| تعداد نشریات | 56 |
| تعداد شماره‌ها | 2,166 |
| تعداد مقالات | 22,374 |
| تعداد مشاهده مقاله | 100,664,583 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 41,891,809 |
واکاوی معنای عفت در دانش فقه و اخلاق | ||
| فقه و اصول (Fiqh va uṣūl) | ||
| مقاله 8، دوره 57، شماره 2 - شماره پیاپی 141، مرداد 1404، صفحه 201-232 اصل مقاله (1.1 M) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jfiqh.2024.83765.1622 | ||
| نویسنده | ||
| مهدی شجریان* | ||
| استادیار گروه مطالعات عدالت اجتماعی، پژوهشکدهٔ مطالعات تمدنی و اجتماعی، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، قم، ایران | ||
| چکیده | ||
| مسئلهٔ کانونی این مقاله تحلیل معنای عفت در دو دانش فقه و اخلاق اسلامی است. عفت در مصطلح اخلاقی، «خویشتن‌داری در برابر تمایلات نفسانی» و میانه‌روی در بهره‌گیری از قوۀ شهویه است و التزام به آن متوقف بر التزام به تعبدیات مذهبی خاص نیست و با حکومت عقل بر خواهش‌های نفسانی محقق می‌شود. اما در دانش فقه، با یک معنای تضییق‌شده‌ترِ فقهی نیز مواجه‌ایم، که برخی از فقیهان مطرح کرده‌اند. مطابق این معنای فقهی، عفت با ترک محرمات شرعی حاصل می‌شود، چه عقل مستقل به ناشایستگی آن‌ها حکم کند یا نه. درنتیجه عفیف نه‌تنها از محرمات قابل اثبات از طریق عقل اجتناب می‌کند، بلکه از محرماتی که عقل در خصوص آن‌ها ساکت است نیز دوری خواهد گزید. این فقیهان اصطلاح اخلاقی عفت را نوپدید شمرده و اجازهٔ حمل متون دینی بر این اصطلاح را نمی‌دهند، اما به نظر می‌رسد با توجه به شواهد لغوی و استعمال مشتقات قرآنی و روایی واژهٔ عفت، اصطلاح اخلاقی با معنای لغوی عفت انطباق دارد، درنتیجه اصطلاح فقهی این دسته از فقیهان از حقیقت لغویه فاصله داشته و حقیقت متشرعی در دانش فقه پیدا شده است؛ براین‌اساس بدون قرینه نمی‌توان متون دینی را مطابق با معنای فقهی مذکور تفسیر کرد و در این میان فهم فقیهانی که عفت را مانند علمای اخلاق تفسیر کرده‌اند، صحیح‌تر به نظر می‌رسد. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| عفت؛ فقه؛ اخلاق؛ تمایلات نفسانی | ||
| مراجع | ||
|
قرآن کریم.
آمدی، عبدالواحدبن‌محمد. غرر الحکم. قم: دار الکتاب الإسلامی. ۱۴۱۰ق.
ابن‌اثیر، مبارک‌بن‌محمد. النهایة فی غریب الحدیث و الأثر. به‌تصحیح طاهر احمد زاوی، محمود محمد طناحی. قم: اسماعیلیان. بی‌تا.
ابن‌بابویه، محمدبن‌علی. صفات الشیعة. به‌تصحیح امیر توحیدی. تهران: زراره. ۱۳۸۰.
ابن‌بابویه، محمدبن‌علی. کتاب من لا یحضره الفقیه. به‌تصحیح علی‌اکبر غفاری. قم: مؤسسة النشر الإسلامی. ۱۳۶۳.
ابن‌سیده، علی‌بن‌اسماعیل. المحکم و المحیط الأعظم. به‌تصحیح عبدالحمید هنداوی. قم: دار الکتب العلمیة. بی‌تا.
ابن‌شعبه، حسن‌بن‌علی. تحف العقول فیما جاء من الحکم و المواعظ فی آل الرسول. به‌تصحیح علی‌اکبر غفاری. قم: مؤسسة النشر الإسلامی. ۱۳۶۳.
ابن‌عربی، محمدبن‌عبدالله. احکام القرآن. به‌تصحیح علی‌محمد بجاوی. بی‌جا: دار الجیل. بی‌تا.
