سیاست‌های تشویقی فرزندآوری و تأثیر آن بر تمایل به فرزندآوری: مطالعه‌ای کمی در شهر اسلام‌آباد غرب

علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد

مقاله 5، دوره 21، شماره 1 - شماره پیاپی 47، فروردین 1403، صفحه 143-174   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/social.2023.82737.1355

نویسندگان

حسام الدین علی دوستی^{* 1}؛ محسن صفاریان²؛ اکبر خواجه³

¹استادیار، گروه علوم اجتماعی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

²استادیار، گروه علوم اجتماعی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

³استادیار، گروه علوم سیاسی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

چکیده

پدیده نوظهور باروری پایین، در دهه‌های اخیر موجب شده که کشور‌های زیادی شروع به اجرای سیاست‌هایی با هدف حمایت از خانواده‌ها و افزایش باروری کنند؛ از این رو، در ایران قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت در سال 1400 تصویب و ابلاغ شد. پژوهش حاضر با هدف بررسی چالش‌های اجرای این قانون و نقاط قوت و ضعف آن در شهر اسلام‌آباد غرب و در سال 1402 انجام شد. روش تحقیق این مطالعه پیمایشی و ازنظر هدف کاربردی است. داده‌های تحقیق با استفاده از پرسش‌نامه محقق‌ساخته در سال 1401 جمع‌آوری شده است. حجم نمونه شامل 374 نفر مراجعه‌کننده به مراکز بهداشتی و درمانی شهر اسلام‌آباد غرب و برای تعیین واحد‌های نمونه از روش نمونه‌گیری چندمرحله‌ای طبقه‌ای استفاده شده است. تحلیل داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار SPSS نسخه 22 و رگرسیون ترتیبی انجام شد. تحلیل داده‌ها نشان داد بین جنسیت، پایگاه اقتصادی – اجتماعی، ارزشمند بودن مشوق‌ها، ناکافی بودن مشوق‌ها و مداخله نکردن دولت در سیاست‌گذاری و تمایل به فرزندآوری رابطۀ معنادار و مستقیم است. بین تحصیلات، وضع فعالیت، بی‌اعتمادی به سیاست‌های تشویقی و ابهام در سیاست‌گذاری رابطه معنادار و معکوس است. مقادیر سه آماره (کاکس و اسنل، نیجل کرک و مک‌فادن) مربوط به ضریب تعیین پزودو نشان داد که متغیرهای مستقل توانسته‌اند 068/0 تا 181/0 درصد از واریانس تمایل به فرزندآوری را تبیین کنند. به نظر می‌رسد که بسته‌ای از مزایای مالیاتی، مزایای نقدی و خدماتی ممکن است، هزینه‌های تربیت فرزندان را برای والدین کاهش دهد. این بسته‌ها می‌توانند تأثیر احتمالی بر ایجاد انگیزه‌های مالی برای داشتن فرزندان بیشتر ایجاد کنند.
 

