واکاوی کاربرد آیات قرآنی و احادیث در مقامات حریری

علوم قرآن و حدیث

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 17 مرداد 1403   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jquran.2024.82787.1536

نویسندگان

صادق هاشمی امجد^{* 1}؛ مهدی خرمی سرحوضکی²؛ حسن مجیدی²؛ سید مهدی نوری کیذقانی²

¹دانشجوی دکترای زبان وادبیات عربی دانشگاه حکیم سبزواری

²دانشیار گروه زبان وادبیات عربی دانشگاه حکیم سبزواری

چکیده

بازتاب الفاظ و مفاهیم آیات قرآن و احادیث به شیوه های مختلف همواره زینت بخش آثار اهلِ علم وادب بوده است؛ این شیوه ها از منظر هنری و بلاغی در یک سطح نیستند؛ یعنی پی بردن به محتوای ارزشمند آنها، گاه آشکار و گاه پنهان است، دست یابی به مفاهیم آشکار، حتی با آشنایی ظاهریِ آیات و روایت میسّر است چنانکه از قدیم فرقۀ ظاهریه به همین نام شهرت یافته اند؛ لکن دریافت اغراض پنهان از عهدۀ کسانی برآید که پیش از مهارت در انواع فنون وصناعات ادبی، با علوم و ادبیات قرآن و حدیث اُنس داشته و عمرخود را در پیچ و خم این راه سپری کرده اند. واکاوی مقامات حریری از این نظر با توجه به رواج مفاهیم قرآنی در مقامات از قرن پنجم به بعد و أنس و الفت حریری با متون دینی و توجه وی به نکات اخلاقی، یکی از ضرورت های انجام این پژوهش است. یافته های این پژوهش حاکی از آن است که حریری به دو شیوۀ لفظی و معنوی از قرآن کریم تأثیر پذیرفته است. نمود این آثار در مقامات بیشتر به شکل تلمیح، تأثیرِ تطبیقی، تأثیرِ واژگانی در انواعِ وام گیری و برآیند سازی،تأثیر الهامی- بنیادی و تأثیر گزارشی صورت گرفته است.

کلیدواژه‌ها

آیات؛ قرآن؛ احادیث؛ مقامات؛ حریری

مراجع

قرآن کریم

نهج البلاغه، مترجم: محمد دشتی. ناشر: محمد امین، 1395ه.

آلن، گراهام. بینامتنیت.ترجمه: پیام یزدانجو، تهران: مرکز، 1380ه.

ابن بابویه، محمد بن علی. من لا یحضره الفقیه، چهار جلدی. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم،چاپ دوم، 1413ق.

ابن رشیق قیروانی، أبوعلی الحسن. قراضة الذهب فی أشعار العرب. تحقیق: الشاذلی بویحیی. التونس: الشرکة التونسیة للتوزیع،1972م.

ترمذی، محمد بن عیسی. الصحیح الترمذی. تصحیح و تنظیم: احمد محمد شاکر. قاهره: د ار الحدیث،1419ق.

التمیمی الآمدی، عبدالواحد بن محمد. تصنیف غرر الحکم ودرر الکلم.مصحّح: مصطفی درایتی. قم: مکتب الاعلام الاسلامی،1366ه.

ثابت الفندی، محمد. دایرة المعارف الاسلامیة. قاهره،1944م.

حرّ العاملی، محمد بن حسن. وسائل الشیعة.قم: مؤسسه آل البیت(ع) لإحیاء التراث،1367.

حلبی،علی اصغر. تأثیر قرآن و حدیث در ادب فارسی. تهران: انتشارات اساطیر،چاپ چهارم، 1385ه.

خطیبی، حسین. فن نثر در ادب فارسی. تهران: سخن،1374ه.

راستگو، سید محمد. تجلی قرآن و حدیث در شعر فارسی. تهران: سمت،1383.

رسمی، سکینه. نوای غیب در پرده ی راز. تهران: مرکز بازشناسی اسلام و ایران،1380ه.

رضائی حمزه کندی، وحید. الشعر العربی وشعراؤه فی آذربیجان، شعرای عربی سرای آذربایجان. ارومیه: نشر بوتا،1389ه.

سیوطی، عبدالرحمن بن أبی بکر. الإتقان فی علوم القرآن.تحقیق: محمد أبوالفضل ابراهیم. قم: شریف الرضی،1414ق.

شمیسا، سیروس. کلیات سبک شناسی. تهران: میترا، 1382ه.

شمیسا، سیروس. فرهنگ تلمیحات. تهران: نشر میترا،1386ه.

شهاب الدین محمود، أبوالثناء محمد ابن سلیمان بن فهد.حسن التوسّل إلی صناعة الترسّل. قاهره: چاپخانه الوهبیّة،1828م.

طبرسی، فضل بن حسن.مجمع البیان فی تفسیر القرآن. جزء 1. بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات،1415ق.

القسطلانی، احمد بن محمد. المواهب اللدنیّة بالمنح المحمدیّة. ج 3. بیروت: دارالکتب العلمیّه،2008م.

قیس رازی، شمس الدین محمد.المعجم فی معاییر أشعار العجم. تهران: علم،1388ه.

القیسی الشریشی، أبوالعباس أحمد بن عبدالمؤمن بن موسى. شرح مقامات الحریری.ثلاثة أجزاء.بیروت: دارالکتب العلمیة،1998م.

مجلسی، محمد باقر. بحار الأنوار الجامعه لدرر أخبار أئمة الأطهار(ع). بیروت: دار إحیاء التراث العربی،1403ق.

محقق، مهدی. تحلیل اشعار ناصر خسرو. تهران: انتشارات دانشگاه تهران،1344ه.

میبدی، أحمد بن محمد.کشف الأسرار وعدّة الأبرار معروف به تفسیر خواجه عبدالله أنصاری. جلد سوم. تهران: امیر کبیر،چاپ پنجم، 1371ش.

مقالات و پایان نامه ها

علیخانی ثانی ابدال آبادی، فاطمة و میر، محمد. «شیوه های کاربرد آیات و احادیث در تاریخ جهانگشای جوینی». متن پژوهی ادبی. سال 20.شماره69(1395ه): صص153-180. 10.22054/LTR.2016.6845

فوکو، میشل.«نقد چیست؟». ترجمه: محمد سعید حنایی کاشانی. فصلنامه ارغنون. شماره 15(1383ه):صص231-258.

مرتاض، عبدالملک.«فکرة السّرقات الأدبیّة ئنظریة التناص». جدّة. مجلة علامات.النّادی الأدبی الثّقافی(1991م).