ابن‌فارس، احمدبن‌فارس. معجم مقاییس اللغة. به‌تصحیح عبدالسلام محمد هارون. قم: دار احیاء الکتب العربیة. ۱۴۰۴ق.
ابن‌مسکویه، احمدبن‌محمد. تهذیب الأخلاق و تطهیر الأعراق. به‌تصحیح عماد هلالی. بی‌جا: طلیعة النور. ۱۴۲۶ق.
ابن‌منظور، محمدبن‌مکرم. لسان العرب. بیروت: دار الفکر. ۱۴۱۴ق.
ابوحیان توحیدی، علی‌بن‌محمد. البصائر و الذخائر. بیروت: دار الصادر. بی‌تا.
ابوحیان توحیدی، علی‌بن‌محمد. الصداقة و الصدیق. به‌تصحیح ابراهیم کیلانی. دمشق: دار الفکر. ۱۴۲۱ق.
اشتهاردى، على‌پناه. مدارک العروة. تهران: دار الأسوة. 1417ق.
اشکوری، محمدبن‌علی. تفسیر شریف لاهیجى. به‌تصحیح جلالالدین محدث. تهران: دفتر نشر داد. بی‌تا.
اصفهانی، محمدحسین. نهایة الدرایة فی شرح الکفایة. قم: سیدالشهدا. ۱۳۷۴.
امین، احمد. الأخلاق. بیروت: دار الکتب العلمیة. ۱۴۲۶ق.
انصاری، مرتضی‌بن‌محمدامین. فرائد الأصول. لجنه التحقیق تراث الشیخ الاعظم. قم: مجمع الفکر الإسلامی. ۱۴۲۸ق.
انصاری، مرتضی‌بن‌محمدامین. مطارح الأنظار. به‌تصحیح ابوالقاسم کلانتری نوری. قم: آل‌البیت(ع) لإحیاء التراث، ۱۴۰۴ق.
بروجردى، حسین. تبیان الصلاة. قم: گنج عرفان. 1426ق.
بلاغی، محمدجواد. آلاء الرحمن فی تفسیر القرآن. بی‌جا: وجدانی. بی‌تا.
بیهقی، احمدبن‌حسین. شعب الإیمان. به‌تصحیح ابوهاجر محمدسعید زغلول. بیروت: دار الکتب العلمیة، منشورات محمدعلی بیضون. ۱۴۲۱ق.
جرجانی، ابوالفتح‌بن‌مخدوم. تفسیر شاهی. به‌تصحیح ولیالله اشراقی، شهاب‌الدین مرعشی. قم: نوید. بی‌تا.
حائری طهرانی، علی. مقتنیات الدرر. قم: دار الکتب الإسلامیة. بی‌تا.
حجازی، محمدمحمود. التفسیر الواضح. بیروت: دار الجیل. بی‌تا.
حر عاملی، محمدبن‌حسن. تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة. به‌تصحیح محمدرضا حسینی جلالی. قم: آل‌البیت(ع) لإحیاء التراث. ۱۴۰۹ق.
حسینی همدانی، محمد. انوار درخشان در تفسیر قرآن. به‌تصحیح محمدباقر بهبودی. قم: لطفی. بی‌تا.
حسینى شیرازى، محمد. من فقه الزهراء علیها السلام. قم: رشید. 1428ق.
حمیری، نشوان‌بن‌سعید. شمس العلوم و دواء کلام العرب من الکلوم. بی‌جا: دار الفکر المعاصر. بی‌تا.
خرم‌دل، مصطفی. تفسیر نور. تهران: احسان. بی‌تا.
خمینی، روح‌الله. شرح حدیث «جنود عقل و جهل». قم: مؤسسهٔ تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س). بی‌تا.
خویى، ابوالقاسم. التنقیح فی شرح العروة الوثقى. قم: زیرنظر لطفى. 1418ق.
راغب اصفهانی، حسین‌بن‌محمد. الذریعة فی مکارم الشریعة. به‌تصحیح ابوالیزید عجمی. قم: الشریف الرضی. ۱۳۷۳.
راغب اصفهانی، حسین‌بن‌محمد. مفردات ألفاظ القرآن. بیروت: دار القلم- الدار الشامیة. 1412ق.
زبیدی، ماجدناصر. التیسیر فی التفسیر للقرآن بروایة اهل البیت. بیروت: دار المحجة البیضاء. 1428ق.
