تحلیل پیکره‌ای بر حرف اضافۀ «از» در کتب درسی پایه‌های اول تا ششم: رویکرد شناختی

زبانشناسی و گویش های خراسان

مقاله 2، دوره 16، شماره 1 - شماره پیاپی 34، خرداد 1403، صفحه 31-53   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jlkd.2024.86652.1233

نویسندگان

اعظم علیجانی¹؛ مسعود قیومی^{* 2}؛ مریم مسگرخویی³؛ حوریه احدی²؛ یلدا دلگشایی⁴

¹دانشجوی دکتری، مؤسسه علوم شناختی، ایران، تهران ، ایران

²دکترای تخصصی، دانشیار پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی،تهران، ایران

³دکترای تخصصی، فرهنگستان زبان و ادب فارسی،تهران، ایران

⁴دکترای تخصصی، استادیار دانشگاه آزاد اسلامی تهران مرکزی،تهران، ایران

چکیده

هدف از مطالعۀ حاضر، بررسی حرف اضافۀ «از» در کتاب‌های درسی است. چندمعنایی حرف اضافه موجب اشکالاتی در دریافت و درک بسیاری از دانش‌آموزان می‌شود. در این پژوهش از پیکرۀ متنی کتب درسی فارسی، علوم، هدیه‌های آسمانی و مطالعات اجتماعی از پایۀ اول تا ششم ابتدایی بهره گرفته‌ایم. در تحلیل داده‌ها از رویکردهای پیش‌نمونۀ راش (Rosch) (1975) و چندمعنایی نظام‌مند تایلر و ایوانز (Tyler & Evans) (2003) در چارچوب معنی‌شناسی شناختی استفاده شده است. ابتدا جملات شاهد حاوی حرف اضافۀ «از» از پیکره جداسازی شدند. مجموعۀ معانی به‌دست آمده از مطالعۀ این زیرپیکره عبارتند از: «نوع»، «جزء کل»، «منشأ»، «زمان»، «قیاس»، «به‌وسیله، به‌کمک، با»، «درباره»، «جهت»، «حرکت»، «مجاز» و «متمّم». توزیع آماری معانی در کلّ زیرپیکره (دامنۀ عام) به معنی «جزء کل» تعلق دارد. معانی این حرف اضافه در میان درس‌ها و پایه‌های تحصیلی (دامنۀ خاص) یکسان به‌دست نیامد. در میان سه پایۀ اول تا سوم تحصیلی معنی «متمّم» و سه پایۀ چهارم تا ششم تحصیلی معنی «جزء کل» سرنمون شد. این یافته‌ها نشان داد که معنای سرنمون دروس فارسی و هدیه‌های آسمانی «مجاز» و دروس علوم و مطالعات اجتماعی «جزء کل» است.

کلیدواژه‌ها

معنی‌شناسی شناختی؛ نظریۀ پیش‌نمونه؛ چندمعنایی؛ پیکرۀ کتب درسی

مراجع

افراشی، آزیتا. (1395). مبانی معناشناسی شناختی. تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

انوری، حسن. (1386). فرهنگ بزرگ سخن. چاپ پنجم. چاپخانۀ مهارت. جلد اول.

چنگیزی، احسان. (1397). نقش‌های معنایی حرف اضافۀ «از» در زبان فارسی. مطالعات ایرانی. سال هفدهم بهار و تابستان. شمارۀ 33. 75-95.

چنگیزی، احسان؛ عبدالکریمی، سپیده. (1396). روند دستوری شدگی حرف اضافه «از» در زبان فارسی. پژوهش‌های زبانی (دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران)، 8(2 )، 21-38.

راسخ‌مهند، محمد (1389)، درآمدی بر زبان‌شناسی شناختی: نظریه‌ها و مفاهیم. تهران: سمت.

زاهدی، کیوان؛ محمدی، زیارتی عاطفه. (1390). شبکه معنایی حرف اضافه فارسی «از» در چهارچوب معنی‌شناسی شناختی. تازه‌های علوم شناختی. 13 (1 مسلسل 49). 67-80.

صدری‌افشار، غلامحسین؛ حکمی، نسترن؛ حکمی، نسرین. (1396). فرهنگ فارسی. تهران. فرهنگ معاصر.

ضرابی رنجبر، نفیسه؛ راسخ مهند، محمد. (1392). بررسی شبکه معنایی حرف اضافه «در، سر». نشریه پژوهش‌های زبانشناسی تطبیقی، سال سوم، شماره 5، بهار و تابستان.

