تبیین اثرات عوامل جغرافیایی بر ناامنی زیست تاریخی / سیاسی ایرانیان

جغرافیاوتوسعه ناحیه ای

مقاله 5، دوره 22، شماره 3 - شماره پیاپی 48، مهر 1403، صفحه 129-166   

نوع مقاله: پژوهشی- مطالعه موردی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jgrd.2024.85930.1373

نویسندگان

ابراهیم احمدی¹؛ محمدرضا حافظ نیا^{* 2}؛ زهرا احمدی پور²؛ مصطفی قادری حاجت³

¹دانشجوی دکتری جغرافیای سیاسی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

²استاد جغرافیای سیاسی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

³استادیار جغرافیای سیاسی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

چکیده

 در نگرش و مطالعات جغرافی‌دانان سیاسی، شرایط و ویژگی‌های محیط جغرافیایی، همواره بر خصایص فردی و اجتماعی (ویژگی‌های ملی)، شیوه‌های حکمرانی، شکل و ساختار حکومت‌ها، قدرت و امنیت ملی، ساختارهای فرهنگی و اقتصادی و غیره اثرگذار است (مهم است که از این واقعیت‌ها، تفسیر جبرگرایانه نشود). در حقیقت، محیط جغرافیایی، بستر خلق توأم فرصت و تهدید؛ امنیت و ناامنی است. همچنین که محیط طبیعی و جغرافیایی ایران از گذشته‌های دور به دلایل موقعیت خاص جغرافیایی، دوگانه‌ای از خلق فرصت و تهدید بوده است. در این راستا، این پژوهش به دنبال بررسی عوامل محیط جغرافیایی فلات ایران بر تکوین زیست تاریخی/ سیاسی و اجتماعی ناایمن انسان ایرانی است. یافته‌های پژوهشی نشان از آن دارد، که تجارب زیستن در محیط جغرافیایی پرحادثه و بلاخیز، بر زیست تاریخی/ سیاسی و اجتماعی ایرانیان اثرگذار بوده است. به تعبیر دقیق، کم‌و‌کیف و تحولات زیستِ تاریخی/ سیاسی و اجتماعی ایرانیان (به اشکال هرج‌و‌مرج طولانی و تاریخ پرتنش حکومت‌های مستقر در فلات، نوع شیوه‌های حکمرانی و کشورداری، تداوم اسبتداد، خصوصیات ملی و نظایر آن)، را می‌توان تا حد زیادی، متأثر از عوامل محیط جغرافیایی نظیر موقعیت، شرایط اقلیمی و آب‌و‌هوایی، اثر ناهمواری‌ها و ناامنی طبیعی فلات ایران دانست. در پایان، پژوهش به ارائۀ راهکار‌هایی پرداخته است. پژوهش براساس ماهیت و روش توصیفی- تحلیلی محسوب می‌شود. اطلاعات، به شیوه اسنادی و با مراجعه به منابع معتبر گردآوری شده است.
 

