امکان سنجی ارجاع تزاحم امتثالی به تعارض ادله

فقه و اصول (Fiqh va uṣūl)

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 22 مهر 1403   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jfiqh.2024.87057.1748

نویسنده

امیرحسین غضنفری^*

طلبه سطح3 حوزه علمیه قم

چکیده

علماء علم اصول برای حل مشکل تنافی میان ادله از دو بحث یعنی تعارض و تزاحم سخن به میان آورده اند. در نگاه مشهور اصولیان بحث تعارض به بررسی تنافی در مرحله جعل احکام پرداخته و تزاحم نیز دربردارنده حل تنافی در مرحله امتثال در فرض عدم وجود هیچ مشکلی در ناحیه جعل می باشد. بنابراین از نگاه آنان دایره مباحث مطرح شده در ذیل این دو عنوان به طور کامل از یکدیگر جدا می باشد. اما به نظر می رسد که بحث از تزاحم نیز در حقیقت به همان بحث تعارض بازگشت دارد، چرا که در تزاحم نیز تنافی ادله در مقام جعل بوده و البته در این حالت نیز به مانند بحث تعارض، تنافی به عالم امتثال سرایت می کند. لازم به ذکر است که عده ای این بحث را مترتب بر بحث از انحلال خطاب در ناحیه جعل یا امتثال، دانسته اند. از رو در این نوشتار با روش تحلیلی_کتابخانه ای پس از تبیین مراد از تعارض و تزاحم، به نحوه تأثیر گذاری مبنای مذکور در موضوع نوشتار و نقد آن پرداخته و در نهایت نیز برای اثبات ادعا به نقد تفاوت های گذارده شده میان تعارض و تزاحم پرداخته‌ایم.