طبیب‌زاده، امید (1393). ظرفیت فعل و ساخت‌های بنیادین آن در فارسی امروز. تهران. مرکز.

قیّومی، مسعود؛ صالحی، الهام؛ علیجانی، اعظم. (1403). بررسی پیکره‌بنیان حروف اضافه در کتاب‌های درسی دورۀ ابتدایی: رویکرد شناختی. زبان و زبان‌شناسی. (در دست چاپ)

گلفام، ارسلان؛ یوسفی‌راد، فاطمه. (1381). زبان‌شناسی شناختی و استعاره. تازه‌های علوم شناختی، سال (4)، شماره (3).

گلفام، ارسلان؛ عاصی، مصطفی؛ آقاگل‌زاده، فردوس؛ یوسفی‌راد، فاطمه (1388). بررسی حرف اضافۀ «از» در چارچوب معناشناسی شناختی و مقایسۀ آن با رویکرد سنتی. زبان و زبان‌شناسی. دورۀ 5، شمارۀ 10.

منصوری هره دشت، نیلوفر؛. قیّومی، مسعود؛ ابواحسنی چیمه، زهر.ا (1384). بازنمایی معنایی حروف اضافه زبان فارسی با استفاده از نمودارهای مفهومی. مجموعه مقاله‌های نخستین همایش انجمن زبانشناسی ایران.

وحیدی فردوسی، طاهره؛ علیزاده، علی؛ بادامداری، زهر.ا (1397). درس‌نامۀ آموزش حروف اضافه با رویکرد معنی‌شناسی‌شناختی برای آموزش به غیرفارسی‌زبانان (مطالعۀ موردی: حرف اضافۀ «از»). زبان‌شناسی و گویش‌های خراسان. دورۀ 9، شمارۀ 17. 175-202.

یوسفی‌راد، فاطمه. (1387). بررسی حروف اضافۀ زبان فارسی در چهارچوب معناشناسی‌شناختی با نگاه ویژه به حروف اضافۀ مکانی. رسالۀ دکتری زبان‌شناسی همگانی. دانشگاه تربیت مدرس.

حبیبی، فاطمه؛ فتاحی‌زاده، فتحیه. (1400). شبکۀ معنایی حروف اضافه رویداد حرکتی «رفتن» در قرآن کریم: مطالعۀ موردی حرف «الی». علم زبان. دورۀ 8، شمارۀ 14. 89-117.

نقی‌زاده، محمود؛ توانگر، منوچهر؛ عموزاده، محمد. (1390). بررسی فرایند ساختاری‌شدن مفهوم فضا در زبان فارسی در چارچوب زبانشناسی شناختی. زبانشناسی و گویش‌های خراسان دانشگاه فردوسی مشهد. دورۀ 3. شمارۀ 4. شمارۀ پیاپی 4.

Aajami, R.F. (2022). A cognitive linguistic study of the English prepositions above, on, and over. Journal of Language and Linguistic studies, 18(1), 738-751.

Arppe, A., Gilquin, G., Glynn, D., Hilpert, M., & Zeschel, A. (2010). Cognitive corpus linguistics: Five points of debate on current theory and methodology. Corpora, 5(1), 1-27. https://doi.org/10.3366/cor.2010.0001

Coventry, K.R., & Garrod, S.C. (2004). Saying, Seeing and Acting: The Psychological Semantics of Spatial Prepositions (1st ed.). Psychology Press. https://doi.org/10.4324/9780203641521

De Saussure, F. (1916). Cours de linguistique générale, C. Bally, A. Sechehaye, and A. Riedlinger, Eds. Lausanne, Paris: Payot.

Eisenbeiss, S., (2005). Documenting child language. Language Documentation and Description 3, 106-140. doi: https://doi.org/10.25894/ldd278

Eka DyahPuspita Sari. (2019). An Analysis Of Students Mastery In Using Prepositions At The Information Technology Study Program OF State Polytechnic Of Cilacap. Inovish Jornal. Vol 4, No. 1.

Evans, V (2004). How we conceptualise time:  Language, meaning and temporal cognition.  Essays in Arts and Sciences, 33(2), 13-44.

Evans, V., Bergen, B., & Zinken, J. (2007). The Cognitive linguistics enterprise: An overview. In V. Evans, B. Bergen, & J. Zinken (Eds.), The Cognitive Linguistics Reader, pp. 2-36. Equinox Publishing Ltd.

