مسئلۀ ابن مقفّع در سیرالملوک: آذربان یا اردوان؟

دانش و خرد حماسی

مقاله 2، دوره 1، شماره 1، فروردین 1403، صفحه 7-22   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jmels.2023.44725

نویسنده

مرسده اسلامی سبزوار

دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

"اردوان" متشکل از دو بخش ارته+پان در معنای نگهبان نظم و راستی، نام چند تن از پادشاهان اشکانیست. این نام در منابع یونانی، فارسی میانۀ اشکانی، فارسی میانۀ ساسانی و تواریخ ایرانی پس از اسلام، به صورت ارتپان یا اردوان ضبط شده؛ لکن شواهدی در دست است که در تعدادی از منابع تاریخی دورۀ اسلامی، ضبط این نام به صورت «آذربان»، «اذران» یا «ادربان» صورت گرفته است. در این مقاله به بررسی این شواهد می‌پردازیم. دریافت‌های پژوهش نشان خواهد داد که تحول آوایی نام اردوان به صورت آذربان، در دو قرن نخست پس از اسلام اتفاق افتاده و منجر به تحول معنا و کارکرد این نام نیز شده است. این شواهد به نوعی با سیرالملوک ابن مقفع ارتباط دارد و می‌توان گفت بدخوانی نام «اردوان» به صورت «آذربان» که واژه‌ایست با کارکرد دینی، از سیرالملوک ابن مقفع به دیگر منابع راه یافته؛ لکن این خوانش نادرست، در همان دو قرن نخست منسوخ شده و در منابع پس از قرن سوم، مورد استفادۀ مورخان قرار نگرفته است.

کلیدواژه‌ها

اردوان؛ ابن مقفع؛ سیر الملوک

مراجع