تحلیلی بر اجزای طواف اختیاری راکب

فقه و اصول (Fiqh va uṣūl)

مقاله 7، دوره 57، شماره 1 - شماره پیاپی 140، اردیبهشت 1404، صفحه 157-181   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jfiqh.2024.85971.1710

نویسنده

مهدیه غنی زاده^*

استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکدهٔ الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه قم، قم، ایران

چکیده

طواف کعبه یکی از ارکان مهم مناسک حج و انجام این رکن به‌صورت صحیح از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. یکی از مسائلی که دربارۀ طواف مطرح است موضوعیت یا عدم‌موضوعیت گام‌نهادن در طواف است. به‌دیگر سخن، پرسش مطروحه در این باب، اجزا یا عدم‌اجزای طواف راکب در حالت اختیار و بدون عذر است. بررسی متون فقهی نشان می‌دهد دراین‌باره تضارب آرا پدید آمده و صحت چنین طوافی مورد تردید واقع شده است. این در حالی است که در حج کنونی شاهد استفاده از اسکوتر برقی برای انجام طواف هستیم. نظر به نبودِ پژوهش قابل توجه دراین‌باره، تبیین حکم این مسئله ضروری می‌نماید. پژوهش حاضر به‌شیوهٔ توصیفی‌تحلیلی به بررسی اِجزای طواف اختیاری راکب پرداخته و یافته‌ها حاکی از آن است که طواف راکب، مصداقی از طواف بالاستعانه محسوب می‌شود؛ ازاین‌رو نظر به اینکه مأمورٌبه در طواف، ایقاع آن با قید مباشرت است، نمی‌توان در حالت اختیار و بدون عذر، طواف راکب را مُجزی و مُسقط تکلیف به شمار آورد.

کلیدواژه‌ها

طواف راکب؛ اختیاری؛ اِجزا؛ بنفسه؛ بالاستعانة

مراجع

قرآن کریم

آخوند خراسانی، محمدکاظم. کفایة الاصول. قم: مؤسسة النشر الإسلامی. چاپ‌دوم، 1414ق.

آل‌کاشف‌الغطاء، حسن‌بن‌جعفر. انوار الفقاهة؛ کتاب المکاسب. نجف: کاشف‌الغطاء. چاپ‌اول، 1422ق.

آملی، میرزاهاشم. مجمع الافکار و مطرح الانظار. قم: المطبعة العلمیة. چاپ‌اول، 1413ق.

ابن‌بابویه، محمدبن‌علی. کتاب من لا یحضره الفقیه. قم: مؤسسة النشر الإسلامی. چاپ‌دوم، 1413ق.

ابن‌زهره، حمزة‌بن‌علی. غنیة النزوع الی علمی الاصول و الفروع. قم: امام صادق(ع). چاپ‌اول، 1417ق.

ابن‌فراء، محمدبن‌حسین. المسائل الفقهیة من کتاب الروایتین و الوجهین. ریاض: مکتبة المعارف. چاپ‌اول، 1405ق.

ابن‌قدامه، عبدالله‌بن‌احمد. المغنی. بی‌جا: القاهرة. 1388ق.

ابن‌مفلح، ابراهیم‌بن‌محمد. المبدع فی شرح المقنع. ریاض: دار عالم الکتب. 1423ق.

ابوالصلاح حلبی، تقی‌بن‌نجم. الکافی فی الفقه. اصفهان: کتابخانهٔ عمومی امام امیرالمؤمنین(ع). چاپ‌اول، 1403ق.

ابوداود، سلیمان‌بن‌اشعث. سنن ابی‌داود. بی‌جا: دار الرسالة العالمیة. چاپ‌اول، 1430ق.

ایروانی، باقر. دروس التمهیدیة فی الفقه الاستدلالی علی المذهب الجعفری. قم: بی‌نا. چاپ‌دوم، 1427ق.

بجنوردی، حسن. القواعد الفقهیة. قم: الهادی. چاپ‌اول، 1419ق.

بحرالعلوم، محمدمهدی‌بن‌مرتضی. مصابیح الاحکام. قم: زیتون. 1429ق.

بهوتی، منصوربن‌یونس. شرح منتهی الارادات. بی‌جا: عالم الکتب. چاپ‌اول، 1414ق.

بیهقی نیشابوری کیدری، محمدبن‌حسین. اصباح الشیعة بمصباح الشریعة. قم: امام صادق(ع). چاپ‌اول، 1416ق.

بیهقی، احمدبن‌حسین. السنن الصغیر. کراتشی: جامعة الدراسات الاسلامیة. چاپ‌اول، 1410ق.

تبریزی، جوادبن‌علی. التهذیب فی مناسک العمرة و الحج. بی‌جا: بی‌نا. بی‌تا.

