پدیدۀ حذف درون بند (رویکردی فازبنیاد)

زبانشناسی و گویش های خراسان

مقاله 7، دوره 16، شماره 1 - شماره پیاپی 34، خرداد 1403، صفحه 151-185   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jlkd.2024.88620.1251

نویسندگان

شبنم مجیدی¹؛ فاطمه بهرامی^{* 2}؛ مزدک انوشه³

¹دانشجوی دکتری زبانشناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

²استادیار گروه زبانشناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

³استادیار گروه زبانشناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

در سنت دستور زایشی، پدیدۀ حذف یا زدایش، ساخت‌های گوناگونی را دربرمی‌گیرد که در آن‌ها عناصر پیش‌بینی‌پذیر نحوی ذیل شرایط خاصی از اشتقاق زدوده می‌شوند. از سرآغاز نظریۀ اصول و پارامترها، یافت تعمیمی که بتواند همۀ گونه‌های حذف را تبیین کند، یکی از مسائل بنیادین زبان‌شناسان بوده است. مقالۀ حاضر می‌کوشد تا در چارچوب کمینه‌گرایی فازبنیاد گامی به‌سوی این هدف بردارد و تبیین جامعی از انواع مختلف حذف در جملات زبان فارسی به‌دست دهد. برای این منظور، نخست به مهم‌ترین موارد حذف در پیشینۀ پژوهش نگاهی می‌افکنیم و تبیین‌های مختلف از این پدیدۀ زبانی را ارزیابی می‌کنیم. سپس به معرفی سامانۀ متمم‌ساز شکافته و بررسی فرافکن‌های نقش‌نمای فراتر از گروه زمان می‌پردازیم تا از این طریق، فرافکنی را که در زبان فارسی هستۀ فاز بالایی را تشکیل می‌دهد، بیابیم. بررسی شواهد زبانی نشان می‌دهد در فارسی، مانند زبان آلمانی، عناصر متمم‌سازی مانند «که» و «تا» در هستۀ گروه ایستایی تولید می‌شوند و سپس به هستۀ گروه عامل ارتقا می‌یابند و بنابراین، گروه ایستایی را باید نقطۀ فاز بالایی تلقی کرد که برخی از فرایندهای حذف را در درون ساختار بند موجب می‌شود. در ادامۀ این مبحث، توصیفی تفصیلی از انواع حذف در درون جمله به دست می‌دهیم و می‌کوشیم ساخت‌های محذوفی همچون کافت، شبه‌کافت، ارتقای گره راست، حذف گروه فعلی، بندزدایی، پی‌پرسش و خرده‌پاسخ را براساس رویکرد کمینه‌گرا تحلیل کنیم. سرانجام در بخش پایانی پژوهش استدلال می‌کنیم که انواع حذف درون بند بر فرافکن فاز پایینی (vP) یا فاز بالایی (FinP) اعمال می‌شوند و هسته‌ها و/ یا سازه‌هایی را از اشتقاق نحوی می‌زدایند. این تحلیل با تکیه بر فرایندهای پسانحوی حذف و ادغام صرفی توضیح می‌دهد که چرا در محمول‌های مرکب فارسی، جزء غیرفعلی محمول می‌تواند حفظ یا حذف شود.

کلیدواژه‌ها

حذف؛ گروه ایستایی؛ سامانۀ متمم‌ساز شکافته؛ نظریۀ فاز؛ ادغام صرفی

مراجع

انوشه، مزدک. (1400). صرف در نحو از کمینه‌گرایی تا صرف توزیعی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

انوشه، مزدک. (1397). کافت و بندزدایی در زبان فارسی، رویکردی کمینه‌گرا. مجلۀ زبان‌شناسی و گویش‌های خراسان. 18: 101-123.

انوشه،مزدک. (1398). نمود دستوری در ساخت فعل‌های پیاپی در زبان فارسی: رویکردی کمینه‌گرا. پژوهش‌های زبان‌شناسی. 11(1): 73-95.

انوری، حسن؛ احمدی گیوی، حسن. (1390). دستور زبان فارسی 1 [ویراست چهارم]. تهران: مؤسسۀ انتشارات فاطمی.

خیام‌پور، عبدالرسول. (1347). دستور زبان فارسی. تبریز: انتشارات کتاب‌فروشی تهران.

