مزدکیان، عیّاران و مهرپرستان

دانش و خرد حماسی

مقاله 7، دوره 1، شماره 1، فروردین 1403، صفحه 113-133   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jmels.2024.85566.1016

نویسنده

پروانه پورشریعتی^*

چکیده

در دوران متاخر باستانی ایرانی هیچ جنبش انقلابی‌ای به اندازۀ جنبش جالب‌توجه و در عین حال مبهم مزدک در قرن پنجم میلادی بحث برانگیز نبوده است. جملۀ دانشوران بر این یافته‌ها متفقند که : ۱.مزدکیان به اباحة‌النساء یعنی اشتراک زنان معتقد بودند؛ ۲. مروج اشتراک ملک بودند ۳. و اوقات فراغتشان را در عیش و نوش سپری می‌کردند. در این پژوهش بیان می‌دارم توصیفاتی که از مزدکیان در ماخذ دسته اول (نامه تنسر، ابن قتیبه، طبری، دینکرد، شهرستانی) یافت می‌شود، در واقع آداب و رسوم عیاران را بیان می کند، چنان‌که شکّی نیز به درستی دریافته بود، امّا کار را ادامه نداد. عیاران زنان و مردان دلیری بودند که ازدواج نمی‌کردند و در کنار هم در جامعه‌ایی متشکل از زنان و مردان، عموماً در مکان‌های زیر زمینی، می زیستند و شراب را به عنوان بخشی از مناسک خود می‌نوشیدند. این اتهامات را منتقدین مزدکیان گردآوری کرده‌اند که از واقعیت بسیار دور است، زیرا این واقعیات در سطحی پوپولیستی و در زمان بحران های قرن پنجم میلادی شاید اصلاً تحریفی از مناسک مهر پرستان نیز باشد. هم‌چنین دربارۀ آن‌ها گفته شده است که در ادامۀ حیات خود، جنبش‌های خرّم‌دین را رقم زده‌اند. نیز گفته‌اند که این جنبش‌ها در وهلۀ نخست برای کمک به خاندان پارتی مهران ( به نامشان دقت شود) علیه خاندان پارتی کارن پا گرفتند، خاندانی که کواد جوان را در اخرین دهه ی قرن پنجم میلادی در تنگنا قرار داده بود.

کلیدواژه‌ها

مزدکیان؛ عیّاران؛ مهرپرستی

مراجع