ارتباط پارامترهای کمّی و کیفی آب‌های زیرزمینی با ویژگی‌های مخروط افکنه‌های دشت‌های جنوبی البرز مرکزی (کرج تا تاکستان)

جغرافیا و مخاطرات محیطی

مقاله 6، دوره 13، شماره 4 - شماره پیاپی 52، دی 1403، صفحه 130-158   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geoeh.2024.88423.1493

نویسندگان

علی رجبی اسلامی¹؛ منیژه قهرودی تالی^{* 2}؛ علیرضا صالحی پور³

¹دانشجوی دکتری ژئومورفولوژی، دانشکده علوم زمین دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

²استاد ژئومورفولوژی، دانشکده علوم زمین دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

³استادیار ژئومورفولوژی، دانشکده علوم زمین دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

چکیده

آب زیرزمینی به‌عنوان جزئی از یک سیستم تعاملی با سطح زمین در قلمرو تأثیرپذیری ژئومورفولوژی قرار دارد و به میزان زیادی تحت تأثیر و کنترل لند فرم‌ها و فرآیندها است و می‌تواند بر میزان کمیت و کیفیت آب زیرزمینی اثر بگذارد. یکی از لند فرم‌های مهم ژئومورفولوژی مناطق خشک و نیمه‌خشک ایران مخروط افکنه‌هاست که محیط بسیار مناسبی را برای ذخیره‌سازی آب زیرزمینی فراهم می‌آورد. در این پژوهش سعی شده به تحلیل ارتباط تغییرات کمی و کیفی آب‌های زیرزمینی با ویژگی‌های مخروط افکنه‌ها در دشت‌های جنوبی البرز مرکزی پرداخته شود، تا از این طریق بتوان روشی مناسب و مبتنی بر پارامترهای ژئومورفیک را برای پتانسیل‌یابی کمی و کیفی آب‌های زیرزمینی ارائه داد. بر این اساس به‌وسیله تصاویر ماهواره‌ای و نقشه‌های توپوگرافی ابتدا مرز 23 مخروط افکنه ترسیم و 11 پارامتر مورفومتری شامل زاویه جاروب، مساحت، حجم، تقعر، شیب، ارتفاع رأس و قاعده، طول، طول قاعده، شعاع و اختلاف ارتفاع مخروط افکنه استخراج گردید. همچنین ارتباط عمق سطح ایستابی، دبی آب چاه و میزان هدایت الکتریکی آب زیرزمینی با پارامترهای مورفومتری در  587حلقه چاه آب با استفاده از تحلیل‌های آماری مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج نشان داد تغییرات دبی، هدایت الکتریکی و عمق سطح ایستابی به ترتیب با میزان 63%، 27 % و 54% تحت تأثیر مورفومتری مخروط افکنه‌ها قرار دارد. با افزایش میزان مساحت، طول، شعاع و طول قاعده مخروط افکنه‌ها میزان دبی آب چاه‌ها افزایش پیدا می‌کند و با افزایش حجم و تقعر میزان هدایت الکتریکی نیز افزایش می‌یابد. یافته‌های این پژوهش نشان داد ویژگی مخروط افکنه‌ها می‌تواند به‌عنوان روشی در ارزیابی تغییرات کمی و کیفی آب‌های زیرزمینی در مناطق خشک مورداستفاده قرار گیرد.

کلیدواژه‌ها

منابع آب زیرزمینی ریخت‌سنجی مخروط افکنه؛ شاخص‌های ژئومورفولوژیکی؛ دینامیک آب زیرزمینی البرز مرکزی

مراجع

Adabi khosh, S. J. (2019). Exploring underground structures and aquifers through the penetrating gaze of remote sensing. Narvan Danesh Publications. [In Persian]

Afshari, A., Ghohroudi Tali, M., Sadough, S. H., & Ehteshami Moin Abadi, M. (2019). Application of Morphotectonic Indices in Landslide Hazard Evaluation of Lorestan Railway. Environmental Management Hazards, 6(1), 51-66. [In Persian] https://doi.org/10.22059/jhsci.2019.272472.425

Agarwal, E., Agarwal, R., Garg, R. D., & Garg, P. K. (2013). Delineation of groundwater potential zone: An AHP/ANP approach. Journal of Earth System Science, 122, 887-898. https://doi.org/10.1007/s12040-013-0309-8

Alaei Taleghani, M., Shafiei, N., & Rajabi, M. (2018). The Effect of Geomorphologic Factors on Feeding Underground Water Resources in Kermanshah Meyandareh Plain. Hydrogeomorphology, 4(13), 21-41. [In Persian] https://dorl.net/dor/20.1001.1.23833254.1396.4.13.2.7

Al-Ruzouq, R., Shanableh, A., Merabtene, T., Siddique, M., Khalil, M. A., Idris, A., & Almulla, E. (2019). Potential groundwater zone mapping based on geo-hydrological considerations and multi-criteria spatial analysis: North UAE. Catena, 173, 511-524. https://doi.org/10.1016/j.catena.2018.10.037

Asadi, M., & Abd Manafi, N. (2022). The worsening crisis of groundwater resources and the need to manage consumption. Islamic Parliament Research Center Of IRAN. [In Persian] https://rc.majlis.ir/fa/report/show/1750973

