نقش حکومت در اشاعه فرهنگی در ترکیه دورۀ مصطفی کمال

تاریخ و فرهنگ

مقاله 4، دوره 56، شماره 1 - شماره پیاپی 112، شهریور 1403، صفحه 99-125   

نوع مقاله: مقاله ترویجی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jhistory.2024.87537.1299

نویسنده

محمدحسن مهدوی^*

دانش آموخته دکتری مجتمع آموزش عالی تاریخ، سیره و تمدن اسلامی، جامعه المصطفی العالمیه، غزنی، افغانستان

چکیده

تأثیرپذیری فرهنگ‌ها امر طبیعی و تا حدودی غیرقابل اجتناب است و معمولاً فرایندی است که از طریق هم­جواری و گسترش ارتباطات رخ می‌دهد. چنانچه در جهان اسلام معاصر ازجمله در ترکیه عثمانی به‌وضوح می‌توان گسترش فرهنگ غربی را در این فرایند مشاهده نمود. با روی کار آمدن کمال آتاترک (1881-1938م) در ترکیه با پدیده‌ای مواجهیم که خود حکومت با برنامه و دستور درصدد تسریع اشاعه فرهنگی است و می­توان از آن به اشاعه دستوری یاد نمود. پدیده اشاعه دستوری هرچند کم­وبیش در تمام قلمرو جهان اسلام مشاهده می­شود، اما پیشتاز این امر ترکیۀ زمان کمال آتاترک است که به صورت گسترده تمامی عرصه‌های فرهنگ سنتی‌-‌اسلامی در این زمان دستخوش تحول اساسی شد. وی توانست به­خصوص در عرصۀ آموزش جدید، ادبیات، هنر و ارتباطات تغییر نسبتا جدی را ایجاد نماید که در این نوشتار با روش توصیفی‌-‌تحلیلی مورد بررسی قرار گرفته است. برخلاف جاهای دیگر که برنامه اشاعه دستوری با شکست مواجه شد، در ترکیه  به­علت هم­جواری  با غرب و زمینه‌های سیاسی موجود به موفقیت نسبی انجامید. تلاش‌های مصطفی کمال در این عرصه هرچند در موارد بسیاری  مثبت و همگام با اقتضائات زمان بوده است، اما  بدان سبب که این  امر صرفا تقلیدی  بوده و ریشه ازخودبیگانگی می‌گرفت، آسیب‌های فرهنگی زیادی نیز به همراه داشت. به همین خاطر نمی‌توان آن را یک حرکت اصلاحی محض در راستای  بهبود فرهنگ جامعه اسلامی قلمداد نمود. 

کلیدواژه‌ها

اشاعۀ فرهنگی؛ تحول فرهنگی؛ ترکیه؛ مصطفی کمال

مراجع

آژند، یعقوب. ادبیات نوین ترکیه. تهران: امیرکبیر، 1364.

ابوک، کریس. ترکیه. ترجمۀ مهسا خلیلی. تهران: ققنوس، 1384.

اسعدی، مرتضی. جهان اسلام. تهران: نشر دانشگاهی، 1369.

ایگدمیر، الوغ و دیگران. آتاتورک. ترجمۀ حمید نطقی. تهران: موسسه فرهنگی منطقه‌ای، 1348.

بشیریه، حمید. فرهنگ از دیدگاه انسان‌شناسی و قوم‌شناسی. تهران: نگاه‌ معاصر، 1387 .

پل‌رو، ژان. ترکیه. ترجمۀ خانبابا بیانی. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1352.

پی‌یردرینیک، ژان. خاورمیانه در قرن بیستم. ترجمۀ فرنگیس اردلان. بی‌جا: انتشارات جاویدان، 1368.

ترنر، برایان. ماکس ‌وبر و اسلام. ترجمۀ سعید وصالی. تهران: نشر مرکز، 1387.

توسلی، غلامعباس و دیگران. جامعه­شناسی کشورهای اسلامی. تهران: نشر جامعه­شناسان، 1389.

