نگاه انتقادی به دیدگاه عدمحجیت تقریر

فقه و اصول

مقاله 8، دوره 56، شماره 2 - شماره پیاپی 137، شهریور 1403، صفحه 199-223   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jfiqh.2023.78977.1453

نویسندگان

سید علیرضا موسوی مهر^* ؛ سیدمحمدباقر قدمی؛ رضا میهن دوست

استاد سطوح عالی و پژوهشگر حوزهٔ علمیه خراسان

چکیده

تقریر معصوم، ارتباط تنگاتنگی با عدمِ‌ردع در سیرهٔ عقلا دارد؛ این تقریر، گاه بر فعل مکلف و گاه بر سیرهٔ عقلایی است. استدلال به سیره در مسائل مختلف اصولی و ابوابی از فقه معاملات کاربرد وسیعی یافته است. اصولیان دربارهٔ حجیتِ تقریر وحدتِ‌نظر یافته‌اند و رویکرد عدم‌حجیت تقریر دیدگاه بدیعی محسوب و در برابر این تسالم اصولی شکل گرفته است. در نوشتار حاضر که به‌منظور بررسی و نقد این رویکرد با روش کتابخانه‌ای و توصیفی‌تحلیلی تدوین شده، از یک سو گزاره‌هایی چون قبح القاء در مفسده و تفویت مصلحت و ادله‌ای مانند لزوم ارشاد جاهل و روایات لزوم تبلیغ شریعت و ازسوی‌دیگر، روایاتِ عدم‌وجوبِ جواب بر امام(ع) و دیگر ادله در نظامی هماهنگ، تفسیر شده است.

کلیدواژه‌ها

تقریر معصوم(ع)؛ سکوت معصوم(ع)؛ سیره؛ سیرهٔ عقلا؛ عدمِ ردع

مراجع

قرآن کریم

ابن‌بابویه، محمدبن‌علی. علل الشرائع‏. قم: کتاب‌فروشى داورى‏، 1385.

ابن‌بابویه، محمدبن‌علی. عیون اخبار الرضا. تهران: جهان. 1378.

ابن‌بابویه، محمدبن‌علی. کتاب من لایحضره الفقیه. قم: مؤسسة النشر الإسلامی. 1413ق.

ابن‌بابویه، محمدبن‌على. التوحید. به‌تصحیح هاشم‏ حسینى. قم: مؤسسة النشر الإسلامی‏. 1398ق.

ابن‌بابویه، محمدبن‌على. الخصال. به‌تصحیح علی‌اکبر غفاری. قم: مؤسسة النشر الإسلامی. 1362.

اصفهانی، ابوالحسن. وسیلة النجاة. حاشیهٔ سیدمحمدرضا گلپایگانی. ‌قم: چاپخانۀ مهر‌. 1393ق.

اصفهانى، محمدحسین. بحوث فی الأصول. ‏قم: مؤسسة النشر الإسلامی. چاپ‌دوم، 1416ق.

اصفهانى، محمدحسین. نهایة الدرایة فی شرح الکفایة. بیروت: آل‌البیت لإحیاء التراث‏. چاپ‌دوم، 1429ق.

برقى، احمدبن‌محمد. المحاسن‏. به‌تصحیح جلال‌الدین محدث.‏ قم‏: دار الکتب الإسلامیة. چاپ‌دوم، 1371ق.

تبریزى، جواد. ‌تنقیح مبانی العروة: کتاب الطهارة‌. قم: دار الصدیقة الشهیدة. 1426ق‌.

تبریزى، جواد. دروس فی مسائل علم الأصول. قم‏: دار الصدیقة الشهیدة. چاپ‌دوم، 1387.

تونی، عبدالله‌بن‌محمد. الوافیة فی اصول الفقه. قم: مجمع الفکر الإسلامی. چاپ‌دوم، 1415ق.

حسینی، سیدمحمدصادق. «حجیت سنت تقریری و دامنۀ آن»، نشریۀ فقیهانه. س3، ش9، 1397، 6تا35.

حمیرى، عبدالله‎بن‌جعفر. قرب الأسناد. قم: آل‌البیت. 1413ق.

خویی، ابوالقاسم. مصباح الأصول. به‌تقریر محمدسرور بهسودی. قم: مؤسسة احیاء آثار الإمام الخوئی، 1422ق.

خویی، ابوالقاسم. ‌مصباح الفقاهة. به‌تقریر محمدعلی توحیدی. بی‌جا: بی‌نا. بی‌تا.

خویى، ابوالقاسم. موسوعة الإمام الخوئی. قم: مؤسسۀ احیاء آثار الإمام الخوئی. 1418ق.

