

مکارم شیرازی، ناصر. www.makarem.ir.

مهرپور، حسین. «اجازهٔ ولی در عقد نکاح»، تحقیقات حقوقی. دورهٔ1، ش116، پاییز و زمستان1371، 109تا137.

موسوی اردبیلی، عبدالکریم. www.ardebili.com.

نراقى، احمدبن‌محمدمهدى. مستند الشیعة فی احکام الشریعة. قم: آل‌البیت(ع). چاپ‌اول، 1415ق.

هاشمی شاهرودی، محمود. www.hashemishahroudi.org.

یوسفی، محمدمهدی. «گستره و ضمانت‌اجرای ولایت قهری در عقد نکاح از منظر فقه امامیه و قوانین افغانستان»، مطالعات فقه اسلامی و مبانی حقوق. دورهٔ11، ش35، بهار و تابستان1396، 61تا82.

Doi: https://doi.org/10.22034/fvh.2017.1609