تأثیر صرع بر پایان نکاح تبیین و مقارنه دیدگاه فقهای مذاهب خمسه و قانون مدنی؛ بازاندیشی موضوع در پرتو یافته‌های جدید علمی

فقه و اصول (Fiqh va uṣūl)

مقاله 1، دوره 56، شماره 1 - شماره پیاپی 136، خرداد 1403، صفحه 9-36   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jfiqh.2022.78539.1438

نویسندگان

فرزاد پارسا^{* 1}؛ ام کلثوم بهرامی²

¹دانشیار گروه فقه و حقوق شافعی، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی دانشگاه کردستان، سنندج، ایران

²دانش آموخته کارشناسی ارشد فقه و حقوق شافعی، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی دانشگاه کردستان، سنندج، ایران

چکیده

«صرع» در یافته‌های طب سنتی و فهم فقها، غالباً یک بیماری روانی و ناشی از تأثیر خلط‌های بدن یا امور ماوراء‌الطبیعه و جن قلمداد می‌شد؛ براین‌اساس، اغلب فقهای مذاهب اسلامی با قیاس صرع بر جنون، آن را یک بیماری روانی و از عیوب موجب فسخ عقد نکاح می‌دانستند. این در حالی است که امروزه، صرع در دانش مغز و اعصاب، اختلالی نورولوژیک و عصبی به شمار می‌رود. این پژوهش به‌روش توصیفی‌تحلیلی و براساس یافته‌های جدید علمی، قیاس صرع به جنون را صحیح ندانسته و این باور را تقویت کرده است که صرع تأثیری در فسخ نکاح نداشته، مگر اینکه  به عسروحرج انجامد و از این جهت، سبب فسخ نکاح شود.

کلیدواژه‌ها

عیوب نکاح؛ صرع؛ مذاهب اسلامی؛ قانون مدنی

مراجع

ابن‌ابی‌شیبه، عبدالله‌بن‌محمد. مصنف ابن‌ابی‌شیبة. بی‌جا: بی‌نا. 1409ق.

ابن‌تیمیه، احمدبن‌عبدالحلیم. الرد على المنطقیین. بیروت: دار المعرفه. بی‌تا.

ابن‌حاجب، عثمان‌بن‌عمر. جامع الأمهات. بی‌جا: الیمامه. 2000م.

ابن‌حجر هیثمی، احمدبن‌محمد. تحفة المحتاج فی شرح المنهاج. بی‌جا: بی‌نا. بی‌تا.

ابن‌رشد، محمدبن‌احمد. بدایة المجتهد و نهایة المقتصد. مصر: مصطفی البابی الحلبی. 1975م.

ابن‌رفعه، احمدبن‌محمد. کفایة النبیه فی شرح التنبیه. بیروت: دار الکتب العلمیة. 2009م.

ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله. قانون. مترجم: عبدالرحمن شرفکندی. تهران: سروش. 1389.

ابن‌عابدین، محمدامین‌بن‌عمر. حاشیة رد المختار علی الدر المختار شرح تنویر الأبصار فقه ابوحنیفة. بیروت: دار الفکر. 2006م.

ابن‌قدامه، عبدالله‌بن‌احمد. الکافی فی فقه ابن‌حنبل. بی‌جا: بی‌نا. بی‌تا.

ابن‌قدامه، عبدالله‌بن‌احمد. المغنی فی فقه الإمام احمدبن‌حنبل الشیبانی. بیروت: دار الفکر. 1405ق.

ابن‌قیم جوزی، محمدبن‌ابی‌بکر. زاد المعاد فی هدی خیر العباد. کویت: المنار الإسلامیة. 1994م.

ابن‌ملقن، عمربن‌علی‌. عجالة المحتاج إلى توجیه المنهاج. اردن: دار الکتاب. 2001م.

ابوالیمن، ابراهیم‌بن‌محمد. لسان الحکام. قاهره: البابی الحلبی. 1973م.

انجمن روان‌پزشکی آمریکا. راهنمای تشخیصی و آماری اختلال‌های روانی. مترجم: فرزین رضاعی و همکاران. تهران: ارجمند. 1393.

انصاری، زکریا‌بن‌محمد. اسنی المطالب فی شرح روض الطالب. بیروت: دار الکتب العلمیة. 1422ق.

انصاری، زکریا‌بن‌محمد. غرر البهیة فی شرح البهجة الوردیة. بی‌جا: بی‌‌نا. بی‌تا.

