ارزیابی علمی طبیعت‌گرایی هستی‌شناختی با تکیه بر ذات‌گرایی برایان الیس

جستارهایی در فلسفه و کلام

دوره 56، شماره 1 - شماره پیاپی 112، شهریور 1403، صفحه 9-31   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/epk.2024.86425.1307

نویسنده

طیبه خسروی^*

دانش آموخته گروه فلسفه و کلام دانشگاه قم

چکیده

از منظر طبیعت‌گرایی هستی‌شناختی، وجود علت فراطبیعی برای جهان، در تقابل با علم است و اساساً جهان از چنین علتی بی‌نیاز است. ازنظرِ طبیعت‌گراییِ روش‌شناختی نیز علم و روش آن موفق‌ترین راهبرد و روش برای فهم ساختار جهان و روابط علّی حاکم بر آن است. با نگاه به موضوع از منظر فلسفهٔ نظری که متعلقی جز جهان خارج ندارد، در می‌یابیم که علم در حیطهٔ روشی خود سهمی محدود در تبیین طبیعیت دارد و اگر یافته‌های تجربیِ برآمده از آن در تعامل با مبانی متافیزیکی علم نباشد، نمی‌تواند نظریات قاطعی در تبیین جهان ارائه دهد و در عرصهٔ هستی‌شناختی نیز تهی است. به نظر می‌رسد با درنظرگرفتن پیوند علم و متافیزیک می‌توان در راستای دفاع از خداباوری –به‌مثابهٔ عنصر مکمل تبیین نظام هستی- از الهیات فلسفی بهره‌ جُست و ورود علم به حیطهٔ هستی‌شناسی را امری غیرعلمی و مغالطه‌آمیز دانست. «الیس» با نظر بر ذات‌گرایی در علم بر این باورِ واقع‌بینانه است که موجودات به جای اینکه بی‌خاصیت باشند، قوا و استعداد‌هایی دارند که ذات و خواص ذاتی آن‌ها را تشکیل می‌دهند و سرشت آن‌ها را فعال و پرخاصیت می‌سازند. از این ره‌آورد روشن می‌شود که طبیعت‌گرایی به‌مثابهٔ روشی در فهم طبیعت مادی، ارزشمند است، بدون اینکه با علت ماورائی در تقابل باشد. طبیعت‌گراییِ روش‌شناختی، تلازمی با طبیعت‌گراییِ هستی‌شناختی ندارد و آنچه این دو را به هم نزدیک می‌‌کند مبانی متافیزیکی علم است که به‌تنهایی در الهیات و تبیین هستی‌شناختی طبیعت راه‌گشاست. در مجموع، ذات‌گرایی جدید با برقراری تلازم بین خواص ذاتی و هستی اشیا، بنیانی عینی و واقعی بر اثبات مبانی متافیزیکی علم بنا می‌کند تا الهیات نیز از آن راهی در خداباوری بگشاید. 

کلیدواژه‌ها

طبیعت‌گرایی هستی‌شناختی؛ طبیعت‌گرایی روش‌شناختی؛ ذات‌گرایی؛ مابعدالطبیعه؛ خداباوری

مراجع

ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله. الهیات شفا. قم: مرعشی نجفی، 1404ق.

 

ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله. برهان شفا. قم: مکتبة آیة‌الله المرعشی النجفی، 1405ق.

ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله. نجات. تهران: دانشگاه تهران، بی‌تا.

ارسطو. طبیعیات. ترجمۀ مهدی فرشاد. تهران: امیرکبیر، 1363.

ارسطو. مابعدالطبیعه. ترجمۀ حسن لطفی. تهران: طرح نو، 1399.

ارسطو. منطق ارسطو: ارگانون. ترجمۀ میرشمس‌الدین ادیب سلطانی. تهران: نگاه، 1378.

خرمشاهی، بهاءالدین. پوزیتویسم منطقی. تهران: علمی و فرهنگی، 1361.

دادجو، ابراهیم. «ذات‌گرایی جدید و حدود تأثیر دین بر علوم با تأکید بر رویکرد آیت‌الله مصباح یزدی». مجلۀ ذهن. دورۀ24. ش95 (1402): 83-109.

راس، ویلیام دیوید. ارسطو. ترجمۀ مهدی قوام صفری. تهران: فکر روز، 1377.

شاکرین، حمیدرضا. سکولاریسم. تهران: کانون اندیشۀ جوان، چاپ‌چهارم، 1384.

صدرالدین شیرازی، محمدبن‌ابراهیم. الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیة الأربعة. بیروت: دار الإحیاء التراث العربی، چاپ‌سوم، 1981م.

صدرالدین شیرازی، محمدبن‌ابراهیم. تعلیقة علی الهیات الشفاء. به‌تصحیح نجفقلی حبیبی. تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا، 1382.

صدرالدین شیرازی، محمدبن‌ابراهیم. شواهد الربوبیة. به‌تصحیح سیدجلال آشتیانی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی، 1346.

فارابی، ابونصر. «اغراض مابعدالطبیعه». در رسائل فلسفی فارابی، به‌تصحیح و ترجمۀ سعید رحیمیان. تهران: علمی و فرهنگی، 1387.

قوام صفری، مهدی. نظریۀ صورت در فلسفۀ ارسطو. تهران: حکمت، چاپ‌دوم، 1387.

ک‍روم‍ب‍ی‌، آل‍ی‍س‍ت‍رک‍ام‍رون‌. از اوگوستن تا گالیله. ترجمۀ احمد آرام. تهران: سمت، 1371.

هرمن، رندال. سیر تکامل عقل نوین. ترجمۀ ابوالقاسم پاینده. بی‌جا: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ‌دوم، 1376.