سنجش و ارزیابی شاخص‌های رشد هوشمند در مناطق شهری با تأکید بر مدل تصمیم‌گیری WASPAS (نمونه موردی: شهر ساری)

جغرافیا و توسعه فضای شهری

دوره 10، شماره 4 - شماره پیاپی 23، اسفند 1402، صفحه 83-103   

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jgusd.2022.67165.0

نویسندگان

الهام داوری؛ محمد اجزاء شکوهی^* ؛ براتعلی خاکپور

دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

توجه به توسعه کالبدی شهر، یک ضرورت اساسی در برنامه‌های توسعه شهری محسوب می‌شود. در ایران گسترش سریع فیزیکی شهرها در قالب رشد بدون برنامه و ناموزون در راستای علل مختلف ازجمله مهاجرت‌های بی‌رویه یکی از مشکلات اساسی شهرها محسوب شده که پدیده‌ای تحت عنوان پراکنده رویی از نتایج رشد این‌گونه است. پراکنده رویی شهری و آثار متعدد اقتصادی و زیست‌محیطی آن، صاحب‌نظران مسائل شهری را به کنکاش جهت یافتن راهبردهایی برای مقابله با این امر واداشت. یکی از این راهبردها، نظریه رشد هوشمند است. رشد هوشمند استراتژی عاقلانه‎ای برای جهت دادن به پراکندگی به سمت پایداری و توسعه‌ی هدفمند است. هدف از پژوهش حاضر ارزیابی شاخص‌های رشد هوشمند در مناطق شهر ساری است.تحقیق حاضر به لحاظ هدف از نوع کاربردی است. روش تحقیق با توجه به ماهیت مساله موردمطالعه، توصیفی- تحلیلی است. برای تحلیل داده­ها، افزون بر استناد به مطالعات اسنادی و کتابخانه‌ای از روش‌های تحلیل آماری استفاده‌شده و درنهایت رتبه هر یک از مناطق ساری از منظر رشد هوشمند با استفاده از مدل واسپاس ارزیابی‌شده است. نتایج نشان داد بین مناطق ازنظر شاخص‌های رشد هوشمند نابرابری وجود دارد. درواقع شاخص‌های رشد هوشمند در مناطق چهارگانه ساری توزیعی نامتعادل دارد.