تبریزی، موسی‌بن‌جعفر. اوثق الوسائل فی شرح الرسائل. قم: کتبی نجفی. چاپ‌اول، 1369ق.

ترمذی، محمدبن‌عیسی. سنن الترمذی. مصر: شرکة مکتبة و مطبعة مصطفی البابی الحلبی. چاپ‌دوم، 1395ق.

حائری، سیدکاظم. مناسک الحج. قم: دار البشیر. چاپ‌دوم، 1427ق.

حر عاملی، محمدبن‌حسن. وسائل الشیعة. قم: آل‎البیت(ع). چاپ‌اول، 1409ق.

حکیم، محسن. مستمسک العروة الوثقی. قم: دار التفسیر. چاپ‌اول، 1416ق.

خمینی، روح‌الله. تحریر الوسیلة. قم: دار العلم. چاپ‌اول، بی‌تا.

خویی، ابوالقاسم. المستند فی شرح العروة الوثقی؛ الصوم 2. بی‌جا: بی‌نا. بی‌تا.

خویی، ابوالقاسم. الهدایة فی الاصول. قم: صاحب الامر(عج). چاپ‌اول، 1417ق.

خویی، ابوالقاسم. مناسک الحج. قم: چاپخانهٔ مهر. چاپ‌یازدهم، 1411ق.

خویی، ابوالقاسم. موسوعة الامام الخویی. قم: مؤسسة احیاء آثار الامام الخوئی. چاپ‌اول، 1418ق.

دیلمی، حمزة‌بن‌عبدالعزیز. المراسم العلویة و الاحکام النبویة. قم: منشورات الحرمین. چاپ‌اول، 1404ق.

روحانی، محمد. منتقی الاصول. قم: چاپخانهٔ امیر. چاپ‌اول، 1413ق.

روزنامهٔ شرق.

سبحانی، جعفر. الحج فی الشریعة الاسلامیة الغراء. قم: امام صادق(ع). چاپ‌اول، 1424ق.

سرخسی، محمدبن‌احمد. المبسوط. بیروت: دار المعرفة. 1414ق.

شافعی، محمدبن‌ادریس. الام. بیروت: دار المعرفة. 1410ق.

شبیری زنجانی، سیدموسی. مناسک الحج. قم: مؤسسة الولاء للدراسات. چاپ‌اول، 1421ق.

شهید اول، محمدبن‌مکی. الدروس الشرعیة فی فقه الامامیة. قم: مؤسسة النشر الإسلامی. چاپ‌دوم، 1417ق.

صاحب‌جواهر، محمدحسن. جواهر الکلام فی شرح الشرائع الاسلام. بیروت: دار احیاء التراث العربی. چاپ‌هفتم، بی‌تا.

طباطبایی قمی، سیدتقی. مصباح الناسک فی شرح المناسک. قم: محلاتی. چاپ‌اول، 1425ق.

طباطبایی، محمدحسین. اصول فلسفه و روش رئالیسم. با مقدمه و پاورقی مرتضی مطهری. بی‌جا: صدرا. 1390.

طباطبایی، محمدحسین. المیزان فی التفسیر القرآن. بی‌جا: اسماعیلیان. بی‌تا.

طبرسی، فضلبن‌حسن. مجمع البیان فی التفسیر القرآن. بیروت: الاعلمی. چاپ‌اول، 1415ق.

طوسی، محمدبن‌حسن. الخلاف. قم: مؤسسة النشر الإسلامی. چاپ‌اول، 1407ق.

طوسی، محمدبن‌حسن. تهذیب الاحکام. تهران: دار الکتب الاسلامیة. چاپ‌چهارم، 1407ق.

عاملی، جوادبن‌محمد. مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلامة. قم: مؤسسة النشر الإسلامی. چاپ‌اول، 1419ق.

عاملی، محمدحسین. ارشاد العقول الی مباحث الاصول. قم: امام صادق(ع). چاپ‌اول، 1426ق.

علاء‌الدین کاشانی، ابوبکربن‌مسعود. بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع. بی‌جا: دار الکتب العلمیة. چاپ‌دوم، 1406ق.

علامه حلی، حسن‌بن‌یوسف. ایضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد. قم: اسماعیلیان. چاپ‌اول، 1387ق.

علامه حلی، حسن‌بن‌یوسف. تحریر الاحکام الشرعیة علی مذهب الامامیة-الحدیثة. قم: موسسهٔ امام صادق(ع). چاپ‌اول، 1420ق.

علامه حلی، حسن‌بن‌یوسف. تذکرة الفقهاء. قم: آل‌البیت(ع). چاپ‌اول، بی‌تا.

علامه حلی، حسن‌بن‌یوسف. مختلف الشیعة فی احکام الشریعة. قم: مؤسسة النشر الإسلامی. چاپ‌دوم، 1413ق.