ذهنى تهرانى، محمدجواد. ترجمۀ علل الشرائع. قم: مؤمنین‏.1380.

شهیدی‌، محمدتقی. ابحاث اصولیة: تعارض الادلة. بی‌جا: بی‌نا. بی‌تا.

صدر، محمدباقر. بحوث فی علم الأصول. به‌تقریر محمود هاشمی شاهرودی. قم: مؤسسۀ دایرة المعارف فقه اسلامی. چاپ‌سوم،1417ق.

صدر، محمدباقر. دروس فی علم الأصول. قم: مؤسسة النشر الإسلامی. چاپ‌پنجم، 1418ق.

صفار، محمدبن‌حسن. بصائر الدرجات فی فضائل آل محمّد صلّى الله علیهم.‏ به‌تصحیح محسن کوچه‌باغى. قم:‏ مکتبة آیة‌الله المرعشی النجفی. چاپ‌دوم، 1404ق.

طباطبایی، محمدبن‌علی. مفاتیح الأصول. قم: آل‌البیت. 1296ق.

طباطبایى، محمدبن‌علی. کتاب المناهل. قم: آل‌البیت. بی‌تا.

طبرسى، حسن‌بن‌فضل. مکارم الأخلاق. قم‏: الشریف الرضى‏. چاپ‌چهارم، 1412ق.

طوسى، محمدبن‌حسن. الإستبصار فیما اختلف من الأخبار. به‌تصحیح حسن موسوى‏ خرسان. تهران: دار الکتب الإسلامیة. 1390ق.

طوسى، محمدبن‌حسن. العُدة فی اصول الفقه. قم: محمدتقی علاقه‌بندیان‏. 1417ق.

عراقی، ضیاءالدین. ‏نهایة الأفکار. به‌تقریرمحمدتقی بروجردی. ‏قم: مؤسسة النشر الإسلامی. چاپ‌سوم، 1417ق.

عراقى، ضیاءالدین. مقالات الأصول. قم: مجمع الفکر الإسلامی‏.1420ق.

علیزاده نوری، عطیه، حسین ناصری مقدم، علیرضا عابدی سرآسیا. «گونه‌های دلالت تقریر بر احکام شرعی»، فقه و اصول. س49، ش111، 1396، 51تا68.

علیزاده نوری، عطیه، حسین ناصری‌مقدم، علیرضا عابدی سرآسیا. «گونه‌شناسی تقریر در فقه مذاهب»، فقه و اصول. س46، ش99، 1393، 91تا116.

فائزی، محمد، رضا پورصدقی. «استنباط از سکوت معصوم، گونه‌ها و مؤلفه‌ها»، پژوهش‌نامۀ اصول فقه اسلامی. س2، ش2، 1398، 69تا88.

فیاض، محمداسحاق. ‌تعالیق مبسوطة على العروة الوثقى‌. قم: محلاتى‌. بی‌تا.

قمی، علی‌بن‌ابراهیم. تفسیر القمی. به‌تحقیق طیب موسوى جزائرى. قم: دار الکتاب‏. چاپ‌سوم، 1404ق.

قمى، ابوالقاسم. القوانین المحکمة فی الأصول. قم: احیاء الکتب الاسلامیة.1430ق.

کلانتری، علی‌اکبر. «تحلیل ‌و ‌تعریفی نو ‌از ‌تقریر ‌بر‌اساس ‌روایات ‌آن»، علوم حدیث. س19، ش73، 1393، 112تا126.

کمره‌ای، محمدباقر. ترجمۀ اصول کافی. قم: اسوه. چاپ‌سوم، 1375.

کلینى، محمدبن‌یعقوب. الکافی. به‌تحقیق علی‌اکبر غفاری. تهران: دار الکتب الإسلامیة. چاپ‌چهارم، 1407ق.

مظفر، محمدرضا. اصول الفقه. قم: اسلامی. چاپ‌پنجم،1430ق.

مفید، محمدبن‌محمد. الإختصاص. قم: المؤتمر العالمى لألفیة الشیخ المفید. 1413ق.

مقدس اردبیلى، احمدبن‌محمد. مجمع الفائدة و البرهان فی شرح ارشاد الأذهان. به‌تصحیح مجتبى عراقى، على‌پناه اشتهاردى، حسین یزدى اصفهانى‌. قم: مؤسسة النشر الإسلامى. 1403ق‌.

نعمانی، محمدبن‌ابراهیم‏. الغیبة للنعمانی‏. به‌تصحیح على‌اکبر غفارى. تهران‏: صدوق‏. 1397ق.