کلیدواژه‌ها

پراکنده رویی؛ تکنیک واسپاس؛ رشد شهری؛ رشد هوشمند؛ ساری

مراجع

1. احمدی،م.، حاتمی نژاد،ح.، پوراحمد،ا.، زیاری،ک.‌ا.، و زنگنه شهرکی، س. (1398). بررسی و تحلیل متغیرهای حق به سلامت شهری (مطالعۀ موردی: شهر بجنورد). پژوهش‌های جغرافیای برنامه‌ریزی شهری، 7(2)، 309-285.
2. اذانی، م.، و پرورش، ر. (1397).مقایسه الگوی کاربری زمین، پراکنده رویی و رشد هوشمند در توسعه پایدار (مطالعه موردی: منطقه یازده شهر اصفهان). فصلنامه جغرافیا و مطالعات محیطی، ۷ (۲۵)، ۵۷-۷۲.
3. افضلی، م.، ابدالی، ی.، و حیدری، ا. (1399). تحلیل کالبدی- فضایی شهر خرم‌آباد با استفاده از شاخص‌های رشد هوشمند شهری. فصلنامه علمی - پژوهشی پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، 11(43)، 35-50.
4. برک پور،ن.، و بهرامی، ص. (1390). قابلیت سنجی توسعه مجدد در بافت های ناکارآمد شهری (مطالعه موردی محله انبار نفت منطقه 11 تهران). فصلنامه شهر ایرانی-اسلامی، 4، 14-1.
5. بروکی میلان، م. (1396). امکان‌سنجی افزایش تراکم جمعیتی در محلات شهری با رویکرد رشد هوشمند شهری مطالعه موردی محله قره آغاج شهر تبریز. تهران: پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده برنامه‌ریزی و علوم محیطی، دانشگاه تهران.
6. پوراحمد،ا.، حسام،م.، آشور،ح.، و محمدپور،ص. (1389). تحلیلی بر الگوی گسترش کالبدی- فضایی شهر گرگان با استفاده از مدل های آنتروپی شانون و هلدرن. نشریه پژوهش و برنامه ریزی شهری، 1(3)، 18-1.
7. خمر، غ.، و حیدری، ا. (1395). ارزیابی الگوی رشد هوشمند شهری در شهرهای جدید ایران با تأکید بر شهر جدید صدرا با استفاده از مدل SLEUTH. فضای جغرافیایی، ۱۶ (۵۳)، ۲۵۳-۲۷۰.
8. دولتی، ه. (1386). بررسی معیارهای رشد هوشمند و انطباق آن با رشد شهر بابلسر. تهران: پایان‌نامه کارشناسی، دانشکده هنرهای زیبا، دانشگاه تهران.
9. رسولی،م.، استعلاجی،ع.، و ولی شریعت پناهی،م.(1397). سطح بندی سکونتگاه های روستایی شهرستان ساوه از نظر میزان محرومیت و درجه توسعه یافتگی با استفاده از شاخص ناموزون موریس. نگرش نو در جرافیای انسانی،10(2)، 203-216.
10. رضایی بزنجانی؛ ر.، اذانی، م.، صابری،ح.، و مؤمنی، م. (1398). برنامه‌ریزی راهبردی مناطق شهری کرمان بر اساس رشد هوشمند شهری. فصلنامه جغرافیا (برنامه‌ریزی منطقه‌ای)، 10 (1)، 157-179.
11. رهنما، م.، و حیاتی،س. (1392). تحلیل شاخص‌های رشد هوشمند شهری در مشهد.مطالعات ساختار و کارکرد شهری، 1(4)، 71-9.
12. سیف‌الدینی، ف. (1386).مبانی برنامه‌ریزی شهری. تهران: انتشارات آییژ.
13. سیف‌الدینی، ف.، و شورچه، م. (1393). برنامه‌ریزی و طراحی هوشمندانه کاربری زمین و حمل‌ونقل شهری. تهران: انتشارات پرهام.
14. طالبی کیاسری، ز. (1396). تأثیر عوامل کاربری زمین‌بر میزان دسترسی (مطالعه موردی شهر ساری). ساری: پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه مازندران.
15. عبدالی، ا.، کلانتری خلیل‌آباد، ح.، و پیوسته گر، ی. (1398). تحلیل فضایی – کالبدی نواحی شهری بر اساس شاخص‌های رشد هوشمند شهری نمونه موردی: شهر یاسوج. فصلنامه دانش شهرسازی، 3(2)، 83-97.
16. عزیزی، م. م. (1388). تراکم در شهرسازی (اصول و معیارهای تراکم بهینه). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
17. علی‌اکبری، ا. (1396)، توسعه درونی: ظرفیت‌ها و ضرورت‌های مدیریت رشد و بازآرایی فضایی کلان‌شهر تهران. فصلنامه جغرافیا، 15(53)، 72-55.
18. فردوسی، س.، و شکری فیروز جاه،پ. (1394). تحلیل فضایی- کالبدی نواحی شهری بر اساس شاخص‌های رشد هوشمند. فصلنامه علمی - پژوهشی پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، 6(22).15-32.
19. قرخلو،م.، و زنگنه­شهرکی، س. (1388). شناخت­الگوی­رشدکالبدی- فضایی شهر با استفاده از مدل‌های کمی (مطالعه موردی: شهر تهران). فصلنامه جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، 20(2).19-40.
20. کرکه آبادی ز.، و مسلمی، ع. (1399). تحلیل شاخص‌های رشد هوشمند شهری با مدل‌های تصمیم‌گیری چند معیاره (موردمطالعه: شهر گرگان). مطالعات جغرافیایی مناطق کوهستانی، ۱(۲).۳۵-۵۰.
21. مرکز آمار ایران. (1335-1395). سرشماری عمومی نفوس و مسکن . تهران: مرکز آمار ایران.
22. مشــکینی، ا.، پورمحمدپور،م.، رحیمی،م.، اکبرپور،م. (1389). ارزشــیابی و تحلیل کاربری های شــهری با تأکید بر کاربری فضــای ســبز شــهری شــهر گلستان. مجلۀ جغرافیاوتوسعۀناحیه ای، 15 ، 115-92.
23. مودت، ا.؛ ملکی، س.، و مؤمنی، ک. (1396). ارزیابی و سنجش ساختار فضایی و خزش شهری (مطالعۀ موردی: شهر یزد). جغرافیای اجتماعی شهری، 4 (2)، 151-175.
24. مومنی اصفهانی، س.،و ملک حسینی، ع. (1400). تحلیل و ارزیابی میزان تاثیرگذاری شاخص های رشد هوشمند بر توسعه شهری اراک. فصلنامه علمی و پژوهشی نگرش های نو در جغرافیای انسانی، 13(3)، 198-174.
25. مهندسین مشاور معماری و شهرسازی مازند (1389). طرح بازنگری طرح­جامع سار. ساری: مهندسین مشاور معماری و شهرسازی مازند.
26. نسـترن، م. (1389 ). کـاربرد تکنیـک تاپسـیس در تحلیـل و اولـوی تبنـدی توسـعه ی پایـدار منـاطق شـهری (مطالعـه مـوردی: منـاطق شهری اصفهان)، مجله جغرافیـا و برنامـه ریـزی محیطی، 21 (38)، 100-83.

