ارزیابی عوامل موثر بر ظرفیت تاب‌آوری خانوارهای روستایی در برابر خشکسالی: مطالعه موردی روستاهای شهرستان زهک

اقتصاد و توسعه کشاورزی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 11 شهریور 1403

نوع مقاله: مقالات پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jead.2024.88277.1272

نویسندگان

علیرضا ثانی حیدری¹؛ محمود دانشور کاخکی^{* 2}؛ محمود صبوحی صابونی²؛ حسین محمدی²

¹اقتصاد کشاورزی، کشاورزی، دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران

²اقتصاد کشاورزی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

خشکسالی یک تهدید عمده برای امنیت معیشت خانوارهای روستایی کشور به‌حساب می‌آید و خسارت وارد شده به آنها طی سال‌های اخیر، گواه عدم درک وضعیت تاب‌آوری آنها بوده است. همچنین، ارزیابی شیوه‌های مدیریت خشکسالی کشور نشان می‌دهد که مداخلات فنی و مالی اجرا شده‌ فقر و بی‌عدالتی را در برخی مناطق گسترش داده است. بنابراین، با توجه به حساسیت موضوع تاب‌آوری به‌عنوان یک رویکرد غالب موثر بر ابعاد زندگی و معیشت خانوارهای روستایی و عدم مطالعه جامع به عوامل زیربنایی آن، این پژوهش به دنبال سنجش ظرفیت تاب‌آوری خانوارها در برابر خشکسالی و ارزیابی عوامل اثرگذار آن است. داده‌ها از طریق تکمیل پرسشنامه چند بعدی از 376 خانوار در سال 1402 جمع‌آوری شد. برای سنجش ظرفیت تاب‌آوری خانوار از چارچوب نظری TANGO و برای ارزیابی عوامل اثرگذار از الگوی شانس متناسب جزئی استفاده شد. نتایج نشان داد میانگین ارزش ظرفیت تاب‌آوری خانوارهای روستایی 26/27 است که حاکی از سطح پایین ظرفیت تاب‌آوری آنها است. همچنین، نتایج الگوی شانس متناسب جزئی نشان داد متغیرهای تحصیلات سرپرست خانوار، سطح مهارت در فعالیت‌های کشاورزی، پس‌انداز، درآمد خانوار، تعداد تماس‌های خانوار با ترویج کشاورزی، عضویت سرپرست خانوار در گروه‌های اجتماعی و دسترسی به اعتبارات خرد دارای اثر مثبت و متغیرهای ارزش زیان محصولات کشاورزی و تعداد دام‌های تلف شده خانوارها دارای اثر منفی و قابل توجهی بر ظرفیت تاب‌آوری خانوارهای روستایی در برابر خشکسالی داشته است. لذا سیاست‌گذاران بایستی در اجرای برنامه‌های مدیریت خشکسالی، تقویت متغیرهای تعیین‌کننده ظرفیت تاب‌آوری و ابعاد آن را مانند ترویج و تقویت برنامه‌های اعتبارات خرد در اولویت قرار دهد.

کلیدواژه‌ها

ظرفیت جذب؛ ظرفیت سازگاری؛ ظرفیت انتقال؛ چارچوب نظری TANGO؛ الگوی شانس متناسب جزئی