زحیلی، وهبه. التفسیر المنیر فی العقیدة و الشریعة و المنهج. دمشق: دار الفکر المعاصر. ۱۴۱۱ق.
سبزوارى، هادى‌بن‌مهدى. شرح نبراس الهدى. قم: بیدار. 1421ق.
سجاسی، اسحاق‌بن‌ابراهیم. فرائد السلوک فی فضائل الملوک. به‌تصحیح غلامرضا افراسیابی. تهران: پاژنگ. ۱۳۶۸.
سلطان علیشاه، سلطان‌محمدبن‌حیدر. بیان السعادة فی مقامات العبادة. بیروت: اعلمی. ۱۴۰۸ق.
شبر، عبدالله. الأصول الأصلیة و القواعد الشرعیة. قم: المفید. ۱۴۰۴ق.
شریف‌الرضی، محمدبن‌حسین. نهج البلاغة. تهران: بنیاد نهج البلاغه. ۱۳۷۲.
شهید ثانی، زینالدینبنعلی. رسائل الشهید الثانی. قم: مؤسسة النشر الإسلامی. بی‌تا.
شیبانی، محمد. نهج البیان عن کشف معانی القرآن. به‌تصحیح حسین درگاهی. قم: الهادی. بی‌تا.
شیرازی، محمدتقی. حاشیة المکاسب. قم: الشریف الرضی. ۱۳۷۰.
صادقی تهرانی، محمد. الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن و السنة. قم: اعلمی. ۱۳۶۵.
صانعی، یوسف. برابری دیه. قم: فقه الثقلین. ۱۳۸۴.
صدر، رضا. الإجتهاد و التقلید. به‌تصحیح باقر خسروشاهی. قم: مؤسسة النشر الإسلامی. بی‌تا.
صدر، محمد. ما وراء الفقه. قم: دار المحبین. ۱۴۲۷ق.
صعیدی، عبدالفتاح، حسین‌یوسف موسی. الإفصاح فی فقه اللغة. قم: مکتب الإعلام الإسلامی.۱۴۱۰ق.
طباطبایی قمى، تقى. الغایة القصوى فی التعلیق على العروة: الاجتهاد و التقلید. قم: محلاتى. 1424ق.
طباطبایی قمى، تقى. ثلاث رسائل. قم: محلاتى. بی‌تا.
طباطبایی، محمدحسین. المیزان فی تفسیر القرآن. قم. اعلمی. ۱۴۱۷ق.
طبرسی، فضل‌بن‌حسن. الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز. به‌تصحیح علی‌محمدعلی دخیل. بیروت: دار التعارف. ۱۴۲۲ق.
طبرسی، فضل‌بن‌حسن، الآداب الدینیة للخزانة المعینیة. به‌تصحیح احمد عابدی. قم: زائر. ۱۳۸۰.
طریحی، فخرالدین‌بن‌محمد. مجمع البحرین. تهران: مرتضوی. ۱۳۷۵.
طنطاوی، محمدسید. التفسیر الوسیط للقرآن الکریم. قاهره: نهضة مصر. بی‌تا.
طوسی، محمدبن‌حسن. التبیان فی تفسیر القرآن. به‌تصحیح محمدمحسن آقابزرگ تهرانی، احمدحبیب عاملی. بیروت: دار إحیاء التراث العربی. بی‌تا.
عبدالرحمان، محمود. معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهیة. بی‌جا: بی‌نا. بی‌تا.
عراقی، ضیاءالدین. تحریر الأصول. قم: مهر. ۱۳۶۳.
غزالی، محمدبن‌محمد. میزان العمل. به‌تصحیح سلیمان دنیا. قاهره: دار المعارف. بی‌تا.
فاضل جواد، جوادبن‌سعید. مسالک الأفهام الی آیات الأحکام. به‌تصحیح محمدباقر بهبودی. قم: مرتضوی. بی‌تا.
فاضل لنکرانی، محمد. تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة. قم: مؤسسة النشر الإسلامی. ۱۴۱۴ق.
فراهیدی، خلیل‌بن‌احمد. کتاب العین. قم: هجرت. ۱۴۰۹ق.
