تحلیل پیکره‌ای بر حرف اضافه «از» در کتب درسی پایه‌های اول تا ششم : رویکرد شناختی

زبانشناسی و گویش های خراسان

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 07 تیر 1403

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jlkd.2024.86652.1233

نویسندگان

اعظم علیجانی¹؛ مسعود قیومی^{* 2}؛ مریم مسگرخویی³؛ حوریه احدی⁴؛ یلدا دلگشایی⁵

¹مؤسسه علوم شناختی

²پژوشهگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

³فرهنگستان زبان و ادب فارسی

⁴پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

⁵موسسه آموزش عالی علوم شناختی

چکیده

هدف از مطالعۀ حاضر، بررسی حرف اضافۀ «از» در کتاب‌های درسی است. چندمعنایی حرف اضافه موجب اشکالاتی در دریافت و درک بسیاری از دانش‌آموزان می‌شود. در این پژوهش از پیکرۀ متنی کتب درسی فارسی، علوم، هدیه‌های آسمانی و مطالعات اجتماعی از پایۀ اول تا ششم ابتدایی بهره گرفته‌ایم. در تحلیل داده‌ها از رویکردهای پیش‌نمونۀ راش (1975) و چندمعنایی نظام مند تایلر و ایوانز (2003) در چارچوب معنی‌شناسی شناختی استفاده شده‌است. ابتدا جملات شاهد حاوی حرف اضافۀ «از» از پیکره جداسازی شدند. مجموعۀ معانی به‌دست آمده از مطالعۀ این زیرپیکره عبارتند از: «نوع»، «جزء کل»، «منشأ»، «زمان»، «قیاس»، «به‌وسیله، به‌کمک، با»، «درباره»، «جهت»، «حرکت»، «مجاز» و «متمّم». توزیع آماری معانی در کلّ زیرپیکره (دامنۀ عام) به معنی «جزء کل» تعلق دارد. معانی این حرف اضافه در میان درس‌ها و پایه‌های تحصیلی (دامنۀ خاص) یکسان به‌دست نیامد. در میان سه پایۀ اول تا سوم تحصیلی معنی «متمّم» و سه پایۀ چهارم تا ششم تحصیلی معنی «جزء کل» سرنمون شد. این یافته‌ها نشان داد که معنای سرنمون درس فارسی «مجاز»، درس علوم , مطالعات اجتماعی«جزء کل» ,درس هدیه‌های آسمانی «زمان» است.

کلیدواژه‌ها

معنی‌شناسی شناختی؛ نظریۀ پیش‌نمونه؛ چندمعنایی؛ روابط فضایی