انصاری، زکریا‌بن‌محمد. فتح الوهاب بشرح منهج الطلاب. بیروت: دار الکتب العلمیة. 1418ق.

بابرتی، محمدبن‌محمد. العنایة شرح الهدایة. بی‌جا: بی‌نا. بی‌تا.

بجیرمی، سلیمان‌بن‌محمد. تحفة الحبیب علی شرح الخطیب. بیروت: دار الکتب العلمیه. 1996م.

بوصیری، احمدبن‌ابی‌بکر. اتحاف الخیرة المهرة بزوائد المسانید العشرة. ریاض: دار الوطن. 1999م.

بهوتی، منصوربن‌یونس. کشاف القناع عن متن الإقناع. بیروت: دار الفکر. 1402ق.

بیهقی، احمدبن‌حسین. السنن الکبری. بیروت: دار الفکر. 2000م.

تسولی، علی‌بن‌عبدالسلام. البهجة فی شرح التحفة. بیروت: دار ‌الکتب العلمیة. 1418ق.

تفتازانی، مسعود‌بن‌عمر. شرح التلویح علی التوضیح لمتن التنقیح فی اصول الفقه. بیروت: دار الکتب العلمیة. 1416ق.

جندی، خلیل‌بن‌اسحاق. التوضیح فی شرح المختصر الفرعی لابن‌الحاجب. بی‌جا: مرکز نجیبویه. 2008م.

حدادی عبادی، ابوبکربن‌علی. الجوهرة النیرة فی شرح مختصر القدوری. بی‌جا: بی‌نا. بی‌تا.

خرشی، محمدبن‌عبدالله. شرح الخرشی علی مختصر سیدی خلیل. بیروت: دار الفکر. بی‌تا.

خطیب شربینی، محمدبن‌احمد. مغنی المحتاج الی معرفة معانی الفاظ المنهاج. بیروت: دار الفکر. 2006م.

خمینی، روح‌الله. تحریر الوسیلة. نجف: دار الکتب العلمیة، 1390.

دردیر، احمدبن‌محمد. شرح الکبیر علی مختصر للخلیل. بی‌جا: بی‌نا. بی‌تا.

دسوقی، محمد. حاشیة الدسوقی علی الشرح الکبیر. بیروت: دار الفکر. بی‌تا.

رافعی قزوینی، عبدالکریم‌بن‌محمد. العزیز شرح الوجیز. بیروت: دار الکتب العلمیة. 1997م.

زرکشی، محمدبن‌عبدالله. شرح الزرکشی علی مختصر الخرقی. بیروت: دار الکتب العلمیة. 2002م.

زیلعی، فخرالدین. تبین الحقائق شرح کنز الدقائق. قاهرة: دار الکتب الإسلامی. 1313ق.

زین‌الدین، محمدامین. کلمة التقوی. بی‌جا: چاپخانۀ مهر. 1413ق.

سبزواری، عبدالأعلی. مهذب الأحکام فی بیان الحلال و الحرام. قم: دار التفسیر. 1417ق.

سیستانی، علی. منهاج الصالحین. قم: چاپخانۀ ستاره. 1416ق.

سیوطی، مصطفی‌بن‌سعد. مطالب أولی النهی فی شرح غایة المنتهی. دمشق: المکتب ‌الإسلامی. 1961م.

شاه ‌ارزانی، محمداکبربن‌محمد. طب اکبری. منتشر شده به‌صورت الکترونیکی. 1393.

شروانی، عبدالحمید؛ احمدبن‌قاسم عبادی. حواشی الشروانی و العبادی. بی‌جا: بی‌نا. بی‌تا.

شمس‌الائمه سرخسی، محمدبن‌احمد. المبسوط. بیروت: دار الفکر. 1421ق.

شهید ثانی، زین‌الدین‌بن‌علی. الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة. قم: داوری. 1410ق.

صاوی، احمدبن‌محمد. حاشیة الصاوی علی الشرح الصغیر. بی‌جا: بی‌نا. 1415ق.

طوسی، محمدبن‌حسن. الخلاف فی الأحکام. قم: مؤسسة النشر الإسلامی. 1407ق.

عاصمی، عبدالرحمن‌بن‌محمد. حاشیة الروض المربع شرح زاد المستقنع. بی‌جا: بی‌نا. 1397ق.

عثیمین، محمدبن‌صالح. الشرح الممتع علی زاد المستقنع. بی‌جا: ابن‌الجوزی. 1428ق.

