تبیین مولفه های موثر بر الگوی مناسبات ژئوپلیتیک در منطقه خاورمیانه

پژوهش ‎های جغرافیای سیاسی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 06 تیر 1403

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/pg.2024.86725.1271

نویسندگان

محسن جان پرور^{* 1}؛ سیف قاسم محمد المحیسن²؛ سیّد هادی زرقانی³؛ علی محمدپور⁴

¹فردوسی مشهد

²گروه جغرافیا دانشگاه فردوسی مشهد

³دانشگاه فردوسی مشهد

⁴دانشگاه صنعتی مالک اشتر

چکیده

خاورمیانه، منطقه ژئوپلیتیکی پیچیده، متغیر و متحول است. منطقه ای با پتانسیل‌ها و ظرفیت‌های ژئوپلیتیک و ژئواستراتژیک برجسته که بازیگریها و صحنه‌های بازی‌ متعدد و متفاوتی را پیش روی بازیگران منطقه ای و فرامنطقه‌ای قرار داده است. صحنه‌های بازی که ناامنی و تنش در آن برجستگی داشته و مناسبات نفوذ، سلطه و تقابل بر سایر شکل‌ها اولویت داشته است. متناسب با این شرایط منطقه، درک مولفه‌های پایه شکل‌دهنده مناسبات ژئوپلیتیک در منطقه، از اهمیت و جایگاه برجسته‌ای برخوردار است. بر این مبنا تحقیق حاضر با روش توصیفی و تحلیلی و با هدف درک مولفه های ژئوپلیتیک پایه شکل دهنده مناسبات در منطقه خاورمیانه و طراحی الگوی مناسبات ژئوپلیتیک به انجام رسیده است. بررسی حاصل از نظریه‌ها و دیدگاه‌های مختلف در گام اول نشان دهنده آن است که مهمترین مولفه‌ها موثر بر الگوی مناسبات ژئوپلیتیک در منطقه خارومیانه شامل 40 مولفه ژئوپلیتیکی است که در قالب چهار بعد مولفه‌های ژئوپلیتیک طبیعت پایه، انسان پایه، ترکیبی و مصنوعی قابل تقسیم‌‍بندی است. در گام دوم، مولفه‌ها در اختیار اندیشمندان و صاحبنظران جهت اظهار نظر قرار گرفته و از طریق آزمون T-test مورد تأیید قرار گرفته است. این مولفه‌های ژئوپلیتیک به صورت مستقیم و غیر مستقیم توانسته است، الگوی مناسبات ژئوپلیتیک تعاملی، تقابلی، نفوذ، سلطه و رقابت را در منطقه خاورمیانه شکل دهد و از سوی دیگر مورد سوء استفاده بازیگران منطقه و فرامنطقه‌ای جهت رسیدن به اهداف و منافع قرار گرفته و در راستای مناسبات تنش آمیز و درگیری در منطقه خاورمیانه مورد استفاده قرار گرفته است.

کلیدواژه‌ها

ژئوپلیتیک؛ مولفه ژئوپلیتیک؛ مناسبات ژئوپلیتیک؛ منطقه خاورمیانه