بعضی ویژگی‌های تمایزبخش مهم گویش‌های خراسانی زبان فارسی از گویش‌های گروه افغانی و تاجیکی

زبانشناسی و گویش های خراسان

مقاله 1، دوره 16، شماره 1 - شماره پیاپی 34، مرداد 1403، صفحه 1-29   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jlkd.2024.84459.1202

نویسنده

یولی ایونسیان^*

پژوهشگر ارشد بخش خاور نزدیک و میانه در انستیتوی نسخ خطی شرقی فرهنگستان علوم روسیه، سن-پترزبورگ، روسیه

چکیده

مقاله حاضر به بررسی پنج ویژگی گروه گویش‌های فارسی خراسانی می‌پردازد که آن را از گروه افعانی-تاجیکی متمایز می‌کند. این ویژگی‌ها که از دو ویژگی آوایی و دو ویژگی صرفی و همچنین یکی مربوط به حروف اضافه تشکیل شده‌، علی‌رغم اینکه همه وجوه تمایز بین گروه‌ها را نشان نمی‌دهد، توسط مؤلف به‌عنوان پایدارترین ویژگی‌ها مشخص شده‌ است. مقاله مبتنی بر طیف گسترده‌ای است از منابع، که شامل تحقیقات میدانی مؤلف و آثار متعدد پژوهشگران روسی، غربی، ایرانی، تاجیکی و افغانی است. متون (افسانه‌ها و داستان‌ها راجع به مسائل روزمره) به لهجه هراتی که در نتیجه کار میدانی مؤلف در افغانستان به دست آمده‌اند از گویندگان بی‌سواد و کم‌سواد لهجه مذکور جمع‌آوری شده‌اند. این افراد به خاطر عدم تحصیل، تحت تأثیر لهجه کابلی یا زبان ادبی قرار نگرفته، لهجه بومی خود را به خالص‌ترین شکل حفظ کرده بودند. پژوهش حاضر ثابت می‌کند ویژگی‌های موردبحث جزء ویژگی‌های اصلی متمایزکننده گروه گویش‌های فارسی خراسانی از گروه افغانی- تاجیکی است.

کلیدواژه‌ها

ایران‌شناسی؛ گویش‌شناسی فارسی؛ گویش‌شناسی ایرانی؛ گویش‌شناسی افغانی و تاجیکی

مراجع

افغانی‌نویس، عبدالغفور. (a۱۳۶۴). لغات عامیانه فارسی افغانستان. با تکمله از حسین فرمند؛ مهتمم محمد سرور پاکفر. کابل: اکادمی علوم ج.د.ا، مرکز زبان‌ها و ادبیات، دیپارتمنت زبان و ادب دری.

ایوانسیان، یولی. (a۱۳۷۷). جایگاه گویش هراتی در میان گویش‌های گروه زبانی فارسی [و] دری. ترجمه حسینعلی مصطفوی گرو. نامه فرهنگستان، ج.۴، شماره ۴، ص. ۱۴۰-۱۵۹.

پهلوان نژاد، محمدرضا؛ نجاتیان، حسین. (۱۳۹۰). بررسی و توصیف نظام آوایی گویش مشهدی. فصلنامه ادبیات و زبان‌های محلی ایران زمین، شماره ۱، [تهران]، ص. ۳۱-۵۵.

رابین، عزیز احمد (گرد آورنده). (b۱۳۶۴). ضرب المثل‌های عامیانه. کابل: اداره نشراتی.

رضایی، جمال. (b۱۳۷۷). بررسی گویش بیرجند: واجشناسی – دستور. به اهتمام دکتر محمود رفیعی. [تهران]: انتشارات هیرمند.

شعور، اسد الله. (a۱۳۵۵). ترانه‌های کهسار. به اهتمام فاروق فقیری. کابل: وزارت اطلاعات وکلتور، آمریت فولکلور و ادب، مطبعۀ دولتی.

عباسی، زهرا. (۱۳۹۴). نمود واژگانی افعال مرکب در گویش بیرجندی. مجله زبان‌شناسی و گویش‌های خراسان، شماره ۱۳، مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد. علمی – پژوهشی، ص. ۳۹-۶۰.

فکرت، محمد آصف. (b۱۳۵۵). لغات زبان گفتاری هرات. کابل: وزارت اطلاعات و کلتور.

Bogorad, Y. (1963a). Goronskii govor tajikskogo iazyka. Iranskii Sbornik. K semidesyatiletiyu prof. I. I. Zarubina. Moskow: Vostochnaia Literatura, pp. 44-59.

Bogorad, Y. (1956a). Rogskiye govory tajikskogo iazyka. Trudy Instituta Iazykoznanya, 6: 133-195, Moskow: Akademiia Nauk SSSR.

Chambers, G. and Trudgill, P. (1980). Dialectology. Cambridge: University Press.

Farhâdi, Abdu’l-Ghafūr. (1955). Le Persan Parlé en Afghanistan. Grammaire du Kâboli: Accompagnée d’un Recueil de Quatrains Populaire de la Région de Kâbol. Paris: Centre National de la Recherche Scientifique.

Ioannesyan, Y. (2000). Geratskii dialect yazyka dari sovremennogo Afganistana. Moscow: Vostochnaya literatura.

