بررسی درزمانی اصطلاحات خویشاوندی در زبان فارسی

زبانشناسی و گویش های خراسان

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 12 مهر 1403

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jlkd.2024.88461.1249

نویسندگان

الهه فتحیان^{* 1}؛ مهرداد نغزگوی کهن²

¹دانشگاه بوعلی سینا، همدان

²دانشگاه بوعلی سینا

چکیده

همه‌ی جوامع برای ارجاع به خویشاوندان و مورد خطاب قرار دادن آن‌ها از اصطلاحات خویشاوندی استفاده می‌کنند. اغلب بررسی‌های انجام شده در زمینه روابط خویشاوندی بر پایه‌ی روابط نسبی و سببی صورت گرفته‌اند و به این نکته توجه نشده است که در برخی از جوامع، روابط خویشاوندی براساس معیارهایی به‌غیر از معیارهای نسبی وسببی تعریف می‌شوند. در واقع، مسیرهای تبارشناختی، نمی‌توانند این دانش فرهنگی را نشان دهند. در رویکرد تحلیلی اتخاذ شده در پژوهش حاضر، اصطلاحات خویشاوندی به‌عنوان عناصری فرهنگی در نظر گرفته شده‌اند. در این روش، نقشه‌های خویشاوندی بدون ارجاع به روابط تبارشناختی امکان بازشناسایی مفاهیم خویشاوندی نخستین را فراهم می‌کنند وبه این ترتیب قادر به نمایاندن تفاوت‌های فرهنگی هستند. چارچوب به‌کار رفته در این پژوهش، پایه و اساس جامعی برای مطالعه‌ی مقابله‌ای نظام‌های خویشاوندی به‌دست می‌دهد. در پژوهش حاضر، نقشه‌ی اصطلاحات خویشاوندی فارسی در دوره‌ها‌ی ایرانی باستان، ایرانی میانه و ایرانی نو به‌دست داده شده است. در نقشه‌ها، گره آغازین «من» در مرکز قرار دارد و اصطلاحات خویشاوندی نخستین نسبت به این مفهوم شناسایی شده‌اند. بررسی و مقایسه‌ی درزمانی نقشه‌های اصطلاحات خویشاوندی فارسی در سه دوره‌ی مذکور نشان می‌دهد در دوره‌ی میانه جنس دستوری از بین رفته است اما جنسیت بیولوژیکی همچنان حفظ شده است. در این دوره، برخی اصطلاحات خویشاوندی حذف و برخی اضافه شده‌اند. در دوره‌ی فارسی نو نیز شاهد افزایش تعداد اصطلاحات خویشاوندی، وام‌گیری از زبان‌های دیگر، رواج کاربرد اصطلاحات خویشاوندی دو تکواژی و کاهش اهمیت جنسیت بیولوژیکی در بیان روابط خویشاوندی هستیم.

کلیدواژه‌ها

کلید واژه‌ها: واژگان فنی خویشاوندی فارسی؛ فضای تبارشناختی؛ فضای اصطلاح خویشاوندی؛ فضای خویشاوندی؛ نقشه‌های خویشاوندی فارسی