اثرات محلول‌پاشی محرک‌های رشدی بر ویژگی‌های فیزیولوژیکی و اسانس گیاه دارویی زوفا (Hyssopus officinalis L. subsp. angustifolius Bieb. ) در شرایط رطوبتی مختلف

علوم باغبانی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 16 اسفند 1402   

نوع مقاله: مقالات پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jhs.2024.85939.1311

نویسنده

مهراب یادگاری^*

مرکز تحقیقات گیاهان دارویی ادویه‌ای و عطری، واحد شهرکرد، دانشگاه آزاد اسلامی، شهرکرد، ایران

چکیده

زوفا با نام علمیHyssopus officinalis L. از گیاهان دارویی با ارزش و بومی ایران و از خانواده نعناعیان است. عدم رعایت اصول بهره برداری، از مخاطرات نابودی این گیاه ارزشمند محسوب می‌گردد. این مطالعه از بهار (اردیبهشت ماه) 1401 تا پاییز (مهرماه) 1402 در مزرعه تحقیقاتی شهرکرد با موقعیت جغرافیایی 32 درجه و 20 دقیقه عرض شمالی و 50 درجه و 51 دقیقه شرقی و ارتفاع 2061 متر از سطح دریا انجام شد. بر اساس طبقه‌بندی اقلیمی کوپن، این منطقه دارای اقلیم سرد و نیمه خشک است. تحقیق حاضر در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار به صورت کرت‌های یکبار خرد شده در جهت ارزیابی محرک‌های رشدی آلی بر برخی صفات فیزیولوژیکی، اسانس و ترکیبات اسانس گیاه دارویی زوفا انجام گردید. در هر سال، تیمارها در سه مرحله قبل از گلدهی، شروع گلدهی و 50 درصد گلدهی اعمال و در زمان گلدهی کامل اقدام به برداشت شد. تیمارهای دوره آبیاری (4، 6 و 8 روز یکبار) در کرت‌های اصلی و محلول‌پاشی برگی (کیتوزان، اسید سالیسیلیک و فنیل آلانین) در کرت‌های فرعی قرار گرفتند. اسانس‌گیری به روش تقطیر با آب، در دستگاه کلونجر و شناسایی ترکیبات با دستگاه GC/MS و GC-FID انجام شد. با توجه به نتایج به‌دست‌آمده، محرک‌های آلی به‌طور معنی‌داری بر صفات فیزیولوژیکی و اسانس گیاه زوفا تأثیر داشتند، اما صفات مورد بررسی در طول سال‌های مورد مطالعه تغییرات جزئی نشان دادند. بالاترین محتوای کلروفیل (12/17-31/17 میلی‌گرم در کیلوگرم وزن تر) و فنول (77/1-81/1 میلی‌گرم در کیلوگرم وزن تر) در تیمارهای کیتوزان (5/0 گرم در لیتر) و فنیل آلانین (1000 میلی‌گرم در لیتر) تحت دور آبیاری 4 و6 روز به ‌دست آمد. در بیشتر صفات مورد ارزیابی، گیاهان تحت تیمار کیتوزان نیم گرم در لیتر و فنیل آلانین 1000 میلی‌گرم در لیتر در یک گروه آماری قرار گرفتند. مقادیر برخی صفات مورد بررسی در گیاهان تحت تیمار با اسید سالیسیلیک 3 میلی مولار و فنیل آلانین (2000 میلی گرم در لیتر)، کمتر از گیاهان شاهد بود. ترکیبات غالب اسانس در تمامی گیاهان شامل بتا-پینن، پینوکامفون، سیس-پینوکامفون، میرتنول، سابینن، 3-کارن، کامفور (مونوترپن‌های حلقوی) بودند. در بین محرک‌های مورد استفاده، اثر کیتوزان بر افزایش میزان کلروفیل کل بیشتر از سایر محرک‌ها بود. محرک‌های مورد بررسی اثر معنی‌داری بر کمیت و کیفیت اسانس داشتند. بیشترین مقدار اسانس (89/0-91/0 درصد) از گیاهان تیمار شده با کیتوزان (5/0 گرم در لیتر) در دور آبی 4 و6 به دست آمد. بر اساس نتایج دو ساله تجزیه ترکیبات اسانس زوفا بدست آمده از GC/MS مشخص گردید که ترکیبات شیمیایی مهم و تعیین‌کننده کیفیت اسانس این گیاه عبارت از بتا-پینن (53/18-93/17 درصد)، پینوکامفون (97/24-12/25 درصد)، سیس-پینوکامفون (12/45-87/42 درصد) بودند. ماده مؤثره سیس-پینوکامفون از مونوترپنه‌های حلقوی ترکیب غالب در اسانس تمامی گیاهان بود. بر اساس نتایج به‌دست آمده، استفاده از کیتوزان با غلظت 5/0 گرم در لیتر می‌تواند نقش مؤثری در بهبود صفات فیزیولوژیکی و اسانس زوفا تحت شرایط اقلیمی سرد و نیمه خشک داشته باشد.

کلیدواژه‌ها

آبیاری؛ سیس-پینوکامفون؛ فنیل آلانین؛ کیتوزان؛ محلول‌پاشی

مراجع