بررسی تأثیر کارآمدی دیپلماسی آب بر الگوی تحلیلی چهارگانه حل منازعات آب‏های بین‏المللی (مطالعه موردی: آسیای مرکزی)

پژوهش ‎های جغرافیای سیاسی

مقالات آماده انتشار، اصلاح شده برای چاپ، انتشار آنلاین از تاریخ 20 شهریور 1403

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/pg.2024.89706.1308

نویسندگان

منصوره اسکندران¹؛ سیّد هادی زرقانی^{* 2}؛ محمد جواد رنجکش³

¹دانشجوی دکتری. گروه جغرافیا، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران.

²دانشیار جغرافیای سیاسی. گروه جغرافیا. دانشگاه فردوسی مشهد. مشهد. ایران

³استادیار روابط بین الملل. گروه علوم سیاسی. دانشگاه فردوسی مشهد. مشهد. ایران

چکیده

تقریبا بیش از 300 حوضه رودخانه فرامرزی در جهان وجود دارد که گاهی اوقات عامل منازعه هستند. بنابراین حل منازعات این رودخانه‏ ها نه تنها برای اقتصاد بلکه برای حفظ ثبات و آرامش بین کشورها مهم است. بطورکلی سه عامل تقاضا، منبع و ساختار بر شکل‌گیری، قوام و تداوم منازعات آبی در سطح بین‌المللی، چه به‏صورت مستقیم و چه به صورت غیرمستقیم اثرگذار می‌باشند. بررسی‏های سیستماتیک تعیین چگونگی حل و فصل اختلافات آب نشان می‏دهد که منازعات براثر عوامل ساختاری در نتیجه‌ی تلاش برای کنترل، دسترسی و محدود نمودن مصرف منابع آبی بین‌المللی از طریق تغییر جهت جریان آبی، احداث سد و ایجاد مخازن شکل می‌گیرد؛ منازعات براثر عامل تقاضا و استفاده بیش از حد منابع آبی بین‌المللی که خود بر اثر رشد جمعیت، توسعه صنعتی و رشد شهرنشینی تشدید می‌گردد، پدید می‌آید و منازعات براثر تخریب منبع که خود به‏طور غیرمستقیم از دو عامل تقاضا و ساختار تاثیرپذیرفته و بر تشدید منازعات اثرگذار است بوجود می‌آیند. در هرصورت به ‏نظر می‏رسد پس از آغاز منازعه مرتبط با آب، اجرای دیپلماسی با استفاده از ابزارهای دیپلماتیک و نه ابزارهای فنی به کشورها در برقراری ثبات منطقه‌ای و پیگیری صلح کمک خواهد کرد. این نوشتار با تمرکز بر آسیای مرکزی تلاش می کند با استفاده از روشی توصیفی-تحلیلی، در چارچوب الگوی تحلیلی چهارگانه(نهادگرا، کنشگرا، ساختاری- عملکردی و سیستمی) تصویری شفاف از شرایط آبی این منطقه ارائه و در انتها با تاکید بر گستره دیپلماسی آب، راهکارهایی درجهت جلوگیری از گسترش رقابت آب به بحران ناشی از آب ارائه دهد.

کلیدواژه‌ها

دیپلماسی آب؛ آسیای مرکزی؛ الگوی تحلیل منازعه

مراجع