تحلیل مکانی و زمانی زمین‌لرزه‌های ایران در طی سال‌های 1907 تا 2023

جغرافیا و مخاطرات محیطی

مقاله 9، دوره 13، شماره 4 - شماره پیاپی 52، دی 1403، صفحه 222-243   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geoeh.2024.87246.1470

نویسنده

حمید گنجائیان^*

دکتری ژئومورفولوژی، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

موقعیت زمین­ساختی ایران سبب شده است تا این کشور پتانسیل لرزه­خیزی بالایی داشته باشد. با توجه به اینکه زمین­لرزه با خسارات جانی و مالی زیادی همراه است و مطالعه در این زمینه دارای اهمیت بالایی است، در این پژوهش به تحلیل مکانی و زمانی زمین­لرزه­های رخ داده در ایران پرداخته شده است. این پژوهش بر مبنای روش­های کمی است. مهم­ترین داده­های پژوهش، لایه رقومی ارتفاعی 30 متر SRTM، لایه رقومی گسل­های ایران و همچنین اطلاعات مربوط به کانون زمین­­لرزه­های ثبت شده در ایران در طی سال­های 1907 تا 2023 (1402-1286) است که از سایت USGS تهیه شده است. مهم­ترین ابزارهای پژوهش ArcGIS و SPSS بوده است. با توجه به اهداف مورد نظر، در این پژوهش ابتدا به آنالیز مکانی و سپس آنالیز زمانی زمین­لرزه­های رخ داده پرداخته شده است. بر اساس نتایج حاصله، در طی دوره زمانی موردمطالعه، 7139 زمین­لرزه با بزرگای بیش از 3 ریشتر در ایران ثبت شده است که 12 زمین­لرزه بیش از 7 ریشتر بزرگا داشته­اند (بر این اساس حدوداً هر 10 سال یک‌بار شاهد یک زمین­لرزه بیش از 7 ریشتری در ایران بوده­­ایم). نتایج آنالیز مکانی و تحلیل فضایی زمین­لرزه­های رخ داده نشان داده است که از نظر کمی و تعداد کانون­های زمین­لرزه، مناطق جنوب غربی کشور دارای بیش­ترین پتانسیل لرزه­خیزی هستند ولی از نظر زمین­لرزه­های با بزرگای بالای 7 ریشتر، مناطق شرقی و شمال غربی کشور دارای پتانسیل بالاتری هستند. همچنین مناطق مرکزی کشور، خصوصاً مناطق مجاور شهر اصفهان، دارای کم­ترین پتانسیل لرزه­خیزی هستند. نتایج آنالیز زمانی زمین­لرزه­های رخ داده نیز نشان داده است که بیش­ترین تعداد زمین­لرزه­های رخ داده مربوط به ماه­های فروردین و اردیبهشت و ساعات اولیه بامداد بوده است.

کلیدواژه‌ها

منطقه‌بندی خطر زلزله؛ تحلیل خطر لرزه‌ای؛ تحلیل مکانی و زمانی زلزله؛ گسل‌های فعال؛ گسل‌های زاگرس و نایبند

مراجع

Agha Nabati, S. A. (2004). Geology of Iran. Tehran: Publications of the Geology and Mineral Exploration Organization of the Country. [In Persian]

Aloisio, A., Rosso, M. M., De Leo, A. M., Fragiacomo, M., & Basi, M. (2023).  Damage classification after the 2009 L’Aquila earthquake using multinomial logistic regression and neural network. International Journal of Disaster Risk Reduction, 96, 103959. https://doi.org/10.1016/j.ijdrr.2023.103959

Bodenmann, L., Reuland, Y., & Stojadinovic, B. (2023). Dynamic post-earthquake updating of regional damage estimates using Gaussian Processes. Reliability Engineering & System Safety, 234,109201. https://doi.org/10.1016/j.ress.2023.109201

Bossard, A. (2014). Analysis of the Poisson distribution applicability to the Japanese seismic activity. International Journal of Data Science, 3(1), 1- 18. https://doi.org/10.1504/IJDS.2018.090627

Dias, V. H. A., Papa, A. R. R., & Ferreira, D. S. R. (2019). Analysis of temporal and spatial distributions between earthquakes in the region of California through Non-Extensive Statistical Mechanics and its limits of validity. Physica A: Statistical Mechanics and its Applications, 529, 121471. https://doi.org/10.1016/j.physa.2019.121471

Ganjaeian, H. (2019). Geomorphological hazards of urban areas, study methods and control strategies. Entebbe Publishing. [In Persian]

Giannaraki, G., Kassaras, I., Roumelioti, Z., Kazantzidou-Firtinidou, D., & Ganas, A. (2019).  Correction to: Deterministic seismic risk assessment in the city of Aigion (W. Corinth Gulf, Greece) and juxtaposition with real damage due to the 1995 Mw6.4 earthquake. Bulletin of Earthquake Engineering, 17, 635–636. https://doi.org/10.1007/s10518-018-0487-5