درزی، علی؛انوشه، مزدک. (1389). حرکت فعل اصلی در زبان فارسی، رویکردی کمینه‌گرا. فصلنامۀ علمی ـ پژوهشی زبان‌پژوهشی، 2(3): 21-55.

درزی، علی؛ عباسی، مجید. (1397). بررسی جایگاه روساختی فاعل در زبان فارسی برپایۀ شواهد روان‌زبان‌شناختی. جستارهای زبانی. 9(3): 203-225.

راسخ‌مهند، محمد. (1390). تبیین نقشی از حذف به قرینه در جملات همپایۀ زبان فارسی. زبان‌شناسی و گویش‌های خراسان، 3(5): 35-45.

شریعت، محمدجواد. (1364). دستور زبان فارسی، انتشارات اساطیر، چاپ اول.

شعبانی، منصور. (1394). ارتقای گرة راست: ساختاری ناهمگن در زبان فارسی. جستارهای زبانی، 6(2): 151-172.

شعبانی، منصور. (1395). حذف گروه فعلی با ابقای فعل کوچک در فارسی: رویکردی کمینه‌گرا. جستارهای زبانی،‌ 7(6): 97-118.

طباطبایی، علاءالدین. (1395). فرهنگ توصیفی دستور زبان فارسی. تهران: فرهنگ معاصر.

کریمی، یادگار؛ آزموده، حسن. (1391). حذف گروه فعلی در زبان فارسی: مسئلة ساختاری. پژوهش‌های زبانی، 3(2): 77‑‏94.

کریمی، یادگار؛ آزموده، حسن. (1394). حذف گروه فعلی در زبان فارسی: مسئلة همانندی و تجویز. پژوهش‌های زبانی، 6(2): 101-120.

فرشیدورد، خسرو. (1382). دستور مفصل امروز بر پایۀ زبان‌شناسی جدید. تهران: انتشارات سخن.

قریب، عبدالعظیم، ملک‌الشعرا بهار، بدیع‌الزمان فروزانفر، جلال همایی، رشید یاسمی. (1363). دستور زبان فارسی (پنج‌استاد)، چاپخانۀ فرهنگ.

مجیدی، شبنم؛ بهرامی، فاطمه؛ انوشه، مزدک. (1401). حذف محمول اولیه و ثانویه در خرده‌بندهای متممی و اداتی: رویکرد کمینه‌گرا (تحلیلی فازبنیاد). پژوهش‌های زبانی، 13(2): 105-13.

مهدی بیرقدار، راضیه؛ واثق، الهه؛ انوشه، مزدک؛ نجفیان، آرزو. (1402). سازه‌های محذوف در جملات دارای فعل مرکب زبان فارسی: رویکردی فازبنیاد. پژوهش‌های زبان‌شناسی، 15(1): 181-198.

میرعمادی، سید علی. (1377). حذف به قرینه در زبان فارسی: قاعده‌ها و محدودیت‌ها. زبان و ادب، 2(3): 37-85.

ناتل خانلری، پرویز. (1351). دستور زبان فارسی. تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.

وحیدیان کامیار، تقی؛ عمرانی، غلامرضا. (1379). دستور زبان فارسی (1). تهران: انتشارات سمت.

Adger, D. (2003). Core Syntax, a Minimalist Approach. Oxford: Oxford University Press.

Alboiu, G. and Hill, V. (2021). Diachronic change and feature instability: The cycles of Fin in Romanian obligatory control. In: J.G. Jónssonand & T. Eythórsson (Eds). Syntactic Features and the Limits of Syntactic Change (64-83).

Anoushe, M. (2018).Gapping and Sluicing in Persian: A Minimalist Approach. Journal of Linguistics and Khorasan Dialects, 10(18): 101-123. [In Persian]

Anoushe, M. (2019). Serial Verb Construction in Persian: a Minimalist Approach. Journal of Researches in Linguistics, 11(1): 73-95. [In Persian]

Anoushe, M. (2021). Morphology in Syntax: From Minimalism to Distributed Morphology. Tehran: University of Tehran Press. [In Persian].