کلیدواژه‌ها

ایران؛ عوامل جغرافیایی؛ زیست تاریخی/ سیاسی و اجتماعی؛ ناامنی

مراجع

1. آبراهامیان، ی. (1389) . تاریخ ایران مدرن. (م.ا، فتاحی، مترجم). تهران: نشر نی.
2. آبراهامیان، ی. (1377). ایران بین دو انقلاب. (اُ .گل‌محمدی؛ و اِ. فتاحی، مترجمان). تهران: نشر نی.
3. آمار شهدای جنگ تحملی. (1384). مجله نگین ایران. 14، 155-156.
4. ابن‌سینا، ح. (1367). قانون در تب. (ع.شرفکندی، مترجم). کتاب سوم، جلد اول، تهران: انتشارات سروش.
5. استرآبادی، م.م. (1341). درۀ نادری. تهران: دانشگاه تهران.
6. اطاعت، ج. (1394). ژئوپلیتیک و سیاست خارجی ایران. تهران: نشر انتخاب.
7. بارل، آ. (1392). یادداشت‌های سیاسی ایران 1344 -1260. جلد اول، تهران: مرکز بررسی اسناد انقلاب اسلامی.
8. برایان، پ. (1376). تاریخ امپراتوری هخامنشیان (از کورش تا اسکندر). (م.سمسار، مترجم). تهران: نشر زریاب.
9. بازرگان، م. (1364). سازگاری ایرانی. تهران: شرکت سهامی انتشار.
10. .بشیریه، ح. (1382). موانع توسعه سیاسی در ایران، ج 4، تهران: گام نو.
11. بیرونی، ا. (1353). آثار الباقیه عن القرون الخالیه.( ا. داناسرشت، مترجم). تهران: انتشارات انجمن آثار ملی.
12. جدی، ع؛ مقیمی، اِ؛ احمدی، س.ع؛ و زارع، م. (1399). راهبرد کاهش مخاطرات طبیعی در ایران بر مبنای حقوق و روابط بین‌الملل. فصلنامه مدیریت مخاطرات طبیعی، 6(1)، 1-16.
13. حسینی‌داورانی، س.ع. (1401)، بازشناسی «خلقیات ایرانی»، در میدان «توسعه و عقب‌ماندگی». فصلنامه علوم اجتماعی، 29(69)، 203-242.
14. حافظ‌نیا، م.ر؛ احمدی، س؛ و نوری‌روستای، م. (1400).بررسی نقش موقعیت گذرگاهی در قدرت ملی، مورد مطالعه: کشور ایران. فصلنامه پژوهش‌های جغرافیای سیاسی، 6(2)، 86-106.
15. حافظ‌نیا، م.، قادری‌حاجت، م. (1398). بنیادهای بی‌عدالتی فضایی در ایران. فصلنامه آمایش سیاسی فضا، 2(1)، 118-127.
16. حافظ‌نیا، م؛ قادری‌حاجت، م. (1397). راهکارهای دستیابی به عدالت فضایی در ایران. فصلنامه پژوهش‌های جغرافیای سیاسی، 11، 25-57.
17. حافظ‌نیا، م؛ و کاوندی کاتب، اَ. (1396). علل پیدایش و بقای کشور ایران، تهران: انتشارات سمت.
18. حافظ‌نیا، م. (1392).گرایش سیاست خارجی ایران باید چگونه باشد؟. در وبسایت رسمی دکتر محمدرضا حافظ‌نیا. https://hafeznia.ir
19. حافظ‌نیا، م؛ و کاویانی‌راد، م. (1393). فلسفه جغرافیای سیاسی. تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
20. حافظ‌نیا، م؛ و قادری‌حاجت، م. (1389). تبیین موقعیت ژئوپلیتیکی شرق ایران در نظام‌های منطقه‌ای با محور خراسان. فصلنامه خراسان بزرگ، 1(1)، 15-34.
21. حافظ‌نیا، م؛ و اله‌وردی‌زاده، ر. (1388). رابطة سیستم سیاسی بسیط با همبستگی ملی بررسی موردی ایران. پژوهشنامة علوم سیاسی، 5(1)، 41-68.
22. حافظ‌نیا، م. (1381). جغرافیای سیاسی ایران. تهران: انشارات سمت.
23. حافظ‌نیا، م. (1386). قدرت و منافع ملی. تهران، نشر انتخاب.
24. دنیای اقتصاد. (1399). اعلام رسمی هزینه‌ جنگ تحمیلی برای اولین بار توسط ایران. 6 مهر، شماره 3695834.
25. دیاکونوف، م. (1380). کتاب تاریخ ایران باستان. تهران: نشر علمی فرهنگی.
26. درایسدل، آ. (1362). جغرافیای سیاسی خاورمیانه و شمال آفریقا. (د. میرحیدر، مترجم). تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی.
27. رئیسی‌نژاد، آ. (1402). تنهایی استراتژیک تاریخی ایران و سیاست خارجی غیردولتی: از نفرین جغرافیا تا مخمصه ژئوپلیتیکی. فصلنامه ژئوپلیتیک، 19(1)، 269- 306.