Evans V. & Tyler A. (2005). Applying Cognitive Linguistics to Pedagogical Grammar: The English Prepositions of Verticality. Revista Brasileira de linguistica aplicada, 5(2), 11-42.

Evans, V. (2012). Cognitive Linguistics. WIREs Cogn Sci. (7).

Evans, V. & Green, M. (2006). Cognitive Linguistics: An Introduction. Edinburgh University Press.

Evans, v. Tyler, A. (2001). Reconsidering prepositional polysemy networks: The case of over. Language, 724-765.

Fillmore, C. (1975). An alternative to checklist theories of meaning. In  Proceedings of the First Annual Meeting of the Berkeley Linguistics Society. Amsterdam: North Holland, pp. 123-131.

Geeraerts, D, & Cuyckens, H. (2012). The Oxford Handbook of Cognitive Linguistics. Oxford University Press.

Herdi, H., & Andriana, N. (2017). A Study On The Students Ability In Using Preposition Of Direction. ELT-Lectura, 4(2), 70-77.

Horiuchi, F. (2017). English Prepositions as an Interface between Embodied Cognition and Dynamic Usage: Proposal of a Dynamic View of Grammar, A Dissertation Submitted to The Graduate School of Letters Keio University.

Houge, A. (2008). First Steps in Academic Writing. Second Edition. New York: Pearson Education, Inc.

Lakoff G, (ed.) (1987). Women, Fire and Dangerous Thing: What Catergories Reveal About the Mind. University of Chicago Press. Translate by: Mirzabeigi, 2016. Tehran, Aghah.

Lakoff, G., & Thompson, H. (1975). Introducing cognitive grammar. In  Proceedings of the Annual Meeting of the Berkeley Linguistics Society, 1. pp 295-313. https://escholarship.org/uc/item/5p01d40r

Landau B, Jackendoff R. “What” and “Where” in spatial cognition (1993). Behavioral and Brain Sciences. 16 (2): 217-238.

Mori, S. (2019). A cognitive analysis of the preposition OVER: Image-schema transformations and metaphorical extensions. Canadian Journal of Linguistics/Revue canadienne de linguistique, 64(3):444-474. doi:10.1017/cnj.2018.43

Mueller, C. (2016). A semantic account of the English preposition FOR based on a cognitive linguistics framework. The Bulletin of the Faculty of Humanities, 53, 1- 24.

Nicholas, K., Alt, M., & Hauwiller, E. (2019). Variability of input in preposition learning by preschoolers with developmental language disorder and typically-developing language. Child Language Teaching and Therapy, 35(1), 55-74.

Perek, F. (2015). Argument Structure in Usage-Based Construction Grammar. Amsterdam: John Benjamins.

Rosch, E. (1975). Cognitive representations of semantic categories. Journal of Experimental Psychology: General, 104(3), 192–233. https://doi.org/10.1037/0096-3445.104.3.192

Rosch, E (1977). Human categorization. In N. Warren (ed.), Studies in Cross-Linguistic Psychology. London: Academic Press, pp. 1-49.

Roussel, E. (2012). The viewpoint of the preposition over. Open Edition Journals, Corela Cognition, Representation, Language 10(1), 1-10. https://doi.org/10.4000/corela.2683

Rosch, E., & Mervis, C. B. (1975). Family resemblances: Studies in the internal structure of categories. Cognitive Psychology, 7(4), 573–605. https://doi.org/10.1016/0010-0285(75)90024‑9.

Seaton, A. (2007). Basic English Grammar for English Language Learner. New York: Saddleback Educational Publishing.

Stefanowitsch, Anatol. 2020. Corpus linguistics: A guide to the methodology. (Textbooks in Language Sciences 7). Berlin: Language Science Press.

Taliancich-Klinger CL, Bedore LM, Peña ED. Preposition accuracy on a sentence repetition task in school age Spanish-English bilinguals. J Child Lang. 2018 Jan;45(1):97-119.

Tomasello, M (2003). Constructing a Language: A usage-based Account of Language Acquisition. Cambridge, MA: Harvard University Press.

Tyler, Andrea & Evans, Vyvyan. (2003). The Semantics of English Prepositions: Spatial Scenes, Embodied Meaning, and Cognition. Cambridge: Cambridge University Press.

Yule, G. (2006). The Study of Language (Third Edition). New York: Cambridge University Press.