علامه حلی، حسن‌بن‌یوسف. منتهی المطلب فی تحقیق المذهب. مشهد: مجمع البحوث الاسلامیة. چاپ‌اول، 1412ق.

فاضل لنکرانی، محمد. تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة؛ احکام التخلی. قم: مؤسسة النشر الإسلامی. چاپ‌اول، 1403ق.

فاضل لنکرانی، محمد. تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة؛ الاجارة. قم: مرکز فقهی ائمهٔ اطهار(ع). چاپ‌اول، 1424ق.

فاضل لنکرانی، محمد. تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة؛ الحج. بیروت: دار التعارف. چاپ‌دوم، 1418ق.

فاضل لنکرانی، محمد. مناسک الحج. بی‌جا: بی‌نا. بی‌تا.

فیاض، محمداسحاق. تعالیق مبسوطة علی مناسک الحج. قم: محلاتی. چاپ‌اول، بی‌تا.

قشیری نیشابوری، مسلم‌بن‌حجاج. المسند الصحیح المختصر بنقل العدل عن العدل الی رسول الله(ص). بیروت: دار إحیاء التراث العربی. بی‌تا.

قطیفی بحرانی، احمدبن‌صالح. رسائل آل طوق القطیفی. بیروت: دار المصطفی لإحیاء التراث. چاپ‌اول، 1422ق.

کرباسی، محمدمهدی‌بن‌محمدابراهیم. منهاج الاصول. بیروت: دار البلاغة. چاپ‌اول، 1411ق.

کلینی، محمد‌بن‌یعقوب. الکافی. تهران: دار الکتب الاسلامیة. چاپ‌چهارم، 1407ق.

گلپایگانی، علی. آراء المراجع فی الحج. قم: مشعر. چاپ‌دوم، 1428ق.

مازندرانی، محمدهادی‌بن‌محمدصالح. شرح فروع الکافی. قم: دار الحدیث. چاپ‌اول، 1429ق.

ماوردی، علی‌بن‌محمد. الحاوی الکبیر فی فقه مذهب الامام الشافعی. بیروت: دار الکتب العلمیة. چاپ‌اول، 1419ق.

مجلسی، محمدباقربن‌محمدتقی. بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار. بیروت: مؤسسة الطبع و النشر. چاپ‌اول، 1410ق.

مجلسی، محمدباقربن‌محمدتقی. مرآة العقول فی شرح اخبار آل الرسول. تهران: دار الکتب الاسلامیة. چاپ‌دوم، 1404ق.

مجلسی، محمدتقی‌بن‌مقصود. لوامع صاحبقرانی. قم: اسماعیلیان. چاپ‌دوم، 1414ق.

محقق داماد، محمد. کتاب الحج. قم: چاپخانهٔ مهر. چاپ‌اول، 1401ق.

محقق سبزواری، محمدباقربن‌محمدمؤمن. ذخیرة المعاد فی شرح الارشاد. قم: آل‌البیت(ع). چاپ‌اول، 1427ق.

مدرسی، حیدرعلی. هدایة الاصول فی شرح کفایة الاصول. بی‌جا: سید الشهداء(ع). بی‌تا.

مدنی، حاج آقارضا. براهین الحج للفقهاء و الحجج. کاشان: مدرسهٔ علمیهٔ آیت‌الله مدنی کاشانی. چاپ‌سوم، 1411ق.

مکارم شیرازی، ناصر. مناسک جامع حج، قم: مدرسه الامام علی بن ابی طالب (ع). چاپ اول، 1426.

منذری، عبد العظیم. مختصر صحیح مسلم. بیروت: المکتب الإسلامی. چاپ‌ششم، 1407ق.

نوری، میرزاحسین. مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل. بیروت: آل‌البیت(ع). چاپ‌اول، 1408ق.

نووی، یحیی‌بن‌شرف. الایضاح فی مناسک الحج و العمرة. بیروت: دار البشائر الاسلامیة. چاپ‌دوم، 1414ق.

 نووی، یحیی‌بن‌شرف. المجموع شرح المهذب. بی‌جا: دار الفکر. بی‌تا.

وجدانی، قدرت‌الله. الجواهر الفخریة فی شرح الروضة البهیة. قم: سماء قلم. چاپ‌دوم، 1426ق.

هاشمی شاهرودی، محمود. کتاب الحج. قم: انصاریان. چاپ‌دوم، بی‌تا.

یزدی، محمد. فقه القرآن. قم: اسماعیلیان. چاپ‌اول، 1415ق.

یزدی، محمدکاظم. العروة الوثقی مع التعلیقات الفاضل. قم: مرکز فقهی ائمهٔ اطهار(ع). چاپ‌اول، بی‌تا.