مقایسۀ چگونگی جایگزینی واکه‌های کوتاهِ وام‌واژه‌های انگلیسی و عربی در زبان فارسی

زبانشناسی و گویش های خراسان

مقاله 5، دوره 16، شماره 2 - شماره پیاپی 35، شهریور 1403، صفحه 127-107   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jlkd.2024.88896.1253

نویسنده

بشیر جم^*

دانشیار زبان‌شناسی، گروه زبان انگلیسی دانشگاه شهرکرد، شهرکرد، ایران

چکیده

جایگزینی یک واجِ زبان وام‌دهنده با نزدیک‌ترین آوای موجود در زبان وام‌گیرنده «جایگزینی واج» نامیده می‌شود. زبان‌های انگلیسی و عربی به‌طور مشترک دارای واکه‌های افراشتۀ کوتاه /I/ و /U/ هستند که زبان فارسی فاقد آن‌هاست. هدف این پژوهش توصیفی-تحلیلی که در چارچوب نظریۀ بهینگی(پرینس و اسمولنسکی، 1993 /2004) انجام شده، مقایسه و تبیین چگونگی جایگزینی این دو واکه در وام‌واژه‌های انگلیسی و عربی است. یافته‌های پژوهش پیشِ رو نشان می‌دهد دو واکه کوتاه /I/ و /U/ در وام‌واژه‌های انگلیسی به ترتیب به نزدیک‌ترین واکه‌ها یعنی واکه‌های افراشتۀ کشیده [i] و [u] تبدیل می‌شوند. ولی این دو واکه کوتاه در وام‌واژه‌های عربی به ترتیب به واکه‌های نیم‌افراشتۀ کوتاه [e] و [o] تبدیل می‌شوند؛ زیرا شیوۀ تلفظ دو واکه کوتاه /I/ و /U/ به نشانه‌های نویسه‌ای کسره و ضمه در زبان فارسی بستگی دارد؛ درحالی‌که کسره و ضمه در زبان عربی به ترتیب به‌صورت دو واکه افراشته کوتاه /I/ و /U/ تلفظ می‌شوند، در زبان فارسی به ترتیب به‌صورت دو واکه نیم‌افراشتۀ کوتاه [e] و [o] تبدیل می‌شوند. بنابراین تحلیل تلفظ کسره و ضمه با بهره‌گیری از محدودیت‌های نویسه‌ای که به اطلاعات نویسه‌ای دسترسی دارند انجام شد. این محدودیت‌ها ایجاب می‌کنند که کسره و ضمه در زبان فارسی همیشه به ترتیب باید به‌صورت [e] و [o] تلفظ بشوند.

کلیدواژه‌ها

: جایگزینی واج؛ تلفظ وام‌واژه‌های عربی؛ تلفظ وام‌واژه‌های انگلیسی؛ واکه‌های افراشتۀ کوتاه؛ محدودیت‌های نویسه‌ای؛ نظریۀ بهینگی

مراجع

انطاکی، محمد. (1372). آواشناسی. ترجمه قاسم بستانی. تهران: جهاد دانشگاهی.

جم، بشیر. (1388). نظریه بهینگی و کاربرد آن در تبیین فرایندهای واجی زبان فارسی. رسالۀ دکتری زبان‌شناسی، دانشگاه تربیت مدرس.

جم، بشیر. (1394). فرهنگ توصیفی فرایندهای واجی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

جم، بشیر؛ رزمدیده، پریا. (1397). بررسی تطبیقی جایگزینی واج‌های ملازیِ وام‌واژهای عربی در فارسی معیار و گویش رودباری (کرمان) در چارچوب نظریه بهینگی. زبان‌پژوهی. دوره 10، شماره 26، بهار. صص 66- 45.

رزم‌دیده، پریا؛ ناصری، زهره‌سادات. (1398). خطاهای تلفظی برخی همخوان‌ها در زبان‌آموزان ایرانیِ زبان انگلیسی: رویکرد بهینگی. مطالعات زبان و ترجمه. دوره 52، شماره 4، زمستان. صص 160- 133.