28. رئیسی‌نژاد، آ. (1399). تنهایی استراتژیک معادل انزوای ایران نیست. روزنامه اعتماد، شماره 4853، 11 بهمن 1399.
29. رمضانی، ر. (1388). درک سیاست خارجی ایران. فصلنامه بین‌المللی روابط خارجی، 1(1)، 11-20.
30. ربانی، ع؛ و شایگان‌فرد، ف. (1389)، فرهنگ سیاسی ایران و مؤلفه‌هایش. فصلنامه سیاست، 40(4)، 123-141.
31. زارعی، ب؛ و پیلتن، ف. (1397). بررسی عوامل واقع‌گرایی ایرانی از منظر جغرافیای سیاسی و ژئوپلیتیک. پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 50(2)، 491- 508.
32. زارعی، ب. (1390). گفتمان‌‌های امنیت ملی‌ایران. فصلنامۀ پژوهش‌هـای‌ جغرافیای‌ انسانی، 4(41)، ١٤٠-١٤١.
33. زونیس، م. (1387). روانشناسی نخبگان سیاسی ایران. (پ. صالحی؛ س. امین‌زاده؛ و لبا. ز، مترجمان). تهران: مرکز چاپ و پخش.
34. زیباکلام، ص. (1383). ما چگونه، ما شدیم: ریشه‌یابی علل عقب‌ماندگی در ایران. تهران: انتشارات روزنه.
35. زرین‌کوب، ع. (1378). روزگاران. تهران: نشر علمی.
36. زمردیان، م. (1379). ژئوموفولوژی ‌در‌ تعامل ‌با ‌فرهنگ ‌و ‌تمدن. مجموعه مقالات رویکرد فرهنگی به جغرافیا، به کوشش دکتر پاپلی یزدی، مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی.
37. سیونگ، ی.د. (1381)، فرهنگ سیاسی و توسعه سیاسی مطالعه تطبیقی کره و ایران. تهران: نشر خانه سبز.
38. سیوری، ر. (1363). ایران عصر صفوی. (ک. عزیزی، مترجم). تهران: نشر مرکز.
39. سریع‌القلم، م. (1386). فرهنگ سیاسی ایران. تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
40. سریع‌القلم، م. (1377)، مبانی عشیره‌ای فرهنگ سیاسی ایران (بخش1). اطلاعات سیاسی و اقتصادی، شماره 136-135، 134-143.
41. شعبانی، ر. (1395). مبانی تاریخ اجتماعی ایران. تهران: انتشارات قومس.
42. شکویی، ح. (1387). شناخت و فلسفه جغرافیا. تهران: دانشگاه پیام نور.
43. شکویی، ح.(1382). اندیشه‌های نو در فلسفه جغرافی (فلسفه‌های محیطی و مکتب‌هـای جغرافیـایی). ج 2، چاپ سوم، تهران: انتشـارات مؤسسه جغرافیایی و کارتوگرافی گیتاشناسی.
44. طلوعی، م. (1371). بازی قدرت، جنگ نفت در خاورمیانه. تهران: نشر علم.
45. عالم، ع. (1382). بنیادهای علم سیاست. تهران: نشر نی.
46. علیخانی، ع. (1402). دین و ملی‌گرایی در ایران؛ از تقابل تا تعامل. فصلنامه مطالعات ملی، 24(1)، 7 -30.
47. عزتی، ع. (1380)، ژئوپلیتیک. تهران: انتشارات سمت.
48. فتاحی، م. (1399). تأثیر کودتای 28 مرداد بر تقویت ذهنیت توطئه‌پنداری در ایران. مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی (دفتر پژوهش های ایرانی و اسلامی)، 25 مرداد 1399.
49. فراستخواه ، م. (1398). ما‌ ایرانیان (زمینه‌کاوی تاریخی و اجتماعی خلقیات ایران). تهران: انتشارات نی.
50. فراستخواه، م. (1389). درباره نیم‌رخ رفتار ایرانی (سنخ شناسی مدل‌ها). مجله جامعه‌شناسی ایران، 11(1)، 3-21.
51. فوران، ج. (1377). مقاومت مقاومت شکننده: تاریخ تحولات اجتماعی ایران از صفویه تا سال‌های پس از انقلاب اسلامی. (ا. تدین، مترجم). تهران: انتشارات رسا.
52. فارابی، اَ. (1371). سیاست مدینه. (س.ج. صحابی، مترجم). تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
53. فرید، ی.(1368). جغرافیا و شهرشناسی. تبریز: انتشارات دانشگاه تبریز.
54. فلور، و. (1365) .جستارهایی از تاریخ اجتماعی ایران در عصر قاجار. (ا. سری، مترجم). تهران: انتشارات توس.
55. کاتوزیان، م. (1392). دولت و جامعه در ایران. (ح.افشار، مترجم). تهران: نشر مرکز.