کلیدواژه‌ها

باروری پایین؛ سیاست تشویقی؛ تمایل به فرزندآوری؛ قانون حمایت از خانواده

مراجع

1. افشاری، ز. (1394). برابری جنسیتی و باروری در ایران. زن در توسعه و سیاست (پژوهش زنان)، ۱۳(۲)، 262-246.
2. افشاری، ز. (1395). عوامل اقتصادی-اجتماعی تعیین کنندة باروری در ایران (با کاربرد داده‌های پانل)، پژوهش های رشد و توسعه اقتصادی، 6(22)، 13-20.
3. باقری، ش.، زارعان، م.، و برزگر، خ. (1398). سیاست‌گذاری خانواده الگوهای تعامل دولت و خانواده. فصلنامه علمی پژوهشی اسلام و علوم اجتماعی، (21)، 135-152.
4. بالاخانی، ق. (1400). بررسی تغییر سیاست‌های جمعیتی در ایران و اثرات آن بر تغییر باروری. طرح پژوهشی مصوب دانشگاه پیام نور و سازمان ثبت احوال کشور.
5. بالاخانی، ق. (1401). مطالعه کیفی نگرش جوانان شهر اردبیل به سیاست های جمعیتی و فرزندآوری. مجله پژوهشی مطالعات راهبردی زنان، 24(96)، 39-67.
6. حاجیان، ب.، و مکتوبیان، م .(1394). تجربه زیسته زنان از فرزندآوری: مطالعه زنان شاغل و با تحصیلات دانشگاهی شهر اصفهان. فصلنامه جمعیت، 22(91 و 92)، 11-36.
7. رونالد، ر.، و چو مینجا، ک. (1400). باروری پایین، نهادها و سیاست‌ها: تفاوت‌ها در میان کشورهای صنعتی (ح. رازقی نصرآباد، مترجم). تهران، انتشارات مؤسسه مطالعات و مدیریت جامع و تخصصی جمعیتی کشور.
8. سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور. (1355-1385). نتایج سرشماری نفوس و مسکن داده‌ای آمار مربوط به سال‌های 1355-1385. بازیابی از SCI.IR
9. شمس قهفرخی، ف.، عسکری ندوشن، ع.، عینی زیناب، ح.، روحانی، ع.، و عباسی شوازی، م. (1400). چالش های اجرای سیاست­های تشویقی فرزندآوری: مطالعه ای کیفی در شهر اصفهان. نامه انجمن جمعیت‌شناسی ایران، 16(32)، 79-112.
10. عباسی شوازی، م.، و خواجه صالحی، ز. (1394). سنجش تأثیر استقلال، مشارکت اجتماعی، و تحصیلات زنان بر تمایل به فرزندآوری (مطالعه موردی شهر سیرجان). زن در توسعه و سیاست، 11(1)، 64-45.
11. فروتن، ی.، و بیژنی، ح. (1399). تک‌فرزندی و تعیین‌کننده‌های آن در ایران. نامه انجمن جمعیت‌شناسی ایران، 15(29)، 265-291.
12. کاظمی‌پور، ش.، و سلطانی چم جیدری، ز. (1391). نگاهی به مسئله باروری زیر نرخ جانشینی و سیاست‌گذاری‌های مؤثر در مواجهه با آن. نامه انجمن جمعیت‌شناسی ایران، 14(7)، 29-59.
13. گلیس، م.، دوایت اچ.، پ.، رومرو، م.، و اسنودگراس، د. (1385). اقتصاد توسعه (غ. ر. آزاد ارمکی، مترجم). تهران: نشر نی.
14. مرکز آمار ایران. (1399). شیب نزولی میزان باروری کل ایران از 96 تا 98. بازیابی از https://www.amar.org.ir/news/ID/13003

 