Anvari H. and H. Ahmadi Givi (2011). Persian Grammar [4th Ed]. Tehran: Fatemi. [In Persian]

Baker, M., and Stewart, O.T (2002). A serial verb construction without constructions. Ms., Rutgers University, New Brunswick, NJ.

Bošković, Z. (2014). Now I am a phase, now I am not a phase: On the variability of phases with extraction and ellipsis. Linguistic Inquiry, 45(1): 27- 89.

Chomsky, N. (1972). Some Empirical Issues in the Theory of Transformational Grammar. In: Paul Stanley Peters (Ed). Goals of Linguistic Theory (63–130). Englewood Cliffs, NJ: Prentice-Hall.

Chomsky, N. (2001). Derivation by Phase. In: M. Kenstowicz (Ed.). Ken Hale: A Life in Language (1- 52). Cambridge MA: MIT Press.

Chomsky, N. (2008). On Phases. In: R. Freidin, C. P. Otero & M. L. Zubizarreta (Eds). Foundational Issues in Linguistic Theory (133–66). Cambridge, MA: MIT Press.

Citko, B. (2014). Phase Theory. An introduction, Cambridge: Cambridge University Press.

Craenenbroeck, J.V and Merchant, J. (2013). Ellipsis phenomena. In: M. den Dikken (Ed). The Cambridge Handbook of Generative Syntax (701-745). Cambridge: Cambridge University Press.

Darzi, A. (2008). On the vP Analysis of Persian Finite Control Constructions. Linguistic Inquiry, 39(1): 103-116.

Darzi, A. and Anoushe, M. (2010). The Main Verb Movement in Persian: A Minimalist Approach. Journal of Language Research 2(3): 21-55. [In Persian]

Darzi A, and Abbasi M. (2018). Exploring the Subject Surface Position in Persian: A Psycholinguistic Study. Language Related Research, 9(3): 203-225

Farshid-Vard, Kh. (2003). A contemporary detailed Grammar. Tehran: Sokhan. [In Persian]

Folli, R., Harley, H. and Karimi, S. (2005). Determinants of event type in Persian complex predicates. Lingua, 115: 1365–1401.

Gelderen, E.V. (2017). Syntax, an Introduction to Minimalism. Amsterdam/ Philadelphia: John Benjamins Publishing Company.

Gharib, A. et al. (1984). Persian Grammar. Tehran: Farhang. [In Persian]

Jackendoff, R.S. (1971). Gapping and related rules. Linguistic Inquiry 2:21–35.

Johnson, K. (2001). What VP Ellipsis Can Do, and What it Can’t, but not why. In: M. Baltin and Ch. Collins (Eds). The Handbook of Contemporary Syntactic Theory (439-480). Oxford: Blackwell Publishing.

Johnson, K. (2006). Gapping. In: M. Everaert and H.V. Riemsdijk (Eds). The Blackwell Companion to Syntax (II: 405-435). Oxford: Blackwell Publishing.

Johnson, K. (2009). Gapping Is Not (VP-) Ellipsis. Linguistic Inquiry 40:289–328.

Karimi, Y. and Azmoudeh, H. (2013). Verb Phrase Ellipsis in Persian: The Structural Question, Language Related Research 3 (2): 77-94. [In Persian].

Karimi, Y. and Azmoudeh, H. (2016). Verb Phrase Ellipsis in Persian: The Questions of Identity and Licensing, Language Research 6 (2): 101-120.

Khayyampour, A. (1945). Persian Grammar, Tabriz: University of Tabriz. [In Persian]

Lasnik, H. (2001) Derivation and representation. In: M. Baltin and Ch. Collins (Eds). The Handbook of Contemporary Syntactic Theory (62-88). Oxford: Blackwell Publishing.

Lobeck, A. 1995. Ellipsis: Functional, Heads, Licensing, and Identification, New York: Oxford University press.

Mahdi Beyraghdar, R., Vasegh, E., Anoushe, M. & Najafian, A. (2023). Deletion in sentences with complex predicates in Persian: a phase-based approach. Journal of Researches in Linguistics, 15(1): 181-198. [In Persian].