Goorabi, A., & Emami, K. (2018). Neotectonics influences on morphological variations of Makran costal basins, SE Iran. Quantitative Geomorphological Research, 6(1), 74-89. [In Persian] https://dorl.net/dor/20.1001.1.22519424.1396.6.1.5.2

Hashemi, M., & Ali-Mohammadi Sarab, A. (2010). Investigating spatial-temporal patterns in data related to historical earthquakes in Iran, using spatial statistics indices and models. Iranian Journal of Remote Sensing and GIS, 2(2), 55-70. [In Persian] https://gisj.sbu.ac.ir/article_94494.html

McCalpin, J. P. (2013). Neotectonics. In: Bobrowsky, P.T. (eds) Encyclopedia of Natural Hazards. Encyclopedia of Earth Sciences Series. Springer, Dordrecht. https://doi.org/10.1007/978-1-4020-4399-4_252

Moradi, H., Amir Ahmadi, A., Goli Mokhtari, L., & Zandi, R. (2022). Statistical study and evaluation of effective factors in earthquake intensification based on GWR and OLS models (Study area: West of Kermanshah province). Journal of Arid Regions Geographic Studies, 12(46), 76-92. [In Persian] https://jargs.hsu.ac.ir/article_161556.html?

Omi, T., Ogata, Y., Hirata, Y., & Aihara, K. (2013). Forecasting large aftershocks within one day after the main shock. Scientific reports, 3(1), 2218. https://doi.org/10.1038/srep02218

Payandeh, Z., Servati, M., & Shafiei, F. (2018). Evaluation activities Neotectonics using geomorphic indicators (case study: Northwest Kabirkuh anticline). Quantitative Geomorphological Research, 4(4), 104-118. [In Persian] https://dor.isc.ac/dor/20.1001.1.22519424.1395.4.4.7.0

Rajabi, Z., & Rezapour, M. (2019). Analysis of aftershocks of the December 1, 2017 Hajdak earthquake in Kerman Province. Paper presented of the 7th National Conference on Tectonics and Structural Geology of Iran, University of Tehran. [In Persian] https://tsg7.ut.ac.ir/paper?manu=38896

Rostami, S., Hashemi, S. N., & Ahmadi, M. (2017). Statistical Analysis of the Temporal Pattern of Seismicity in the Zagros Region. Bulletin of Earthquake Science and Engineering, 4(2), 1-14. [In Persian]  http://www.bese.ir/article_240315.html

Roustaee, M., Zamani, B., Navabpour, P., & Moayyed, M. (2015). Investigation of the mechanism and neotectonics of the Siah Cheshmeh- Khoy fault zone. Scientific Quarterly Journal of Geosciences, 24(96), 221-234. [In Persian]  https://doi.org/10.22071/gsj.2015.41768

Saket, A., Fatemi Aqda, S. M., Fahimifar, A., & Sadeghi, H. (2020). Analysis and routing of basic parameters of foreshocks and aftershocks in Zohan earthquake, 2012 in south khorasan. Journal of Engineering Geology, 14(4), 635-668. [In Persian]  http://dx.doi.org/10.52547/jeg.14.4.635

Tahriri, M. H., & Saffari, H. (2023). Temporal and spatial changes in the seismicity parameters along Doruneh fault system. Scientific Quarterly Journal of Geosciences, 33(3), 85-96. [In Persian] https://doi.org/10.22071/gsj.2023.387658.2068

Tang, Y., Zhu, Z., Ba, Z., Lee, V.W., & Gong, W. (2023). Running safety assessment of trains considering post-earthquake damage state of bridge–track system. Engineering Structures, 287, 116187. https://doi.org/10.1016/j.engstruct.2023.116187

Wang, J. P., & Chang, S. C. (2015). Evidence in support of seismic hazard following Poisson distribution. Physica A: Statistical Mechanics and its Applications, 424, 207-216. http://dx.doi.org/10.1016/j.physa.2015.01.026

Wang, J. P., Huang, D., Chang, S. C., & Wu, Y. M. (2014). New evidence and perspective to the Poisson process and earthquake temporal distribution from 55,000 events around Taiwan since 1900. Natural Hazards Review, 15(1), 38-47. http://dx.doi.org/10.1061/(ASCE)NH.1527-6996.0000110

Yang, Y., Tang, C., Tang, C., Chen, M., Cai, Y., Bu, X., & Liu, C. (2023). Spatial and temporal evolution of long-term debris flow activity and the dynamic influence of condition factors in the Wenchuan earthquake-affected area, Sichuan, China. Geomorphology, 435, 108755. https://doi.org/10.1016/j.geomorph.2023.108755

Zamani, A., & Asadi, A. (2005). The numerical analysis of earthquake distrubution in several seismogenic regions of Iran. Journal of Sciences(Islamic Azad University), 15(57), 341-345. [In Persian] https://sid.ir/paper/70457/fa

Zandi, R., Zanganeh, M., & Moghadam, M. (2019). Evaluation, modeling, and prediction of urban development in Neyshabur with emphasis on earthquakes. Journal of Arid Regions Geographic Studies, 10(36), 16-31. [In Persian] https://jargs.hsu.ac.ir/article_161492.html