 

27. Angel, S., Parent, J., & Civco, D. (2007). Urban sprawl metrics: An analysis of global urban expansion using GIS. Florida: ASPRS 2007 Annual Conference
28. Batty M. (2000). Less is more, more is different: complexity, morphology, cities, and emergence (Editorial). Environment and Planning B: Planning and Design, 27(2), 167-168.
29. Bhatta, B. (2010). Analysis of urban growth and sprawl from remote sensing data, Computer Science & Engineering Computer Aided Design Centre. Heidelberg, Dordrecht, London, & New York: Springer
30. Bridgman, P.W. (1992). Dimensional Analysis. New Haven. CT, U.S.A: Yale University Press.
31. Chen, H., Jia, B., & Lau S.S.Y, (2008). Sustainable urban form for Chinese compact cities: Challenges of a rapid urbanized economy. Habitat International, 32, 28-
32. Ewing, R., & Hamidi, S. (2015). Compactness versus sprawl: A review of recent evidence from the United States. Studies Urban, Review Literature A, 30(4), 1-30.
33. Hess, G., Morin, V., Daley, S., Snow, C., Potter, K., Dennison, B., Wrege, B., Savage, R., Mc Guinn, R., Lubkin, S., & Shelton, W. (2001). Just what is sprawl, anyway? Carolina Planning. 26(2):11-26.
34. Jain, M. (2013). Analyzing effectivity of urban growth management in the National Capital Region Delhi, India. Shekar Verlag: Aachen.
35. Newling, B.E. (1969). The spatial variation of urban population densities. Geographical Review, 59, 242-252.
36. Saparauskas, J., Zavadskas, E.K., & Turskis, Z. (2011). Selection of facade's alternatives of commercial and public buildings based on multiple criteria. International Journal of Strategic Property Management, 152, 189-203.
37. Simanaviciene, R., & Ustinovicius, L.A. (2012). New approach to assessing the biases of decisions based on multiple attribute decision making methods. Electronics and Electrical Engineering, 1(117), 29-32.
38. Triantaphyllou, E. (2000). Multi-Criteria Decision Making: A Comparative Study. Dordrecht, Netherlands: Kluwer Academic Publishers.
39. Zavadskas, E.K., Turskis, Z., Antucheviciene, J., & Zakarevicius, A. (2012). Optimization of weighted aggregated sum product assessment. Electronicsand Electrical Engineering, 622, 3-6.