سلسله‌مراتب طرح‌واره‌ای در پیکربندی اسم‌های مرکب برون‌مرکز کردی سورانی در صرف ساختی بوی

زبانشناسی و گویش های خراسان

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 20 اسفند 1402   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jlkd.2024.86478.1230

نویسندگان

کورش کریمی¹؛ آرزو نجفیان^{* 2}؛ راضیه مهدی بیرقدار³؛ سیدمحمد حسینی معصوم⁴

¹دانشجوی دکتری زبان شناسی همگانی، گروه زبان شناسی و زبان های خارجی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.

²دانشیار زبان شناسی همگانی، گروه زبان شناسی و زبان های خارجه، دانشگاه پیام نور، تهران

³استادیار زبان شناسی همگانی، گروه زبان شناسی و زبان های خارجی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.

⁴دانشیار زبان شناسی، گروه زبان شناسی و زبان های خارجه دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.

چکیده

جستار حاضر در تلاش است تا با اتخاذ روش تحلیلی _ توصیفی و بهره‌گیری از امکانات صرف ساختی بوی (2010) سلسله‌مراتبی طرح‌واره‌ای حاکم بر صورت‌بندی اسم‌های مرکب برون‌مرکز در کردی سورانی را کشف کرده و به مدلی کلی از نظام مفهوم‌ساز ناظر بر آنها دست یابد. در وهلۀ نخست داده‌های پژوهش شامل 1400 اسم مرکب از فرهنگ-های کردی- فارسی هه‌نبانه بورینه (شرفکندی، 1369) و فرهنگ فارسی- کردی دانشگاه کردستان (1392) به صورت تمام-شمار استخراج شد. در مرحلۀ دوم با استفاده از آزمون هسته‌مندی و شمول معنایی اسکالیز و گویورا (2011) و همچنین شم زبانی دو تن از نگارندگان به‌عنوان گویشور بومی، 842 نمونه‌شدگی یعنی بالغ بر 60 درصد از کل داده‌ها برون‌مرکز تشخیص داده شدند. سپس با استفاده از ابزار نظری پژوهش و اتکاء بر نمونه‌شدگی‌های مورد بررسی، یک کلان‌طرح‌واره، 12 طرح‌واره‌های میانی و 54 ریزطرح‌وارۀ حاکم بر اسم‌های مرکب برون‌مرکز ترسیم شدند. نتایج حاصل از پژوهش نشان می‌دهد که صرف قرارگرفتن واژه ذیل عنوان برون‌مرکز به معنای گسیختگی در انگیزش و انسداد کامل رابطۀ میان صورت و معنا در تمامی موارد نبوده بلکه این امر طیفی از ترکیب‌هایی با تیره‌گی معنایی کمتر تا ترکیب‌های مطلقا تیره را در بر می‌گیرد. شایان ذکر است که وجود ترکیب‌های فاقد هستۀ اسمی را می‌توان نشانه‌ای دال بر عدم تاثیرپذیری مقولۀ واژ‌گانی برونداد از سازه‌های مشارکت‌کننده در ساخت به حساب آورده و این امر را در قالب تراوش مشخصه‌های طرح‌وارۀ حاکم بر نمونه‌شدگی‌های تحت تسلط تفسیر کرد. به بیان دیگر یافته‌های پژوهش نشان می‌دهند که طرح‌واره‌ها هم بر تعیین مشخصه‌های صوری ساخت و هم بر تعیین حدود معنایی آنها تاثیرگذار هستند.

کلیدواژه‌ها

ترکیب برون مرکز"؛ صرف ساختی"؛ اسم‌های مرکب"؛ کردی سورانی"؛ "؛ سلسله‌مراتب طرح‌واره‌ای"

مراجع