کلیدواژه‌ها

تعارض ادله؛ تزاحم امتثالی؛ مرحله جعل؛ مرحله امتثال

مراجع

1. اسلامی، رضا. قواعد کلی استنباط. قم: بوستان کتاب. چاپ پنجم، 1387 ه.ش.
2. اصفهانی، محمد حسین. نهایة الدرایة فی شرح الکفایة. قم: سید الشهداء. چاپ اول، 1374 ه.ق.
3. أنصاری، مرتضی بن محمد امین. فرائد الأصول. قم: موسسة النشر الاسلامی التابعه لجماعه المدرسین بقم. چاپ پنجم، 1416ه.ق.
4. أنصاری، مرتضی بن محمد امین. مطارح الأنظار. قم: مجمع الفکر الإسلامی. چاپ دوم، 1383 ه.ش.
5. ایراوانی، علی. الاصول فی علم الاصول. قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم. چاپ اول، 1422 ه.ق.
6. آخوند خراسانی، محمد کاظم بن حسین. کفایة الأصول. قم: مؤسسة آل البیت علیهم السلام. چاپ اول، 1409ه.ق.
7. آملی، میرزا هاشم. تحریر الأصول. قم: مکتبة الداوری. چاپ اول، 1386 ه.ق.
8. بجنوردی، حسن. منتهی الأصول. تهران: موسسة العروج. چاپ اول، 1380 ه.ش.
9. تقریرات درس خارج اصول، محمد تقی شهیدی، سال 1396؛ https://yun.ir/8jpf
10. جوهری، ابو نصر. الصحاح تاج اللغة و صحاح العربیة. بیروت: دار العلم للملایین، چاپ اول، 1407 ه.ق.
11. چوبداری، میلاد، علی فروتن، محمد محمد پور.« تببین نظام اندیشه اصولی شهید صدر در تعارض انگاری تزاحم امتثالی»، پژوهش های اصولی. دوره 9، ش 31، پائیز 1401، ص 125 تا 138.
12. حائری یزدی، عبداللکریم. درر الفوائد. قم: موسسة النشر الإسلامی، چاپ ششم، 1418 ه.ق.
13. حائری، مرتضی. مبانی الأحکام فی أصول شرائع الإسلام. قم :مؤسسة النشر الإسلامی. چاپ اول، 1424 ه.ق.
14. حسینی میلانی، علی. تحقیق الأصول.قم: الحقائق. دوم، 1428 ه.ق.
15. حکیم، محمد تقی بن محمد سعید. الاصول العامة فی الفقه المقارن. قم: مجمع جهانی اهل بیت علیهم السلام. چاپ دوم، 1418 ه.ق.
16. خمینی، مصطفی. تحریرات فی علم الأصول. قم: موسسه تنظیم نشر و آثار امام (ره). چاپ اول، 1418 ه.ق.
17. خوئی، ابوالقاسم . الهدایة فی الأصول. قم: مؤسسة صاحب الأمر (عج). چاپ اول، 1417ه.ق.
18. خوئی، ابولقاسم. دراسات فی علم الأصول. قم: موسسه دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت علیهم السلام‏. چاپ اول، 1419ه.ق.
19. خوئی، ابولقاسم. مصباح الأصول. بیروت: مکتبة الداوری. چاپ اول، 1422ه.ق.
20. روحانی، محمد صادق. زبدة الأصول. تهران: حدیث دل. چاپ دوم، 1382 ه.ش.
21. روحانی، محمد. منتقی الأصول. قم: دفتر آیت الله سید محمد حسینی روحانی. چاپ اول، 1413ه.ق.
22. سبحانی تبریزی، جعفر. إرشاد العقول إلی مباحث الأصول. قم: مؤسسة الإمام الصادق علیه السلام. چاپ اول، 1424ه.ق.
23. سبحانی تبریزی، جعفر. المحصول فی علم الأٌصول. قم: مؤسسة الإمام الصادق علیه السلام. چاپ اول، 1414ه.ق.
24. سبحانی تبریزی، جعفر. المحصول فی علم الأصول. قم: مؤسسه امام صادق علیه السلام. چاپ اول، 1414 ه.ق.
25. سبحانی تبریزی، جعفر. الوسیط فی أصول الفقه. قم: موسسه امام صادق علیه السلام، چاپ چهارم، 1388 ه.ش.
26. سبحانی تبریزی، جعفر. رسالة فی البحث عن الترتب. بیروت: دار الصفوة، چاپ دوم، 1417 ه.ق.
27. صدر، محمد باقر. بحوث فی علم الأصول. بیروت: دار الإسلامیة‏. چاپ اول، 1417ه.ق.
28. صدر، محمد باقر. بحوث فی علم الأصول. قم: موسسه دائرة المعارف فقه اسلامی علی مذهب اهل بیت علیهم السلام‏. چاپ سوم، 1417ه.ق.
29. صدر، محمد باقر. دروس فی علم الأصول. قم: دار الهدی. چاپ اول: 1422ه.ق.
30. صدر، محمد باقر. مباحث الاصول. قم: مکتبة الإعلام الإسلامی. چاپ اول، 1408 ه.ق.
31. طباطبائی حکیم، محمد سعید. المحکم فی أصول الفقه. قم: مؤسسة المنار. چاپ اول، 1414 ه.ق.
32. عراقی، ضیاء الدین. نهایة الأفکار. قم: دفتر انتشارات اسلامی. چاپ سوم، 1417 ه.ق.
33. علم الهدی، محمد صادق. «بررسی تاریخی سیر حجیت خبر واحد در اصول فقه شیعه». پژوهش های اصولی، دوره 5، ش17، پاییز 1393، ص 120 تا 138.
34. فاضل موحدی لنکرانی، محمد. أصول فقه شیعه. قم: مرکز فقهی ائمه اطهار علیهم السلام. چاپ اول، 1381 ه.ش.
35. فراهیدی، خلیل بن احمد. العین. قم: مؤسسة دار الهجرة، چاپ اول، 1409 ه.ق.
36. فیاض حسین عاملی؛ حسن محمد. شرح الحلقة الثالثة. بیروت: شرکة المصطفی لإحیاء التراث. چاپ اول، 1428 ه.ق.
37. مظفر، محمد رضا. أصول الفقه. قم: انتشارات اسلامی. چاپ پنجم، 1430 ه.ق.
38. مکارم شیرازی، ناصر. انوار الأصول. قم: مدرسة الإمام علی بن أبی طالب. چاپ دوم، 1428ه.ق.
39. نائینی، محمد حسین. فوائد الأصول. قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم. چاپ اول، 1376ه.ش.
40. نائینی، محمدحسین. أجود التقریرات. قم: مطبعة العرفان. چاپ اول، 1352ه.ش.
41. هاشمی شاهرودی، محمود. أضواء و آراء تعلیقة علی کتابنا بحوث فی علم الأصول. قم: موسسة دائرة المعارف فقه اسلامی‏. چاپ اول، 1431ه.ق.
42. یزدی، محمد کاظم بن عبد العظیم. التعارض. قم: موسسه انتشارات مدین. چاپ اول، 1426 ه.ق.
43. حسینی میلانی، علی. تحقیق الأصول. قم: الحقائق. چاپ دوم، 1428 ه.ق.
44. بروجردی، حسین. الحاشیة علی کفایة الأصول. قم: انصاریان. چاپ اول، 1412 ه.ق.
45. شاهرودی، محمود. نتایج الأفکار فی الأصول. قم: آل مرتضی علیهم السلام، چاپ اول، 1385 ه.ش.
46. سبزواری، ملا هادی. شرح منظومه. تهران: نشر ناب. چاپ اول، 1371 ه.ش.
47. حائری اصفهانی، محمد حسین بن عبد الرحیم. الفصول الغرویة فی الأصول الفقهیة. قم: دار إحیاء العلوم الإسلامیة. چاپ اول، 1404 ه.ق.
48. میرزای قمی، ابوالقاسم بن محمد الحسن. القوانین المحکمة فی الأصول. قم: إحیاء الکتب الإسلامی. چاپ اول، 1430 ه.ق.
49. شهرکانی، ابراهیم اسماعیل. المفید فی شرح أصول الفقه. قم: ذوی القربی. چاپ اول، 1430 ه.ق.
50. تبریزی، میرزا جواد. دروس فی مسائل علم الأصول. قم: دار الصدیقة الشهیدة سلام الله علیها. چاپ دوم، 1387 ه.ش.