تحلیل قرآنی دلالت تربیتی پاره‌گفتار «اَللّهم عاِملنا بِفَضلِک وَ لا تُعامِلنا بِعَدلِک» (تحلیل مضمون موضوع «فضل» در قرآن)

علوم قرآن و حدیث

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 20 خرداد 1403

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jquran.2024.84862.1621

نویسندگان

سیدمحمد برومند¹؛ وحیده فخار نوغانی^{* 2}؛ ایوب اکرمی²؛ حسین باغگلی³

¹دانشجوی دکتری رشته مدرسی معارف اسلامی دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی مشهد. ایران

²هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد

³هیئت دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

ادبیات دینی دریچه‌ای است گشوده رو به دنیای معانی و معارف تربیتی که گذر زمان سبب شده تا رسیدن به ژرفای آن برای بشر امروز آسان نباشد. از اینرو می‌سزد تا گزاره‌های دینی-تربیتی، ژرفکاوانه مورد پایش قرار بگیرند. در همین راستا این پژوهش تلاش کرده تا با روش «تحلیل مضمون»، گزاره «اَللّهم عاِملنا بِفَضلِک وَ لا تُعامِلنا بِعَدلِک» را با محوریت مضمون دینی «فضل» و برمبنای آیات قرآن بررسی کند. برآیند کاربست روش تحلیل مضمون، استخراج مضامینی از شناسه‌های قرآنی بود که با سه عنوان «مضامین پایه»، «سازماندهنده» و «فراگیر»، «شبکه مضامین» فضل را سامان دادند. بر اساس این تحلیل، «فضل خدا»، کنشی پویا و بدون موازنه با عمل مخاطب است که بر بنای لطف بسیار پروردگار به انسان محقق می‌شود. همچنین عاطفه‌ی بسیار، گذشت، حمایتگری، امیدبخشی، اطمینان‌بخشی، خلوص و صداقت ارکان اصلی مواجهه از روی فضل هستند. بدین ترتیب می‌توان مواجهه‌ی فاضلانه را به لحاظ سنخ روانشناختی-تربیتی، در گستره‌ای نزدیک به رویکردهای انسانگرایانه بازشناخت.

کلیدواژه‌ها

فضل؛ توجه مثبت بدون شرط؛ تحلیل مضمون؛ تربیت اسلامی