غزالی، محمدبن‌محمد. الوسیط فی المذهب. قاهره: دار السلام. 1417ق.

فاضل هندی، محمدبن‌حسن. کشف اللثام فی شرح قواعد الأحکام. قم: مؤسسة النشر الإسلامی. 1420ق.

قرطبی، یوسف‌بن‌عبدالله. الجامع لأحکام القرآن. ریاض: دار عالم الکتب. 2003م.

قلیوبی، احمدبن‌احمد. حاشیة القلیوبی علی شرح الجلال الدین المحلی علی المنهاج الصالحین. بیروت: دار الفکر. 1998م.

کاتوزیان، ناصر. دورۀ مقدماتی حقوق مدنی؛ خانواده. تهران: یلدا. چاپ‌اول، 1371.

گلپایگانی، محمدرضا. مجمع المسائل. قم: دار القرآن الکریم. 1372.

ماوردی، علی‌بن‌محمد. الحاوی فی فقه الشافعی. بیروت: دار الکتب العلمیة. 1414ق.

محقق حلی، جعفربن‌حسن. شرائع الإسلام. تهران: استقلال. 1409ق.

مرداوی، علی‌بن‌سلیمان. الإنصاف فی معرفة الراجح من الخلاف علی مذهب الإمام احمدبن‌حنبل. بیروت: دار احیاء التراث العربی. 1419ق.

مطرزی، ناصر‌بن‌عبدالسید. المغرب فی ترتیب المعرب. حلب: اسامة‌بن‌زید. 1979م.

مقدسی، بهاء‌الدین. العدة شرح العمدة. بیروت: دار الکتب العلمیة. 1426ق.

مواق، محمدبن‌یوسف. التاج و الإکلیل لمختصر خلیل. بیروت: دار الفکر. 1398ق.

نووی، یحیی‌بن‌شرف. روضة الطالبین و عمدة المفتین. بیروت: المکتب الإسلامی. 1405ق.

نووی، یحیی‌بن‌شرف. منهاج الطالبین و عمدة المفتین. بیروت: دار المعرفة. بی‌تا.

یزدی، محمد کاظم بن عبدالعظیم. ملحقات العروه الوثقی. نجف: مطبعه حیدریه. 1339ق.

Magiorkinis، Emmanouil؛ Sidiropoulou، Kalliopi؛ Diamantis، Aristidis (2010)؛ Hallmarks in the history of epilepsy: Epilepsy in antiquity؛ journal 0f Epilepsy & Behavior، volume 17، lssue 1، Pp 103 – 108. https://doi.org/10.1016/j.yebeh.2009.10.023

Schmidt، Dieter؛ Shorvon، Simon (2016). The end of epilepsy، Oxford University Press.

World Health Organization (2019)، Epilepsy: a public health imperative، Geneva: World Health Organization

Mansoor، salman؛ saadat، shoab؛ Kakar، Naseeb ullah؛ Khan؛ Shahar Y، Khan، Saad، (2018). A Brief History of Epilepsy، SAS Journal of Medicine (SASJM). volume 11، lssue 4،186-188.

Thomas، Ray Wynford؛ Johnston، A؛ Smith، P. E (2016). Epilepsy: A General Overview: Prasher، Vee P؛ Kerr، Mike: Epilepsy and Intellectual Disabilities). (pp9-35). (Second Edition). Springer International Publishing

Sazgar، Mona؛ Young، Michael G (2019). Absolute Epilepsy and EEG Rotation Review، Springer Nature Switzerland AG

Valeta، Thalia (2017). The Epilepsy Book: A Companion for Patients، Springer International Publishing AG.

Devinsky، Orrin (2008). Epilepsy Patient & Family Guide، (Third Edition) Demos Medical Publishing، LLC.

LARNER، A J (2011). A DICTIONARY OF NEUROLOGICAL SIGNS، (THIRD EDITION) Springer Science+Business Media، LLC.

McCoy، Bláthnaid؛ Benbadis، Selim (2015). Psychogenic attacks and epilepsy: Louis، Erik K. St؛ Ficker، David M؛ O’Brien، Terence J (Epilepsy and the interictal state). (pp183-194). by John Wiley & Sons، Ltd

Sheldon، Robert S؛ R. Raj، Satish (2020). Seizures vs Syncope: Distinguishing Features for the Clinic: Brignole، Michele؛ Benditt، David G: Syncope An Evidence-Based Approach. (pp 69-82). (Second Edition). Springer Nature Switzerland AG

Tarulli، Andrew (2021). Neurology A Clinician’s Approach (Third Edition). Springer Nature Switzerland AG.