صرامی، ولی‌اله. (1401). تحلیل بومی‌سازی آوایی ‌واژه‌های‌ انگلیسی در زبان فارسی بر اساس نظریه بهینگی. رسالۀ دکتری زبان‌شناسی، دانشگاه اصفهان.

کامبوزیا، عالیه. ک. ز؛ هاشمی، افتخارسادات. (1394). انطباق واجی واکه‌های وام‌واژه‌های زبان عربی در فارسی؛ رویکرد بهینگی. جستارهای زبانی. دوره 6. ش 7. پیاپی 28. صص 257- 229.

مشیری، مهشید. (1371). فرهنگ واژه‌های اروپائی در فارسی. تهران: البرز.

Akidah, M. A. (2013). Phonological and semantic change in language borrowing: The case of Arabic words borrowed into Kiswahili. International Journal of Education and Research,1(4), 1-20.

Arolotto, A. (2005).Introduction to Historical Linguistics(2nd ed.) (Y. Modarresi, Trans.).Tehran: Institute of Humanities & Cultural Studies [In Persian].

Baroni, A. (2013). Eye dialect and casual speech spelling: orthographic variation in OT, Writing Systems Research 5.1, 24-53.

Baroni, A. (2016). Constraint interaction and writing systems typology. Dossiers d’HEL, SHESL, Écriture(s) et représentations du langage et des langues, 9, pp.290-303.

Campbell, L. (1998). Historical Linguistics: an Introduction, Edinburgh: Edinburgh University Press.

Davis, S. & Kang, H. (2006). English loanwords and the word-final [t]problem in Korean. Language Research. 42 (2): 31-70.

Dong, X. (2012). What Borrowing Buys Us: A Study of Chinese Loanword Phonology. PhD dissertation, Universiteit Utrecht.

Gusdian, R. I. & Lestiono, R. (2021). English and Arabic Vowels: Ferreting Out the Similarity for Bridging Pronunciation Accuracy. JELTL (Journal of English Language Teaching and Linguistics). Vol. 6(2).

Hall, T. 2004. Assibilation in Modern German. Lingua 114, 1035–1062.

Hamann, Silke & Ilaria E. Colombo. (2017). A formal account of the interaction of orthography and perception: English intervocalic consonants borrowed into Italian. Natural Language and Linguistic Theory 35:683–714.

Holden, K. T. (1972). Loanwords and phonological systems. The University of Texas at Austin, Doctoral dissertation.

Jam, B. (2020). Vowel harmony in Persian. Lingua. Volume 246, pp.1-25.

Kirchner, R. (2001). An Effort Based Approach to Consonant Lenition. New York. Routledge.

McCarthy, J. (2002). A thematic guide to optimality theory. Cambridge: Cambridge University Press.

McMahon, A. (2002). An Introduction to English Phonology. Edinburgh University Press

Miao, R. (2005).Loanword adaptation in Mandarin Chinese: Perceptual, phonological and sociolinguistic factors. Doctoral dissertation. Department of Linguistics, Stony Brook University.

Ozaki, S. (2014).Notes on English loanwords in Japanese: major sound transformations. Kiyo 15, Nagayo Bunri University, 29-40.

Prince, A., & Smolensky, P. (1993/2004).Optimality theory: constraint interaction in generative grammar. Rutgers University & University of Colorado at Boulder, Published 2004, Oxford: Blackwell.

Satoer, D. (2009). Having FAITH in reading and spelling. An Optimality Theoretic study of Dutch children with poor reading skills. Master thesis. Utrecht University.

Silverstein, B. (1996). Perfecting the sounds of American English. McGRAW-Hill.

Song, H. J. & Wiese, R. (2010). Resistance to complexity interacting with visual shape–German and Korean orthography, Writing Systems Research 2.2, 87-103.

Wiese, R. 2004. How to optimize orthography. Written Language & Literacy, 7(2), 305–331.