مناشیء ظهور فقرۀ «لَا یَأْبَ الشُّهَدَاءُ إِذَا مَا دُعُوا» در آیه شریفه دین

فقه و اصول (Fiqh va uṣūl)

مقاله 10، دوره 56، شماره 2 - شماره پیاپی 137، شهریور 1403، صفحه 251-267   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jfiqh.2023.77823.1408

نویسندگان

محمد هادی میرعلی^{* 1}؛ محسن ملک افضلی اردکانی²

¹دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکدۀ الهیات، معارف اسلامی و ارشاد، دانشگاه امام صادق علیهالسلام، تهران، ایران

²استاد جامعة المصطفی العالمیة، قم، ایران

چکیده

ظهور فقرهٔ «لَا یَأْبَ الشُّهَدَاءُ إِذَا مَا دُعُوا» در آیهٔ ٔدِین، از دو جهتِ حکم و متعلق حکم، محل اختلاف فقها و مفسران قرار گرفته است؛ ازنظرِ ماهیتِ حکم، برخی آن را مولوی و برخی ارشادی دانسته‌اند و متعلق آن را برخی ادای شهادت و برخی تحمل شهادت و برخی اعم از هر دو دانسته‌اند. اختلاف ذکرشده، درحالی‌که هریک از آرا مشخصاً به ظهور فقرهٔ مذکور مستند شده، این پرسش را بر می‌انگیزد که منشأ برداشت‌های مغایر چیست. رفع ابهام از چگونگی استناد آرای مذکور به ظهور فقرهٔ محل بحث ازآن‌رو ضروری است که به‌تبع آن، ابهام از جوانب ظهور آیه برچیده می‌شود و برداشت‌ مناسب صورت می‌پذیرد. بدین‌منظور، در پژوهش حاضر بر مبنای قواعد استظهار و با تکیه بر روش اجتهادی، مناشیء استظهار هریک از این آرا تحلیل و تبیین شده است. یافته‌های تحقیق حاکی از آن است که فقرهٔ محل بحث از حیث حکم، ظاهر در ارشاد و از حیث متعلق، ظاهر در تحمل است.

کلیدواژه‌ها

آیهٔ دین؛ تحمل شهادت؛ ادای شهادت؛ مناشیء‌ ظهور؛ فقرهٔ «لایأب الشهداء إذا ما دعوا»

مراجع

قرآن کریم

آخوند خراسانی، محمدکاظم‌بن‌حسین. کفایة الأصول. به‌تحقیق عباسعلی زارعی سبزواری. قم: مؤسسة النشر الإسلامی. چاپ‌ششم، 1430ق.

آل‌عصفور، حسین‌بن‌محمد. الأنوار اللوامع فی شرح مفاتیح الشرائع. به‌تحقیق محسن آل‌عصفور. قم: مجمع البحوث العلمیة. چاپ‌اول، بی‌تا.

ابن‌عربی، محمدبن‌عبدالله‌. احکام القرآن. بی‌جا: بی‌نا. بی‌تا.

جصاص، احمدبن‌علی. احکام القرآن. به‌تحقیق محمدصادق قمحاوی. بیروت: دار إحیاء التراث العربی. 1405ق.

حرّ عاملی، محمدبن‌حسن. وسائل الشیعة. قم: آل‌البیت(ع). چاپ‌اول، 1409ق.

حلی، یحیی‌بن‌سعید. الجامع للشرائع. به‌تحقیق جمعی از محققین تحت اشراف شیخ جعفر سبحانی. قم: مؤسسة سید الشهداء العلمیة. چاپ‌اول، 1405ق.

سبزواری، سیدعبدالأعلی. مواهب الرحمان فی تفسیر القرآن. بیروت: مؤسسۀ اهل بیت(ع). چاپ‌دوم، 1409ق.

شهید ثانی، زین‌الدین‌بن‌علی. مسالک الأفهام الی تنقیح شرائع الإسلام. قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة. چاپ‌اول، 1413ق.

صاحب‌جواهر، محمدحسن. جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام. به‌تحقیق عباس قوچانی، علی آخوندی. بیروت: دار إحیاء التراث العربی. چاپ‌هفتم، بی‌تا.

صنقور، محمد. المعجم الأصولی. قم: الطیار. چاپ‌دوم، 1428ق.

‏‫طبرسی، فضل‌بن‌حسن. مجمع البیان فی تفسیر القرآن. با مقدمۀ محمدجواد بلاغی. تهران: ناصرخسرو. چاپ‌سوم، 1372.

طوسی، محمدبن‌حسن. المبسوط فی فقه الإمامیة. به‌تحقیق محمدباقر بهبودی. تهران: المطبعة الحیدریة. 1388ق.

عاملی، یاسین عیسی. الإصطلاحات الفقهیة فی الرسائل العملیة. بیروت: دار البلاغة. 1413ق.

علامه حلی، حسن‌بن‌یوسف‌. قواعد الأحکام فی معرفة الحلال و الحرام. قم: مؤسسة النشر الإسلامی. چاپ‌اول، 1413ق.

فاضل مقداد، مقدادبن‌عبدالله. کنز العرفان فی فقه القرآن. به‌تحقیق سیدمحمد قاضی. مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی. چاپ اول، 1419 ق.

فخرالمحققین، محمدبن‌حسن‌. ایضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد. قم: اسماعیلیان. چاپ‌اول، 1387.

قطب راوندی، سعیدبن‌هبة‎‌الله. فقه القرآن فی شرح آیات الأحکام. قم: کتابخانۀ آیت‌الله مرعشی نجفی. چاپ‌دوم، 1405ق.

کیاهراسی، علی‌بن‌محمد. احکام القرآن. بیروت: دار الکتب العلمیة. چاپ‌اول، 1405ق.

مروج، حسین. اصطلاحات فقهی. قم: بخشایش. 1379.

مظفر، محمدرضا. اصول الفقه. به‌تحقیق عباسعلی زارعی سبزواری. قم: بوستان کتاب. چاپ‌پنجم، 1387.

مغنیه، محمدجواد. تفسیر الکاشف. تهران: دار الکتب الإسلامیة. چاپ‌اول، 1424ق.

مقدس اردبیلی، احمدبن‌محمد. زبدة البیان فی احکام القرآن. تهران: مرتضوی. چاپ‌اول، بی‌تا.

منیع، محمدبن‌عثمان‌بن‌سلیمان. احکام الشهادات فی المذاهب الأربعة. ریاض: دار العاصمة. چاپ‌اول، 1428ق-2007م.

هاشمی شاهرودی، محمود. فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام. قم: مؤسسۀ دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت(ع). 1382ق.