Blair, T. C., & McPherson, J. G. (2009). Processes and Forms of Alluvial Fans. In Parsons, A. J., Abrahams, A. D. (eds), Geomorphology of Desert Environments. Springer, Dordrecht. https://doi.org/10.1007/978-1-4020-5719-9_14

Das, S. (2019). Comparison among influencing factor, frequency ratio, and analytical hierarchy process techniques for groundwater potential zonation in Vaitarna basin, Maharashtra, India. Groundwater for Sustainable Development, 8, 617-629. https://doi.org/10.1016/j.gsd.2019.03.003

Ghahraman, K., Zanganeh Asadi, M. A., & Akbari, E. (2022). Quantitative Comparison of Morphometric Indices and Alluvial Fan Toes in Arid Regions with Emphasis on Central Iran. Physical Geography Research, 54(2), 243-256. [In Persian] https://doi.org/10.22059/jphgr.2022.339882.1007683

Ghahroudi Tali, M., Khodamoradi, F., & Ali Nouri, K. (2023). Effects of groundwater decrease on the of land subsidence in Dehgolan plain, Kurdistan province. Environmental Management Hazards, 10(1), 57-70. [In Persian]   https://jhsci.ut.ac.ir/article_92866.html?

Hamdani, N., & Baali, A. (2019). Height Above Nearest Drainage (HAND) model coupled with lineament mapping for delineating groundwater potential areas (GPA). Groundwater for Sustainable Development, 9, 100256. https://doi.org/10.1016/j.gsd.2019.100256

Hatefi Ardakani, A., & Ekhtesasi, M. (2016). Groundwater potentiality through Analytic Hierarchy Process (AHP) using remote sensing and Geographic Information System (GIS). Geopersia, 6(1), 75-88. [In Persian]  https://doi.org/10.22059/jgeope.2016.57823

Hekmatnia, H., & Mousavi, M. (2006). Model application in Geography with emphasis on Urban and Regional Planning. Yazd: Elme Novin press. [In Persian] 

Iran Meteorological Organization. (2023). Statistical report of synoptic stations. [In Persian] https://data.irimo.ir/

Khalili Naftchali, A., & Khashai, A. (2016). Familiarization with water finding methods. Paper presented of the Second National Congress of Drainage Irrigation of Iran, Isfahan University of Technology. [In Persian] https://civilica.com/doc/555089/

 Khamis Abadi, S., Manshori, M., Sayadi, M., & Salari, M. (2012). Valuation potential of water quality in occurrence of sedimentation and corrosion in drinking water facilities in Goybolagh village, Malard city. Journal of Environment Geology, 6(21), 83-102. [In Persian] https://journals.iau.ir/article_524825.html

Mehr News Agency. (2022). Report: Water is the most important crisis facing the Qazvin plain. [Web log comment]. Retrieved  2022, Oct. 10 from https://www.mehrnews.com/news/5604171 [In Persian]

Nayebzadeh, F., Madadi, A., & Azizi, G. (2018). Quaternary Geo-morphological Evidence of Qazvin and Eshtehard Plains. Quaternary Journal of Iran, 3(4), 331-346. [In Persian] https://doi.org/10.22034/irqua.2018.701919

Rajabi Eslami, A. (2018). Variation of Groundwater Quality and Quantity under Lsnd Use and Formation( A case study: Malard Counyt). Master's Thesis, Shahid Beheshti University, Tehran. [In Persian]

Rajabi Eslami, A., Ghahroudi Tali, M., & Salehipour Milani, A. (2024). The Influence of Geomorphic Parameters of Alluvial fan on Groundwater variation (case study: east and center of Gilan province). Quantitative Geomorphological Research, 12(4), 108-127. [In Persian] https://www.geomorphologyjournal.ir/article_187626.html

Ravindran, K. V., & Jeyaram, A. (1997). Groundwater prospects of Shahbad tehsil, Baran district, Eastern Rajasthan: a remote sensing approach. Journal of the Indian Society of Remote Sensing, 25, 239-246. https://doi.org/10.1007/BF03019365

Sedghi, M. M., & Samani, N. (2015). Analysis of hydraulic behavior of alluvial fan aquifers. Paper presented of the First Iranian National Congress of Irrigation and Drainage, Ferdowsi University of Mashhad. [In Persian]

Shariat Panah, S. T., & Ranjbari, R. (2005). Self-study of SPSS basics. Ghazal Javan Publications. [In Persian]

Wadi, D., Wu, W., Malik, I., Fuad, A., & Thaw, M. M. (2022). Assessment and feasibility of the potential artificial groundwater recharge in semi-arid crystalline rocks context, Biteira district, Sudan. Scientific African, 17, e01298. https://doi.org/10.1016/j.sciaf.2022.e01298

Yari, M., Soltani-Gerdefaramarzi, S., & Ghasemi, M. (2019). Investigation of the Effect of to Land Use Changes on Flood Hydrograph and Fluctuations of Groundwater Level in Part of Ghareh Souh Basin. Journal of Geography and Environmental Hazards, 8(3), 41-58. [In Persian] https://doi.org/10.22067/geo.v8i3.80976

Zektser, L. S., & Everett, L. G. (2004). Groundwater resources of the world and their use. UNESCO: United Nations Educational, Scientific and Cultural Organisation. https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000134433