15. Abbasi-Shavazi, M. J., & McDonald, P. (2005). National and provincial-level fertility trends in Iran, 1972-2000. Working Paper in Demography, No. 94, Australian National University.
16. Ajzen, I. (2005). Attitudes, personality, and behavior (2^nd). Maidenhead, Berkshire, England: Open University Press.
17. Becker, G. (1993). Nobel lecture: The economic way of looking at behavior. The Journal of Political Economy, 101(3), 385-409.
18. Bernardi, L., Klarner, A., & von der Lippe, H. (2008). Job insecurity and the timing of parenthood: A comparison between Eastern and Western Germany. European Journal of Population, 24, 287-313.
19. Black, D., Kolesnikova, N., Sanders, S., & Taylor, L .(2013). Are children normal. The Review of Economics and Statistics, 95(1), 21-33.
20. Bonoli, G. (2008). The impact of social policy on fertility: Evidence from Switzerland. Journal of European Social Policy, 18(1), 64-77.
21. Bourdieu, P. (2005). The social structures of the economy. Cambridge: Polity Press.
22. Bradshaw, J., & Finch, N. (2006). Can policy influence fertility? In H. Emanuel (Ed.), Ageing and the labour market: Or are there? (pp. 151-167). Antwerp: Intersentia/FISS.
23. De Lange, M., Wolbers, M. H., Gesthuizen, M., & Ultee, W. C. (2014). The impact of macro- and micro-economic uncertainty on family formation in the Netherlands. European Journal of Population, 3(30), 161-185.
24. Easterlin, R. (1996). On the relation of economic factors to recent and projected fertility changes. Demography, 3(1), 131-153.
25. Easterlin, R. (1976). The conflict between aspirations and resources. Population and Development Review, 2, 417-425.
26. Fahlén, S., & Oláh, L. S. (2018). Economic uncertainty and first-birth intentions in Europe. Demographic Research, 39, 795-834.
27. Fiori, F., Rinesi, F., Pinnelli, P., Prati, S. (2013). Economic insecurity and the fertility intentions of italian women with one child..Population Research and Polisy Review, 32(3), 373-413.
28. Gauthier, A., & Philipo, H. (2008). Can policies enhance fertility in Europe? Vienna Yearbook of Population Research, 2008, 1-16.
29. Hoorens, S., Clift, J., Staetsky, L., Janta, B., Diepeveen, S., Morgan, M., & Grant, J. (2011). Low fertility in Europe. Is there still reason to worry? RAND Europe Monograph. Retrieved from https://www.rand.org/content/dam/rand/pubs/monographs/2011/RAND_MG1080.pdf
30. Hosseini-Chavoshi, M., McDonald, P., & Abbasi-Shavazi, M. G. (2007). Fertility and contraceptive use dynamics in Iran and its low fertility regions, Australian Demographic and Social Research Institute (ADSRI). Working Paper No. 1, Australian National University, Canberra.
31. Lesthaeghe, R., & Moors, G. (1995). Is there a new conservatism that will bring back the old family? Ideational trends and the stages of family formation in Germany, France, Belgium and the Netherlands. In Evolution or Revolution in European Population: European Population Conference (pp. 225-266). Franco Agnelli Publishers.
32. Lesthaeghe, R., & Neels, K. (2002). From the first to the second demographic transation: An interpretation of the spatial continutiy of demographic innovation in France, Belgium and Switzerland. European Journal of Population, 18, 325-360.
33. Luci-Greulich, A., & Thévenon, O. (2013). The impact of family policies on fertility trends in developed countries. European Journal of Population, 29(4), 387-413.
34. May, F. (2012). World population policies: Their origin, evolution, and impact. Cham: Springer.
35. McDonald, P. (2000). Gender equity in theories of fertility transition. Population and Development Review, 26(3), 427-439.
36. McDonald, P. (1997). Demographic life transitions an alternative theoretical paradigm. Health Transition Review Supplement, 6, 385-392.
37. McDonald, P .(2000). Low fertility in Australia: Evidence, causes and policy responses. People and Place, 8(2), 6-21.
38. Mirzaie, M. (2005). Swings in fertility limitations in Iran. Critical Middle Eastern Studies, 1(14), 25-33.
39. Nations United. (2014). World fertility report 2013, fertility at extremes. Retrieved from https://www.un.org/en/development/desa/population/publications/pdf/fertility/worldFertilityReport2013.pdf
40. Norusis, M. J. (2005). SPSS 14.0. advanced statistical procedures companion. Upper Saddle River, New Jersey: Prentice Hall.
41. Oppenheimer, V. (1998). A theory of marriage timing. American Journal of Sociology, 94, 563-571.
42. Rindfuss, R., & Brewste, K. L. (1996). Childrearing and fertility. In B. Casterline, R. L. Lee, & K. A. Foote (Eds.), Fertility in the United States: New patterns, new theories. Population and Development Review, 22(supplement): 258–89.
43. Sanderson, W. C. (1976). New estimates and interpretations of the decline in fertility of white women in the United States, 1800-192. Stanford Project on the History of Contraceptive Technology Working Paper .
44. Spéder, Z., Murinkó, L., & Oláh, L. S. (2020). Cash support vs. tax incentives: The differential impact of policy interventions on third. Births in Contemporary Hungary. Population Studies, 74(1), 39-54.
45. Sobotka, T., Skirbek, V., & Philipov, D. (2013). Economic recession and fertility in the developed world. Poulation and Development Review, 37(2), 267-306.
46. Thévenon, O. (2011). Family policies in OECD countries: A comparative analysis. Population and Development Review, 37(1), 57-87.
47. Thévenon, O., & Gauthier, A. H. (2011). Family policies in developed countries: A ‘fertility- booster’ with side-effects. Community, Work & Family, 14(2), 197-216.
48. Thornton, A., Binstock, G., Yount, K., Abbasi-Shavazi, M. J., Ghimiri, D., & Xie, Y. (2012). International fertility change: New data and insights from the developmental idealism framework. Demography, 3(49), 677-697.
49. Thornton, A. (2001). The development paradigm: Reading history sideways and family change. Demography, 38, 449-465.