جی‌شاو، استنفورد. تاریخ امپراتوری عثمانی و ترکیه جدید. ترجمۀ محمود رمضان زاده. مشهد: آستان قدس رضوی،1370.

رضایی ‌سیاوشانی، صدیقه. سیمای زن در جهان ترکیه. تهران: برگ زیتون، 1377.

رئیس‌نیا، رحیم. مطبوعات در جهان اسلام (2). تهران: کتاب مرجع، 1389.

رئیس­نیا، رحیم. «جراید ترکیه». در دانشنامه جهان اسلام، تهران: بنیاد دایرةالمعارف اسلامی، 1385.

روشه، گی. تغییرات اجتماعی. ترجمۀ منصور وثوقی. تهران: نی، 1389 .

زارع، بیژن. نظریه‌های نوسازی. تهران: سمت، 1373 .

زارع، محمدرضا. علل رشد اسلام‌گرایی در ترکیه. تهران: نشر اندیشه سازان نور، 1383.

شادان، پروند و زهرا سبحانی. زمینه شناخت جامعه و فرهنگ ترکیه. تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات فرهنگی
بین­المللی، 1373.

عبدی، عباس. چهار پژوهش در جامعه­شناسی فرهنگ. تهران: نشر ثالث، 1389.

عسکری ‌خانقاه، اصغر. تحول فرهنگی و الگوهای آن. تهران: سمت، 1373.

فکوهی، ناصر. تاریخ اندیشه و نظریه‌های انسان‌شناسی. تهران: نی، 1388.

قاسمی، صابر. جمهوری ترکیه. تهران: وزارت امورخارجه، 1384.

کارا علی اوغلو، کمال. نگاهی به صدسال رمان‌نویسی در ترکیه. ترجمۀ داود وفایی. تهران: میترا، 1387.

ک.کی، کریم. «جریان­های ادبیات نوین ترکیه». ترجمۀ یعقوب آژند. کیهان فرهنگی، ش.12 (اسفند 1363): 43-46.

کی، هرموز. «سینمای ایران، ترکیه و مصر». ایران­نامه، ش.58 (بهار 1376): 281-298.

گلدتورپ، جی.ای. جامعه­شناسی کشورهای جهان سوم. ترجمۀ جواد طهوریان. مشهد: آستان قدس رضوی، 1373.

لرنر، دانیل. گذر جامعه سنتی: نوسازی خاورمیانه. ترجمۀ غلامرضا خواجه‌سروی. تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی، 1383.

لوئیس، برنارد. ظهور ترکیه نوین. ترجمۀ محسن علی سبحانی. بی‌جا: مترجم، 1372.

مصباح‌یزدی، محمدتقی. جامعه و تاریخ از دیدگاه قرآن. قم: سازمان تبلیغات اسلامی، 1378.

مهدوی، محمدحسن. بررسی تطبیقی اصلاحات فرهنگی در افغانستان و ترکیه (دوره امان‌الله و مصطفی‌کمال). پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، جامعه المصطفی العالمیه، 1391.

موثقی، احمد. «بررسی تجربه نوسازی فرهنگی و سیاسی در ترکیه (1920 تا 1950)». دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران، ش.52 (تابستان 1380): 151-184.

میربهاء، ابوالفضل. نگاهی به ترکیه امروز. تهران: انجمن دولتی و روابط فرهنگی ایران و ترکیه ، 1338.

ناجی، محمدرضا و دیگران. تاریخ و تاریخ‌نگاری. تهران: کتاب مرجع، 1389.

وفائی، داود. ریشه‌های غرب‌گرایی و اسلام‌گرایی در ترکیه. تهران: نشر فرهنگ اسلامی، 1380.

وودهد، ک. «تاریخ­نگاری عثمانی و ترکیه». در دانشنامه جهان اسلام، تهران: بنیاد دایرة­المعارف اسلامی، 1380.

یونسکو. فرهنگ و توسعه. ترجمۀ نعمت‌الله فاضلی و محمد فاضلی. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1376.