بررسی ریشه شناختی و معنایی واژۀ پـــهـــلوی اشـــکـــانی تــورفــــانی nw ̉r

زبانشناسی و گویش های خراسان

مقاله 8، دوره 15، شماره 4 - شماره پیاپی 33، اسفند 1402، صفحه 179-191   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jlkd.2024.83384.1178

نویسنده

آرمان بختیاری^*

دانشیار ایران‌شناسی و زبان‌های باستانی ایران، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه بوعلی سینا همدان

چکیده

واژۀ پهلوی اشکانی nw ̉rدر متن تورفانیM5815 IVi/29/ آمده است. آندره آس- هنینگ آن را در MMiii,b آورده‌اند (Durkin-Meisterernst,2004:246)این واژه را بویس در واژه‌نامه‌اش آورده است (Boyce,1975:63). دورکین – مایسترارنست نیز آن را در واژه‌نامه‌اش آورده است(Durkin‑Meisterernst,2004:246) در هیچ‌یک از این موردها، معنی و آوانوشت درستی برای آن داده نشده است. این جستار بر آن است تا با نویسه‌گردانی، آوانوشت و ترجمۀ سطرهای مربوطه در متن پهلوانیگ M5815 و با یاری‌گرفتن از گونه‌های واژگانی‌ای که در زبان پارسی می‌توانند دنبالۀ این واژه باشند، آوانوشت، ریشه‌شناسی و معنای آن را روشن سازد؛ چراکه بسیاری از واژه‌های پهلوی اشکانی در زبان پارسی کاربرد دارند و واژگانی نیز هستند که در پارسی میانه و پهلوی اشکانی یکسان به‌کاررفته‌اند؛ چراکه ریشه‌ای مشترک دارند. در پایان چنین نتیجه‌گیری شده است که واژه موردنظر را می‌توان از پیشوند ni- و ریشه par دانشت.

کلیدواژه‌ها

nw ̉r؛ پهلوی اشکانی تورفانی؛ متن‌های مانوی؛ ریشهشناسی؛ زبانهای ایرانی

مراجع

ابوالقاسمی، محسن. (1373). ماده‌های فعل‌های فارسی دری. تهران: ققنوس.

 (1381). دستور تاریخی زبان فارسی. چاپ سوم. تهران: سمت.

ابن ندیم، محمد بن اسحاق. (1381). الفهرست. تهران: انتشارات اساطیر.

انجوشیرازی، میر جمال‌الدین حسین‌بن فخرالدین حسن. (1351). فرهنگ جهانگیری. ویراستۀ رحیم عفیفی. چاپخانۀ دانشگاه مشهد.

بهرام پژدو، زراتشت. (1959). زراتشت نامه. به کوشش محمد دبیر سیاقی. تهران: کتابخانه طهوری.

پادشاه، محمد. (1355). فرهنگ آنندراج. زیر نظر محمد دبیر سیاقی. ج هفتم. تهران: کتابفروشی خیام.

تفضلی، احمد. (1378). تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام. چاپ سوم. تهران: سخن.

حدود العالم من المشرق الی المغرب. (1362). به کوشش منوچهر ستوده. تهران: کتابخانه طهوری.

حسن‌دوست، محمد. (1395). فرهنگ ریشه‌شناختی زبان فارسی. ج چهارم. (ک-ی). تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.

خلف تبریزی، محمدحسین. (1344). فرهنگ فارسی برهان قاطع. به قلم محمد عباسی. چاپ دوم. تهران: موسسه مطبوعاتی فریدون علمی.

دهخدا، علی‌اکبر. (1346). لغت‌نامه. سازمان لغت‌نامه.

رضایی باغ بیدی، حسن. (1381). دستور زبان پارتی (پهلوی اشکانی). تهران: نشر آثار فرهنگستان زبان و ادب فارسی.

زوندرمان، ورنر. (1381). «پیشینه، جایگاه و برنامه‌ها‌ی پژوهش‌های تورفانی». ترجمۀ آرمان بختیاری. نامۀ فرهنگستان. دورۀ پنجم. شمارۀ سوم. صص 175-186.

منصوری، یدالله. (1384). بررسی ریشه‌شناختی فعل‌های زبان پهلوی (فارسی میانه زردشتی). تهران: نشر آثار فرهنگستان زبان و ادب فارسی.

نغزگوی کهن، مهرداد؛ راسخ مهند، محمد. (1391). «دستوری‌شدگی و بسط استعاری». پژوهش‌های زبانی. دوره 3. شماره 1. صص 117-134.

Bartholomae, Ch. (1961). Altiranisches Wörterbuch, 2. Auflage,Berlin: Walter de Gruyter and CO.

Boyce, M. (1975). A Reader in Manichaean Middle Persian and Parthian,Acta Iranica 9. Tehran, Leiden.

 (1977).A Word –List of Manichaean Persian and Parthian, Acta Iranica 9a.Tehran, Leiden.

Durkin-Meisterernst, D. (2004). Dictionary of Manichaean Texts, Vol.III.Part I, Dictionary of Manichaean Middle Persian and Parthian,Turnhout: Belgium.

Ghilain, A. (1939). Essai sur la langue parthe.Son syst'eme verbal d’apre’s des textes maniche' ens du Turkestan Oriental,Lonvain.

Henning. W. B. (1933). “Das verbum des Mittelpersischen der Turfanfragmente” ZII,9,158‑253. [=sel.papers I,65-160].

Mackenzie,D.N. (1971). A Concise