بررسی برخی فرایندهای واژ-واجی در زبان ترکی آذری گویش زنجانی بر اساس رویکرد بهینگی

زبانشناسی و گویش های خراسان

مقاله 6، دوره 15، شماره 4 - شماره پیاپی 33، اسفند 1402، صفحه 139-163   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jlkd.2024.85728.1223

نویسندگان

فرناز عبادی¹؛ محمدرضا اروجی^{* 2}؛ سکینه جعفری³؛ مهری تلخابی⁴

¹دانشجوی دکتری، رشته زبانشناسی، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان، ایران

²استادیار، رشته زبانشناسی، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان، ایران

³استادیار، رشته آموزش زبان انگلیسی، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان، ایران

⁴استادیار، رشته زبان و ادبیات فارسی، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان، ایران

چکیده

در این تحقیق سعی شده برخی فرایند‌های واژ-واجی یعنی فرایندهای واجی که در مرز تکواژ‌ها (ریشه و پسوند) رخ می‌دهد، در چهارچوب بهینگی (پرینس و اسمولنسکی، 1993) بررسی شود. زبان ترکی آذری، زبانی پیوندی است به‌طوری‌که حروف اضافه (پس‌اضافه) به‌صورت پسوند به ریشه پیوند می‌خورند. این تحقیق به‌صورت توصیفی-تحلیلی و بر اساس داده‌هایی صورت گرفته که به‌صورت مصاحبه از سی گویشور بومی زن و مرد شهر زنجان (بین 15 تا 75 سال) در سه گروه نوجوان، میانسال و بزرگسال (هر گروه ده نفر) جمع آوری شده است. بر اساس نظریه بهینگی، محدودیت‌های وفاداری و نشانداری مربوط به فرایندهای واژ-واجی مشخص شد و تعامل محدودیت‌ها برای به‌دست آوردن صورت بهینه موردبررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد محدودیت ONSET (هجا باید دارای آغازه باشد) و محدودیت HARMONY (واکه پسوند باید از نظر مشخصه پسین و گرد با آخرین واکه ریشه هماهنگی داشته باشد) به‌عنوان محدودیت‌های بالارتبه در زبان ترکی آذری گویش زنجانی در نظر گرفته می‌شود. همچنین محدودیت‌های وفاداری IDENT-IO (واحد برونداد باید دارای ارزش برابر با واحد متناظر دروندادی‌اش باشد) در رتبه‌بندی محدودیت‌ها دارای رتبه پایینی هستند و تخطی از آن‌ها گزینه را غیر‌بهینه نمی‌کند. همچنین می‌توان گفت نظریه بهینگی توانایی توصیف فرایندهای واژ-واجی در زبان ترکی آذری را دارد.

کلیدواژه‌ها

زبان ترکی آذری؛ فرایندهای واژ-واجی؛ محدودیت‌های نشانداری؛ محدودیت‌های وفاداری؛ نظریه بهینگی

مراجع

حسابگر، حسن. (1371). ساخت آوایی زبان ترکی. تبریز: انتشارات تبریز.

راه‌انداز، سعید. (1391). نظام آوایی ترکی آذری، گونه گوگانی: رویکردی غیر خطی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته زبان‌شناسی همگانی. دانشگاه سمنان.

رضویان، سید‌حسین. (1386). بررسی فرایندهای واجی و واج‌آرایی در زبان ترکی آذری. پایان‌نامه رشته زبان‌شناسی همگانی کارشناسی ارشد. دانشگاه تربیت مدرس.

رضی‌نژاد، سید‌محمد. (1398). برطرف کردن التقای واکه‌ها در ترکی آذربایجانی. نشریه پژوهش‌های زبانشناسی. 11(1). 61‑‏72.

 Doi: 10.22108/jrl.2018.109523.1172

رضی‌نژاد، سید‌محمد. (1391). توالی هماهنگ در زبان ترکی آذربایجانی. زبان و زبانشناسی. 8 (16). 15-33.

JR_LSI-8-16_002

سهرابی، مهدی. (1392). فرایندهای واژ واجی در گویش ترکی (گونه‌ی قزوینی). پایان‌نامه رشته زبان‌شناسی همگانی کارشناسی ارشد. دانشگاه سمنان.

ضیاء مجیدی، لیلا. (1388). دو نوع وزن در اشعار ترکی شهریار: پژوهشی بر اساس نظریه وزنی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد زبان‌شناسی همگانی. دانشگاه بوعلی سینای همدان.

فرزانه، محمدعلی. (1371). مبانی دستور زبان آذربایجان. تبریز: نشر کیهان.

محمودی‌کجاباد، سیده معصومه. (1391). نظام آوایی زبان ترکی آذری (گونه تبریز) در چهارچوب رویکردهای زایشی و بهینگی. پایان‌نامه رشته زبان‌شناسی همگانی کارشناسی ارشد. دانشگاه سمنان.

محمودی، سولماز؛ مدرسی‌قوامی، گلناز. (1389). درج در خوشه‌های دو همخوانی پایانی در ترکی آذربایجانی: رویکرد بهینگی. مجموعه مقالات کارگاه بررسی نظریه بهینگی. به همت گلناز مدرسی قوامی، انجمن زبانشناسی ایران. (صص. 57-65).

مدرسی‌قوامی، گلناز. (1389). نظریه بهینگی: مروری بر پیشینه و ساز و کار آن. مجموعه مقالات کارگاه بررسی نظریه بهینگی. به همت گلناز مدرسی قوامی، انجمن زبانشناسی ایران. (صص. 9-1).

مریمی، محمدابراهیم. 1375). بررسی مقابله‌ای نظام آوایی زبان‌های ترکی آذربایجان و فارسی. تهران: انتشارات تهران.

نقشبندی، شهرام و راه‌انداز، سعید. (1391). تعیین هویت واجی چهار همخوانِ گرفته در ترکی آذری (گونه‌های تبریزی و گوگانی ترکی). زبان و زبانشناسی، 8(16)، 115-136. JR_LSI-8-16_007

وزین پور، نادر. (1348). ساختمان فعل در زبان ترکی از دیدگاه زبانشناسی. تهران: چاپخانه چهر.

Cassali, R.F. (1996). Resolving hiatus. Ph.D dissertation, UCLA.

Kager, R. (1999). Optimality theory. New York: Cambridge University Press.

McCarthy, J. J. (2008). Doing optimality theory. Oxford: Blackwell Publishing.

Prince, A, & Smolensky, P. (1993). Optimality theory: Constraint interaction in generative grammar. Cambridge: MIT Press.

Uffman, C. (2002). Intrusive /r/ and optical epenthetic consonants. Toulouse conference on English Phonology.