فیض کاشانی، محمدبن‌شاه‌مرتضی. الشافی فی العقائد و الأخلاق و الأحکام. به‌تصحیح مهدی انصاری قمی. تهران: لوح محفوظ. ۱۳۸۳.
فیض کاشانی، محمدبن‌شاه‌مرتضی. الوافی. به‌تصحیح ضیاءالدین علامه، کمال فقیه ایمانی. اصفهان: مکتبة الإمام امیرالمؤمنین علی(ع). ۱۴۰۶ق.
فیض کاشانی، محمدبن‌شاه‌مرتضی. مفاتیح الشرائع. قم: کتابخانهٔ عمومی حضرت آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی(ره). بی‌تا.
ق‍زوی‍ن‍ی، م‍ح‍م‍دح‍س‍ن‌‍‌بن‌محمدمعصوم. کشف الغطاء عن وجوه مراسم الإهتداء. به‌تصحیح محسن احمدی. قم: کنگرهٔ بزرگداشت محققان ملامهدی نراقی، ملااحمد نراقی. ۱۳۸۰.
کلینی، محمدبن‌یعقوب. الکافی. به‌تصحیح علی‌اکبر غفاری. تهران: دار الکتب الإسلامیة. ۱۳۶۳.
لیثی واسطی، علی‌بن‌محمد. عیون الحکم و المواعظ. به‌تصحیح حسین حسنی بیرجندی. قم: دار الحدیث. ۱۳۷۶.
مجلسی، محمدتقی‌بن‌مقصودعلی. روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه. قم: بنیاد فرهنگ اسلامی کوشانپور. ۱۴۰۶ق.
مجلسى، محمدباقربن‌محمدتقی. بحار الانوار. بیروت: دار احیاء التراث العربی. ۱۴۰۳ق.
مجلسى، محمدباقربن‌محمدتقی. مرآة العقول فی شرح اخبار آل الرسول. تهران: دار الکتب الإسلامیة. ۱۴۰۴ق.
مرتضوی لنگرودى، محمدحسن. الدر النضید فی الاجتهاد و الاحتیاط و التقلید. قم: انصاریان. 1412ق.
مرتضی زبیدی، محمدبن‌محمد. تاج العروس من جواهر القاموس. به‌تصحیح علی شیری. قم: دار الفکر. بی‌تا.
مصطفوی، حسن. التحقیق فی کلمات القرآن الکریم. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی. ۱۳۶۸.
مطهری، مرتضی. مجموعه آثار استاد شهید مطهری. تهران: صدرا. ۱۳۷۶.
مغنیه، محمدجواد. التفسیر الکاشف. قم: دار الکتاب الإسلامی. بی‌تا.
مفضل‌بن‌عمر. توحید المفضل. به‌تصحیح کاظم مظفر. بی‌جا: الداوری، بی‌تا.
مفید، محمدبن‌محمد. الارشاد. به‌تصحیح محمدباقر بهبودی، محمدباقر ساعدی خراسانی. تهران: کتاب‌فروشی اسلامیه. ۱۳۷۶.
مکارم شیرازی، ناصر. اخلاق اسلامی در نهج البلاغه: خطبهٔ متقین. قم: نسل جوان. ۱۳۸۵.
مکارم شیرازی، ناصر. اخلاق در قرآن. قم: مدرسهٔ امام علی‌بن‌ابی‌طالب(ع). ۱۳۸۵.
مهنا، عبدالله‌علی. لسان اللسان. بیروت: دار الکتب العلمیة. ۱۴۱۳ق.
نراقی، احمدبن‌محمدمهدی. معراج السعادة. قم: هجرت. ۱۳۷۸.
نراقی، مهدی‌بن‌ابی‌ذر. جامع السعادات. به‌تصحیح محمدرضا مظفر، محمد کلانتر. بیروت: دار النعمان. بی‌تا.
نوری، حسین‌بن‌محمدتقی. مستدرک الوسائل. بیروت: آل‌البیت(ع) لإحیاء التراث. ۱۴۰۸ق.
هاشمی شاهرودی، محمود. فقه اهل بیت علیهم السلام. قم: مؤسسهٔ دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت(ع). ۱۳۷۴.
یزدی، محمدکاظم‌بن‌عبدالعظیم. العروة الوثقی. قم: مؤسسة النشر الإسلامی. ۱۴۱۹ق. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 723 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 674 |
||