تحلیل جلوه‌های خشونت نمادین در رمان «زوال کلنل» از دیدگاه نظریة جامعه‌شناختی پی‌یر بوردیو

جستارهای نوین ادبی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 13 مرداد 1403

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jls.2024.84825.1514

نویسندگان

مسروره مختاری^{* 1}؛ بیژن ظهیری ناو²؛ حسین ادهمی³

¹دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه محقق اردبیلی

²استاد گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه محقق اردبیلی

³دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه محقق اردبیلی

چکیده

«زوال کلنل»، رمانی سیاسی از محمود دولت‌آبادی است که به‌ روایت زندگی یک افسرِ سابقِ ارتشِ شاهنشاهی ملقب به «کلنل» می‌پردازد. هریک از فرزندان کلنل با گرایش‌های سیاسی متفاوت، در گذر از انقلاب 1357 به سرنوشت تلخی دچار می‌شوند. در این رمان، فضایی تیره‌ و تار و خفقان‌آور حاکم است که سیطرة امنیتی و ایدئولوژیکی دولت‌هایی تمامیت‌خواه را نشان می‌دهد. بر اساس نظریة پی‌یر بوردیو، جامعه‌شناس فرانسوی، دولت در قامتِ یک اَبرمیدان و فراسرمایه با بهره‌گیری از دو ابزار قدرت؛ خشونت فیزیکی(زور) و خشونت نمادین(درونی کردن روابط سلطه)، به حاکمیت خود مشروعیت می‌بخشد. بوردیو برخلاف همة صاحبنظران، خشونت نمادین را به‌عنوان نیمة پنهان دولت، مهم‌ترین عامل سلطة دولت می‌شمارد و ریشة آن را در باورها و ضمیرناخودآگاه عاملان اجتماعی می‌داند. هدف این مقاله بررسی و تحلیل این رمان بر اساس نظریات جامعه‌شناختی پی‌یر بوردیو است تا از این‌رو، با رویکردی بینارشته‌ای(جامعه‌شناسی و ادبیات) و روشی توصیفی-تحلیلی و با بهره‌گیری از مبانی نظریة پی‌یربوردیو به تأثیرات روابط سلطه به‌ویژه خشونت نمادین در این اثر بپردازد. بر اساس یافته‌های این پژوهش، در این رمان با جلوه‌هایی از خشونت نمادین مواجه هستیم که حاصل درونی شدن قواعد سلطه و در نتیجه همدستی و سلطه‌پذیری شخصیت‌های رمان است. این فضا چنان عرصه را بر شخصیت‌های اصلیِ داستان تنگ می‌کند که آن‌ها را به مرز فروپاشی درونی می‌رساند.

کلیدواژه‌ها

محمود دولت‌آبادی؛ زوال کلنل؛ نقد جامعه‌شناختی؛ پی‌یر بوردیو؛ خشونت نمادین

مراجع