بازنماییِ دین در فضای عمومی-فراغتی شهر. مورد مطالعه: بوستان‌های شهر مشهد

جغرافیا و توسعه فضای شهری

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 05 مهر 1403   

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jgusd.2024.82053.1313

نویسندگان

محمدمهدی واعظ‌موسوی¹؛ علی یوسفی^{* 2}؛ سوگند سدیدی¹؛ مهدیه معدنی³

¹پژوهشگری علوم اجتماعی، دانشگاه فردوسی مشهد، ایران

²عضو گروه علوم اجتماعی ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی ، دانشگاه فردوسی مشهد

³سیاست‎گذاری اجتماعی، دانشگاه تهران، ایران

چکیده

در این پژوهش بوستان‌ها و پارک‌ها به عنوان یکی از پرکاربردترین و جامع‌ترین عرصه‌های فراغتی، برای بررسی بازنمایی دین در فضای عمومی شهر مشهد انتخاب شده‎ و علائم و عناصر دینی حاضر در آنها مورد تحلیل محتوای کیفی قرار گرفته است. یافته‌ها با ارائه یک گونه‌شناسی از تجلیات مادیِ علائم دینی در فضای بوستان‌ها، حاکی از تحقق و تجسم دین در چهار مقوله متمایزِ «احکام»، «هویت»، «عبادت» و «اخلاق» است که دسته آخر، کمترین تاکید و اهمیت را از حیثِ بازنمایی به خود اختصاص می‌دهد. ذیل مقوله احکام، آن دسته از علائمی قرار می‌گیرند که موازین فقهی و شرعی را در قالب دو لحنِ تهدیدی(سخت) و اقناعی(نرم) معطوف به جنسیت(با تاکید بر پوشش زنان و جداسازی محیط آنها) و حیوانات(با تاکید بر ممنوعیت حضور آنها در پارک) اعمال می‌کنند. مقوله هویت به آن علائمی اشاره دارد که از طریق تاکید بر نمودهای مربوط به حرم امام رضا و مفاخر و علمای اسلامی دو هویت محلی(مشهدی-خراسانی) و ملی-ایرانی را با دین پیوند زده، و آن را بازنمایی می‌کند. مقوله عبادت، مفهوم عبودیت و بندگی را در دو معنای مناسکی و عرفانی در فضای فراغتی محقق می‌سازد. مقوله اخلاق نیز، بازنماینده آن دسته از ارزش‌های کلان اخلاقی است که استنادات دینی پیدا کرده‌اند. درنهایت، با نشان دادن ارتباط مطالعه حاضر با دیگر پژوهش‌های داخلی و خارجی مرتبط، بیان شده است که بازنمایی این چهار مفهوم یا نوعِ دینی در فضای فراغتیِ سطح شهر را می‌توان تاحد زیادی مصداقی از حضور و نفوذ نهاد سیاست در فضای عمومی، و شکلی از سیاست فضا توسط قدرتِ مستقر دانست.

کلیدواژه‌ها

«؛ دین علامتی»؛ دینِ مادی‌شده»؛ فضای عمومی»؛ فضای فراغتی»؛؛ «؛ تحلیل محتوای کیفی»

مراجع