نگاهی تازه به پی‌بست ضمیری سوم‌شخص مفرد (‍‍‍ـش/aš/eš) در فارسی محاوره‌ای از منظر نقش‌گرایی

زبانشناسی و گویش های خراسان

مقاله 2، دوره 15، شماره 4 - شماره پیاپی 33، اسفند 1402، صفحه 25-49   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jlkd.2024.83887.1185

نویسندگان

فائقه ابراهیم پورنیک^{* 1}؛ عالیه کرد زعفرانلو کامبوزیا²؛ محمد دبیر مقدم³

¹دانشجوی دکتری زبانشناسی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

²دانشیار زبانشناسی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

³استاد زبانشناسی، دانشگاه علّامه طباطبائی، تهران، ایران

چکیده

در پژوهش حاضر تلاش می‌شود یک مورد خاص از کاربرد پی‌بست ضمیری (‍‍‍ـش) در فارسی محاوره‌ای از منظر نقش‌گرایی موردبررسی قرار گیرد. برای تهیه پیکره از دو رمان مجموعاً 56500 واژه‌ای که به زبان محاوره‌ای نگارش یافته و هم‌چنین اطلاعات موجود در فضای مجازی استفاده شد و 110 جمله با ساخت موردنظر استخراج گردید. بررسی داده‌ها نشان می‌دهد مرجع پی‌بست (‍‍‍ـش) دانش مشترک و مفروض میان طرفین مکالمه است که ممکن است در قالب یک گزاره در گفتمان بازنمایی شود و یا با استفاده از یک عنصر در زبان فعال شود؛ بنابراین پی‌بست (‍‍‍ـش) از لحاظ ساختاری محرک پیش‌انگاری و افزوده‌های (راستش، حقیقتش، واقعیتش) گفتمان‌نما هستند. مرجع پی‌بست حاوی اطلاع کهنه و معرفۀ مشخص است؛ اما گزارۀ پس از آن حاوی اطلاع نو و نکرۀ مشخص است. گزاره‌ای که پس از پی‌بست ضمیری می‌آید کانون اطلاعی جمله است. پی‌بست ضمیری سوم‌شخص مفرد هم در قالب افزوده و هم یک بند در آغاز جمله ظاهر می‌شود که هر دو صورت در جمله قابل‌حذف هستند و نقش معنایی و کاربردی آنان تصریحِ بیان حقیقت است.

کلیدواژه‌ها

پی‌بست ضمیری؛ ساخت اطلاع؛ معرفگی؛ نقش‌گرایی؛ فارسی محاوره‌ای

مراجع

Ariel, M. (2008). Pragmatics and grammar. In the series Cambridge textbooks in linguistics. Cambridge: Cambridge University Press.‏

Austin, J. L. (1975). How to do things with words. Oxford university press.‏

Bekalu, M. A. (2007). Presupposition in news discourse. Discourse & Society, 17(2), 147-172.‏

Brown, G., & Yule, G. (1983). Discourse analysis. Cambridge: Cambridge university press.‏

Burkhardt, P. (2008). Two types of definites: evidence for presupposition cost. In Proceedings of Sinn und Bedeutung (Vol. 12, pp. 66-80).‏

Capone, A. (2000). Dilemmas and excogitations: An essay on clitics, modality and Discourse. Messina: Armando Siciliano.

Capone, A. (2013). The pragmatics of pronominal clitics and propositional attitudes. Intercultural Pragmatics, 10(3), 459-485.‏

Corver, N & Delfitto, D. (1999). On the nature of pronoun movement. In Henk C. van

Riemsdijk (ed.), Clitics in the languages of Europe, 799–855. Berlin/New York: Mouton deGruyter.

Delfitto, D. (2002). On the semantics of pronominal clitics and some of its consequences. Catalan Journal of Linguistics, 41-69.‏

Fairclough, N. (1992). Discourse and social change. Cambridge: Polity press.

Halliday, M. A. K., & Matthiessen, C. (2004). An introduction to functional grammar. London: E. Amold.

Lambrecht, K. (1996). Information structure and sentence form: Topic, focus, and the mental representations of discourse referents (Vol. 71). Cambridge university press.‏

Leonetti, M. (2007). Clitics do not encode specificity. In Proceedings of the workshop “Definiteness, specificity and animacy in Ibero-Romance Languages (pp. 111-139). Universität Konstanz: Fachbereich Sprachwissenschaft.‏

Levinson, S. C., Levinson, S. C., & Levinson, S. (1983). Pragmatics. Cambridge university press.‏

Liang, R., & Liu, Y. (2016). An analysis of presupposition triggers in Hilary Clinton’s first campaign speech. International journal of English linguistics, 6(5), 68-73.‏

Prince, E. F. (1981). Topicalization, focus-movement, and Yiddish-movement: A pragmatic differentiation. In Annual meeting of the berkeley linguistics society , 249-264.‏

Saeed, J. I. (2003). Semantics. MA.‏

Shahidi, N. (2000). Topicalization in Persian: a functional approach (master’s Thesis). Allameh Tabatabai University, Tehran, Iran.

Strawson, P. F. (1950). On referring. Mind, 59(235), 320-344.‏

Van Dijk, T. A. (2005). Contextual knowledge management in discourse production. A new agenda in (critical) discourse analysis, 71-100.‏

Von Heusinger, K. (2002). Specificity and definiteness in sentence and discourse structure. Journal of semantics, 19(3), 245-274

Von Heusinger, K., & Kaiser, G. A. (2003). The interaction of animacy, definiteness and specificity in Spanish. In Proceedings of the Workshop: Semantic and Syntactic Aspects of Specificity, Romance Languages (pp. 41-65). Konstanz: Universität Konstanz.‏

اعتباری، ز؛ علیزاده، ع؛ و نغزگوی کهن، م. (1401). نقشۀ معنایی مالک واژه‌بستی در ساخت اضافی فارسی نو. جستارهای زبانی. (72). 295‑ 323.

جهان‌پناه، س. (1380). ضمیر متصل (ـش) و (داشتن)؛ دو گرایش تازه در فارسی گفتاری امروز تهران. مجلۀ زبان‌شناسی. (31). 19-42.

حیدری‌زادی، ر. (1387). تحلیل ضمایر و معرفگی بر مبنای نگرش زبان‌شناسی شناخت‌گرا. پژوهش‌های زبان‌شناسی تطبیقی. (1). 65-83.

صراحی، م؛ و علی‌نژاد، ب. (1392). رده‌شناسی واژه‌بست در زبان فارسی. زبانشناسی و گویش‌های خراسان. (1). 103‑130.

مدرسی، ب. (1393). نقش ضمیر در بازنمایی ساخت اطلاع جمله در زبان فارسی. مجموعه مقالات دانشگاه علامه طباطبایی. شمارۀ 332. (1143-1160). تهران: انتشارات دانشگاه علامه طباطبائی.

مزینانی، ا؛ و شریفی، ش. (1394). بررسی نظام واژه‌بستی ضمیری در تاریخ زبان فارسی و علل تحول آن. جستارهای زبانی. (4). (25). 275-305.

مزینانی، ا؛ علیزاده، ع؛ و شریفی، ش. (1395). واژه‌بست‌های مفعولی و آرایش بنیادین واژگان در زبان فارسی. جستارهای زبانی. (6). (34). 49-72.

نغزگوی کهن، م. (1393). از واژه‌بست تا وند اشتقاقی. مجموعه مقالات دانشگاه علامه طباطبائی. (332). 1345-1350.

وحیدیان کامیار، ت. (1343). دستور زبان عامیانۀ فارسی. تهران: امیرکبیر.