Erro، Roberto؛ Sethi، Kapil D؛ Bhatia، Kailash P (2021). Paroxysmal Dyskinesia: Definitions and Clinical Approach: Sethi، Kapil D؛ Erro، Roberto؛ Bhatia، Kailash P. Paroxysmal Movement Disorders. (pp1-6). Springer Nature Switzerland AG.

Corradi، Anna Margherita؛ Valente، Pierluigi؛ Michetti، Caterina (2021). Pathophysiology of Paroxysmal Dyskinesia: Sethi، Kapil D؛ Erro، Roberto؛ Bhatia، Kailash P. Paroxysmal Movement Disorders. (pp95-108). Springer Nature Switzerland AG

Wehner، Tim (2017). Classification and terminology to organise seizures and epilepsy، Rugg-Gunn، Fergus؛ Stapley، H. B (EPILEPSY 2017). (pp 11-18). University of Oxford Mathematical Institute. International League Against Epilepsy.

Fine، Anthony L؛ C. Wirrell، Elaine؛ Nickels، Katherine C (2020). Classifications of Seizures and Epilepsies: Wasade، Vibhangini S؛ Spanaki؛ Marianna V: Understanding Epilepsy، (Pp 58-77). Cambridge University Press.

Wirrell، Elaine C (2021). Classification of Seizures and the Epilepsies: Cascino، Gregory D؛ Sirven، Joseph I؛ Tatum، William O: Epilepsy، (Pp11-20). Wiley & Sons، Ltd

Tsola، Maria-Eva؛ Hadjicharalambous، Xenia Anastassiou (2012). Psychotic Symptomatology: Clinical Features، Assessment and Differential Diagnosis. HADJICHARALAMBOUS، XENIA ANASTASSIOU (PSYCHOSIS CAUSES، DIAGNOSIS AND TREATMENT) (pp 1-24). New York، Nova Science Publishers، Inc.

Maguire، Melissa؛ singh، Jasvinder؛ marson، Anthony (2018). Epilepsy and psychosis: a practical approach: BMJ. pp106-114.

Adachi، Naoto؛ Akanuma، Nozomi (2016). Delusions and Hallucinations: Mula، Marco: (Neuropsychiatric Symptoms of Epilepsy). (pp 69-90). Springer International Publishing Switzerland.

Semple، David؛ Smyth، Roger (2019). Oxford Handbook of Psychiatry. Fourth Edition. Oxford University Press.

Dolman، J. Scheepers، M. (2016). Psychopathology in People with Epilepsy and Intellectual Disabilities: Prasher، Vee P؛ Kerr، Mike (Epilepsy and Intellectual Disabilities). (pp 227-265). Second Edition؛ Switzerland: Springer International Publishing.

Jurczyk، Klaudia- Jeżowska؛ Kotas، Roman؛ J u r czy k، Piotr and ital (2020). Mental disorders in patients with epilepsy: Psychiatr. Pol. volume 54، lssue (1): 51–68. https://doi.org/10.12740/pp/93886

Broussard، Beth؛ Compton، Michael T (2021). The First Episode of Psychosis، New Y ork؛ Oxford University Press.

Matsumoto، David (2009). The Cambridge Dictionary of Psychology، New York، Cambridge University Press.

Reznek، Lawrie (1997). EVIL OR ILL؟ Justifying the insanity defence. Taylor & Francis e-Library(2005).

Moskowitz، Andrew؛ Heinimaa، Markus؛ der Hart، Onno van (2019). Defining Psychosis، Trauma، and Dissociation: Moskowitz، Andrew؛ Dorahy، Martin J؛ Schäfer، Ingo (Psychosis، Trauma and Dissociation) (pp 9-30) Second Edition. John Wiley & Sons Ltd.

Berrios، German (2008). Descriptive Psychiatry and Psychiatric Nosology during the Nineteenth Century. Wallace، Edwin R؛ Gach، John (History of Psychiatry and Medical Psychology). (pp 353-380). New York، Springer ScienceBusiness Media، LLC.

https://www.childneurologyfoundation.org/what-is-a-neurologic-disorder

https://www.who. int/news-room/questions-and-answers/item/mental-health-neurological-disorders

https://www.psychiatry.org/patients-families/what-is-mental-illness

https://dictionary. cambridge.org/dictionary/english/sanity.