Ioannesyan, Y. (1998). Izucheniye i osnovnyie spetsificheskiie cherty chorasanskoi gruppy dialektnigo massiva iazykov persidskogo, dari i tajikskogo. Strany i Narody Vostoka, 30: 62-82. Pamiati A. L. Gryunberga. SPb: Peterburgskoe Vostokovedeniie.

Ioannesyan, Y. (1995). Mesto geratskogo sredi dialektov dari-persidskogo iazykovogo massiva. SPb: Peterburgskoye vostokovedeniie, 6: 224-242.

Ioannesyan, Y. (2007). Situating the Khorasani Dialects within the Persian-Dari-Tajiki Linguistic Continuum”. The Necklace of the Pleiades. Studies in Persian Literature. Presented to H. Moayyad on his 80^th birthday. F. Lewis & S. Sharma (editors). Amsterdam&West Lafayette (Indiana): Rosenberg Publishers&Purdue University Press, pp. 259-270.

Ivanow, W. (1928). Persian as Spoken in Birjand. Journal and Proceedings, Asiatic Society of Bengal, N.S., XXIV: 235-351. Calcutta: Asiatic Society of Bengal.

Ivanow, W (1925a). Rustic Poetry in the Dialect of Khorasan. Journal and Proceedings, Asiatic Society of Bengal, N.S., 21: 233–313. Calcutta: Asiatic Society of Bengal.

Ivanow, W. (1927). Some Poems in the Sabzawari Dialect. Journal and Proceedings, Asiatic Society of Bengal. Calcutta: Asiatic Society of Bengal.

Ivanow, W. (1923). Tabaqat of Ansari in the Old Language of Herat. Journal of the Royal Asiatic Society, 55: 337–382. Cambridge.

Ivanova, S. (1956b). Materialy po penjikentskomu govoru. Trudy Instituta Iazykoznanya, 6: 281‑342. Moskow: Akademiia Nauk SSSR.

Kerimova, A. (1959). Govor tajikov Bukhary. Moscow: Vostochnaya literatura.

Lazard, G. (1957). Grammaire du Persan Contemporain. Paris: Klincksieck.

Mahmudov, M. (1978a). Lahjahoyi tojikoni rayoni Kitob. Dushanbe: Donish.

Massé, H. (1925b). Contes en Persan Populaire. Journal Asiatique. Recueil de Memoire et de notice relatifs aux études publié par la Societe Asiatique. T. CCVI, Paris.

Murvatov, Ch. (1982a). Шеваи чанубии забони точики. Part. 5. Dushanbe.

Opyt istoriko-typologicheskogo issledovaniya iranskikh iazykov. (1975). Edited by V. S. Rastorguieva and J. I. Edelman. Vol. 1: phonology, an evolution of the morphological type. Moscow: Nauka.

Oranskii, I. (1976). Taj. kati/gati – Osset. (Digor.) Khässä. Iranskoie iazykoznaniie. Istoriia, etimoogiia, typologiia (on the occasion of the 75^th anniversary of prof. V. I. Abaiev). Moscow: Nauka, pp. 148-159.

Osnovy iranskogo iazykoznaniia. Novoiranskiie iazyky: zapadnaia gruppa. (1982b). Edited by V. S. Rastorguieva. Moscow: Nauka.

Pakhalina, T. (1964a). K kharakteristike kabulskogo prostorechia. Indiiskaya i Iranskaya filologiia. Moscow: Nauka.

Rastorguieva, V. (1963b). Ocherki po tajikskoi dialktologii. Vol. 5. Moscow: Akademiia Nauk SSSR.

Rastorguieva, V. (1964b). Opyt sravnitelnogo izuchenia tajikskikh govorov. Moscow: Nauka.

Rozenfeld, A. (1971). Badakhshanskiie govory tajikskogo iazyka Leningrad: Leningrad University.

Rozenfeld, A. (1956c) Darvazskiie govory tajikskogo iazyka. Trudy Instituta Iazykoznanya, 6: 196-272. Moskow: Akademiia Nauk SSSR.

Rozenfeld, A. (1960). Govory Karategina. Trudy Instituta iazyka i literatury AN Taj.SSR. Vol. XCIII. Stalinabad.

Rozenfeld, A. (1962). Namunahoii folklori Darvoz. Vol. 2. Dushanbe.

Rozenfeld, A. (1982c). Tajiksko-Russkii dialectnyi slovar. Leningrad: Leningrad University.

Rozenfeld, A. (1964c). Vanjskiie govory tajikskogo iazyka. Leningrad: Leningrad University.

Shafai, A. (1979). O nekotorykh foneticheskikh, leksicheskikh i morfologicheskikh osobennostyakh sabzevarskogo dialecta. Vsesoyuznaya Nauchnaya konferentsia “Problemy iranskoi filologii”. Baku.

Sokolova, V. (1944). Fonetika tajikskogo iazyka. Moscow-Leningrad: Akademiia Nauk.

Svod tajikskogo folklora. (1981). Composed by I. Levin, J. Rabiev, M. Iavitch. Moscow: Vostochnaia literature.

Thackston, W. (1978b). An Introduction to Persian. Tehran: The Soroush Press.

Uspenskaia, L. (1956d). Karatagskii govor tajikskogo iazyka. Trudy Instituta Iazyka i literatury Taj.SSR. Vol. XLVI. [Dushanbe].

Zomorrodian, Reza. (1974). Le Système verbal du Persan parlé à Qâyen. Studia Iranica. T. 3, 1: 87-112.