56. کاتوزیان، م.(1377). اقتصاد سیاسی ایران از مشروطیت تا پایان سلسله پهلوی. (م.ر. نفیسی؛ ک. عزیزی، مترجمان). تهران: نشر مرکز.
57. کامران، ح؛ ذکی، ق؛ و جعفری، ف. (1385). اثرات ساختار توپوگرافیک در جغرافیای سیاسی ایران. فصلنامه جغرافیا (انجمن جغرافیایی ایران)، 3(6و7)، 1-13.
58. کامران، ح؛ غلامی، ب؛ یاری، اِ؛ و حسینی، ح. (1389). جغرافیا و قدرت ملی ایران، تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 13(16)، 5-28.
59. کریمی‌پور، ی؛ و کامران، ح. (1381). تحلیلی آماری از شهیدان جنگ. تحقیقات جغرافیایی، 1(16و17)، 259-269.
60. کریمی‌پور، ی. (1381). مقدمه‌ای بر تقسیمات کشوری ایران. تهران، انتشارات انجمن جغرافیای ایران.
61. کریمی‌پور، ی. (1371). تحلیل ژئوپلیتیکی نواحی بحرانی سیستان‌و‌بلوچستان. پایان‌نامه دکتری، تهران: دانشگاه تربیت مدرس.
62. کریستینسن، آ. (1363). ایران در زمان ساسانیان. (ر. یاسینی، مترجم). تهران: نشر نگاه.
63. گازیوروسکی، م. (1371). سیاست خارجی آمریکا و شاه، بنای دولت دست نشانده در ایران. (ف. فاطمی، مترجم). تهران: نشر مرکز.
64. لشگری‌تفرشی، ِا. (1397). جستاری در شناخت اثرات محیط طبیعی در تکوین نظام حکمرانی در قرن بیستم. ‌پژوهش‌های‌جغرافیای‌انسانی‌، 50(1)، 55-72.
65. لینک، مارگارت. (1371). مصاحبه با شاه. (ا. روشنگر، مترجم). تهران: نشر البرز.
66. منوری، س. (1395). تاریخ دیگری در روابط خارجی ایران. تهران: انتشارات دانشگاه خوارزمی.
67. مصلی‌نژاد، ع. (1393). سیاست‌گذاری ساختار قدرت در ایران، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
68. مقیمی، اِ. (1391). فلسفة تغییرات محیطی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
69. میرحیدر، دُ. (1371)، مبانی جغرافیای سیاسی. چاپ چهارم، تهران: انتشارات سمت.
70. موحددانش، ع. (1373). هیدرولوژی آب‌های سطحی ایران. تهران: انتشارات سمت.
71. نهاوندی، ه، بوماتی، ا. (1382). محمدرضاشاه آخرین شاهنشاه 1919-1980. (مترجم / مصحح: فرانسه- دادمهر). انتشارات کتاب.
72. نوایی، ع. (1364). ایران و جهان از مغول تا قاجاریه. تهران: انتشارات هما.
73. ویسی، ه. (1392). درآمدی بر دولت محلی. تهران: انتشارات سمت.
74. ویتفوگل، ک.(1392). استبداد شرقی. (م. ثلاثی، مترجم). تهران: نشر ثالث
75. والترز، ر. (1363). دام سلاح هسته‌ای. (م.ر. فتاحی، مترجم). تهران، دفتر مطالعات سیاسی و بین‌الملل.
76. هدایتی، ه. (1334). تاریخ زندیه، تهران: دانشگاه تهران.
77. هوشنگ‌مهدوی، ع.ر. (1372). سیاست خارجی ایران در دوره پهلوی- 1300. تهران: نشر البرز.
78. هوشنگ‌مهدوی، ع.ر. (1368). تاریخ روابط خارجی ایران از پایان جنگ جهانی دوم تا سقوط رژیم پهلوی. تهران: انتشارات مؤلف.

 

79. Ehteshami, A. (2017). Iran, Stuck in Transition, First published. NewYork: Routledge
80. Offiler, B. (2015). US Foreign Policy and the Modernization of Iran Kennedy. Johnson, Nixon, and the Shah, Palgrave Macmilian.
81. Iran's Islamic Revolution and Its Future. Center for Science and International Affairs. Harvard. Archived from the original on 2 August 2011.
82. Minier, Q. (2020). Opportunities for alternative energies deployment in Iran. (Report No. SciencesPo 2020-01), Kuwait, 1-37.
83. Reisinezhad, A. (2018). The Shah of Iran, the Iraqi Kurds and the Lebanese Shia, Palgrave MacMillan.