بازکاوی دیدگاه مانعیت فسق امام جماعت با تأکید بر روایات

فقه و اصول (Fiqh va uṣūl)

مقاله 8، دوره 57، شماره 1 - شماره پیاپی 140، اردیبهشت 1404، صفحه 183-205   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jfiqh.2024.85230.1682

نویسنده

حسن قنبری شیخ شبانی^*

دانش‌آموختهٔ سطح چهار حوزهٔ علمیهٔ قم، قم، ایران

چکیده

یکی از مسائلی که در مناصب و نقش‌های فقهی همچون تقلید از مجتهد، شهادت، نماز جماعت و... مطرح است شرطیتِ عدالت است و اختلاف دامنه‌داری در خصوص تعریف عدالت و چگونگی شرط‌بودنِ آن پدید آمده است. ازجمله موارد، منصب امامت نماز جماعت است که مشهور فقها عدالت امام را شرط دانسته و برخی دیگر به‌جای شرطیت عدالت از مانعیت فسق سخن گفته‌اند و ثمرۀ این اختلاف در مورد شخص مجهول‌الحال آشکار می‌شود. طبق دیدگاه نخست اقتدا به شخص مجهول جایز نیست و طبق دیدگاه دوم اقتدا به وی جایز است. این پژوهش که به‌روش توصیفی‌تحلیلی و با استفاده از داده‌های کتابخانه‌ای صورت پذیرفته به این نتیجه رسیده است که در آیات و روایات نه‌تنها دلیلی بر اشتراط عدالت در خصوص امام جماعت وجود ندارد، بلکه روایات معتبر فراوانی که عمدتاً مغفول مانده‌اند دلالت آشکاری بر دیدگاه مانعیت فسق دارند.

کلیدواژه‌ها

عادل؛ فاسق؛ اشتراط عدالت؛ مانعیت فسق؛ امام جماعت

مراجع

قرآن کریم

آل‌طعان، احمد. الرسائل الأحمدیة. قم: دار المصطفی(ص) لاحیاء التراث. 1419ق.

ابن‌ابی‌جمهور، محمدبن‌علی. عوالی اللئالی العزیزیة فی الأحادیث الدینیة. قم: سید الشهداء. 1403ق.

ابن‌‌ادریس، محمدبن‌محمد. موسوعة ابن‌ادریس الحلی. قم: دلیل ما. 1387.

ابن‌بابویه، محمدبن‌علی. کتاب من لا یحضره الفقیه. به‌تصحیح علی‌اکبر غفارى. قم‏: مؤسسة النشر الإسلامی. چاپ‌دوم، 1413ق.

ابن‌حیون، نعمان‌بن‌محمد. دعائم الإسلام و ذکر الحلال و الحرام و القضایا و الاحکام عن اهل بیت رسول الله علیه و علیهم افضل السلام. قم: آل‌البیت. چاپ‌پنجم، 1383ق.

انصاری، مرتضی‌بن‌محمدامین. کتاب الصلاة. قم: الرسول المصطفى. بی‌تا.

بحرانی، یوسف‌بن‌احمد. الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهرة. قم: مؤسسة النشر الإسلامی. 1363.

بروجردی، حسین. نهایة التقریر فی مباحث الصلاة. به‌تقریر فاضل موحدی لنکرانی. قم: مرکز فقه الأئمة الأطهار. چاپ‌سوم، 1420ق.

جوادی آملی، عبدالله. تفسیر تسنیم. قم: اسرا. 1389.

حر عاملی، محمدبن‌حسن. تفصیل وسائل الشیعة. بیروت: آل‌البیت. 1416ق.

خوئی، ابوالقاسم. معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة. بی‌جا: بی‌نا. چاپ‌پنجم. 1372.

خوئی، ابوالقاسم. موسوعة الإمام الخوئی. قم: مؤسسة احیاء آثار الامام الخوئی. 1418ق.

صاحب‌جواهر‌، محمدحسن. جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام. بیروت: دار إحیاء التراث العربی، بی‌تا.

صدر، محمدباقر. موسوعة شهید صدر. قم: پژوهشگاه علمی‌تخصصی شهید صدر، دار الصدر. چاپ‌دوم، 1434ق.

طوسى، محمدبن‌حسن. الإستبصار فیما اختلف من الأخبار.‏ به‌تحقیق حسن موسوی خرسان. تهران‏: دار الکتب الإسلامیة. 1390ق.

طوسى، محمدبن‌حسن. تهذیب الاحکام. تهران: دار الکتب اسلامیة. 1365‏.

فیض کاشانی، محمدبن‌شاه‌مرتضی. معتصم الشیعة فی احکام الشریعة. تهران: مدرسهٔ عالی شهید مطهری. 1387.

کلینى، محمدبن‌یعقوب. الکافی. به‌تحقیق و تصحیح علی‌اکبر غفارى، محمد آخوندى. تهران: ‌دار الکتب الإسلامیة. چاپ‌پنجم، 1363‏.‏

مجلسی، محمدباقربن‌محمدتقی. بحار الانوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار علیهم‌السلام. بیروت: دار احیاء التراث العربی. چاپ‌دوم، ۱۴۰۳ق.

مصلح، مجتبی، حمیدرضا بصیری. «نقد ادلهٔ مشهور متأخرین فقهای امامیه در شرطیت عدالت امام جماعت»، فقه و مبانی حقوق اسلامی. دورۀ 55، ش2، 1401. 453تا474

نجاشی، احمدبن‌علی. رجال النجاشی. به‌تحقیق سیدموسی شبیری. قم: مؤسسة النشر الإسلامی، بی‌تا.

همدانی، رضابن‌محمدهادی. مصباح الفقیه. تهران: النجاح. بی‌تا.

یزدی، محمدکاظم‌. العروة الوثقی. با حاشیهٔ سیدعلی سیستانی. قم: ‌مؤسسة النشر الإسلامی، 1431ق.

یزدی، محمدکاظم‌. العروة الوثقی. قم: ‌مؤسسة النشر الإسلامی. 1421ق.

علیدوست، ابوالقاسم. شرائط قاضی. (جست‌وجو برای قاعدۀ لا تعاد) تاریخ دستیابی 19/7/1402

http://a-alidoost.ir/persian/lessons/view/23039/

و (جست‌وجو برای (تفسیر عدالت) تاریخ دستیابی: 19/7/1402

http://a-alidoost.ir/persian/lessons/view/23058/

فاضل لنکرانی، محمدجواد. اصالة الاحتیاط . (جست‌وجو برای عمروبن‌شمر)، تاریخ دستیابی 19/7/1402 {http://fazellankarani.com/persian/lessons/5189/}

مظاهری، حسین. تعادل و تراجیح. (جست‌وجو برای عمروبن‌شمر) تاریخ دستیابی 19/7/1402

{http://almazaheri.ir/Farsi/Index.aspx?TabID=0702&ID=1831&IDSound=0}

سبحانی، جعفر. کتاب الصلوه. پایگاه اطلاع‌رسانی مدرسهٔ فقاهت. (جست‌وجو برای قاعدهٔ لاتعاد) تاریخ دستیابی 19/7/1402

[https://www.eshia.ir/feqh/archive/text/sobhani/feqh/89/890805/]

و (جست‌وجو برای عدالت شیخ مرتضی انصاری)

{https://www.eshia.ir/M/Feqh/Archive/Text/Sobhani/890110}

دستغیب، علی اصغر. صلاة الجماعه. (جست‌وجو برای جواز امامت غیربالغ)

{https://eshia.ir/feqh/archive/text/dastgheib_aliasghar/feqh/1400/14000719/}