Majidi, Sh., Bahrami, F, & Anoushe, M. (2023). Primary and Secondary Predicate Ellipsis in Complement and Adjunct Small Clauses: A minimalist Approach (Phase Theory). Language Research, 13(2): 105-134. [In Persian]

Marantz, A. (1988). Clitics, morphological merger, and the mapping to phonological structure. In: M. Hammond and M. Noonan (Eds). Theoretical morphology (253–270). NY: Academic Press.

Merchant, Jason. 2008. An asymmetry in voice mismatches in VP-ellipsis and pseudo gapping, Linguistic Inquiry, 39:169–179.

Merchant, Jason. 2013a. Voice and ellipsis, Linguistic Inquiry, 44.1: 77-108.

Merchant, Jason. 2013b. Diagnosing Ellipsis, In L. Cheng, and N. Corver (eds.), Diagnosing syntax (537-542), Oxford: Oxford University Press.

Merchant, Jason. 2016. Ellipsis: A survey of analytical approaches. Ms, University of Chicago.

Miremadi, A. (1998). Ellipsis in Persian: Rules and Principles. Persian Language and literature, 2(3): 37-85.

Natel Khanlari, P. (1972). Persian Grammar. Tehran: Bonyad-e Farhang-e Iran. [In Persian]

Postal, P.M. (1974). On Raising: One rule of English grammar and its theoretical implications. Cambridge, MA: MIT Press.

Rasekhi, V. (2014). Ellipsis and information structure: Evidence from Persian. Doctoral dissertation, Stony Brook University, Stony Brook, NY.

Rasekh Mahand, M. (2012). A Functional Account of Ellipsis in Persian Co-ordinate Sentences. Journal of Linguistics and Khorasan Dialects, 3(5): 35-45. [In Persian]

Rizzi, L. (1997). The fine structure of the left periphery. In: L. Haegeman (Ed). Elements of Grammar (281–337). Dordrecht: Kluwer.

Rizzi, L. (2004). The Structure of IP and CP. The Cartography of Syntactic Structures (II). NY: OUP.

Roberts, I. (2001). Head movement. In: M. Baltin and Ch. Collins (Eds). The Handbook of Contemporary Syntactic Theory (113-147). Oxford: Blackwell Publishing.

Ross, J.R. (1970). Gapping and the order of constituents. In: M. Bierwisch and K. E. Heidolph (Eds). Progress in linguistics (249-259). The Hague: Mouton.

Sato, Y., & Karimi, S. (2016). Subject-object asymmetries in Persian argument ellipsis and the anti-agreement theory. Glossa: a journal of general linguistics 1: 1-31.

Shabani M. (2015). Right Node Raising: A Nonhomogeneous Construction in Persian. Language Related Research, 6 (2):151-172. [In Persian]

Shabani M. (2016). V-stranding VP ellipsis in Persian: A minimalist approach. Language Related Research, 7(5): 97-118. [In Persian]

Shafiei ILkhechy, N. (2015). Ellipsis in Persian Complex Predicates: VVPE or Something Else. Annual Conference of the Canadian Linguistic 1-15.

Shafiei ILkhechy, N. (2016) Persian Complex Predicates: Evidence for Verb Movement from Ellipsis and Negatipn. Doctoral Dissertation, University of Calgary (Canada).

Shari’at, M. J. (1985). Persian Grammar. Tehran: Asatir. [In Persian]

Siddiqi, D. (2009). Syntax within the Word. Amsterdam: John Benjamins Publishing.

Tabatabaei, A. (2016). Descriptive Dictionary of Persian Grammar. Theran: Farhange-e-Mo’aser. [In Persian]

Ura, H. (2001). Case. In: M. Baltin and Ch. Collins (Eds). The Handbook of Contemporary Syntactic Theory (334-373). Oxford: Blackwell Publishing.

Vahidian Kamyar, T. and G. Omrani (2001). Persian Grammar Vol. 1. Tehran: Samt. [In Persian]

Taleghani, A.H. (2008). Modality, Aspect and Negation in Persian. Amsterdam: John Benjamins Publishing.

Toosarvandani, M. 2009. Ellipsis in Farsi complex predicates. Syntax, 12: 60-92.

Yoshida, M., Nakao, Ch. and Ortega-Santos, I. (2014). The syntax of ellipsis and related phenomena. In: A, Carnie, Y. Sato, and D. Siddiqi (Eds). The Routledge Handbook of Syntax (192-213). NY: Routledge.