اعتبار سنجی معامله ی همراه با کم فروشی (تطفیف)

فقه و اصول (Fiqh va uṣūl)

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 23 مهر 1403   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jfiqh.2024.87197.1755

نویسنده

غلامرضا یزدانی^*

دانشیار گروه حقوق، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مشهد، ایران

چکیده

تطفیف و کم فروشی، از اعمال حرام شرعی است. از این رو، هرگاه موضوع معامله ای، کم فروشی باشد، بدون تردید این قراداد باطل خواهد بود. ولی در مواردی که قرارداد از حیث مقدار مشخص بوده ولی در وقت تسلیم به خاطر کم فروشی یکی از طرفین، کمتر از آن مقدار در می آید، در صحت آن، تردید وجود دارد؛ برخی چنین معامله را صحیح دانسته. در مقابل، برخی چنین قراردادی، صحیح ولی طرف متضرر، خیار تبعض صفقه دارد و در نهایت برخی بین معامله نسبت به شیء ربوی و غیر ربوی تفصیل داده اند. در پژوهش حاضر که مبتنی بر روش توصیفی ـ تحلیلی است، این نتیجه به دست آمده است که هرگاه موضوع معامله، کلی باشد، کم فروشی باعث بطلان قرارداد نبوده ولی کم فروش، ضامن مقدار کسری است و هرگاه موضوع قرارداد، عین معین باشد، اگر مقدار شرط عوض قراردادی باشد، چنانچه موضوع قرارداد مال ربوی باشد، قرارداد باطل و الا صحیح است ولی طرف متضرر، خیار تخلف شرط خواهد داشت و اگر کالای موضوع قرارداد، غیر ربوی باشد، معامله درهر حال صحیح است و طرف متضرر حسب مورد، خیار تخلف شرط یا وصف خواهد داشت.

کلیدواژه‌ها

تطفیف؛ کم فروشی؛ بخس؛ کسر مقدار

مراجع

ابن ادریس، محمد بن منصور.السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ دوم، 1410ق.

ابن براج، قاضی. المهذب. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول،  1406ق.

ابن فارس، معجم مقاییس اللغة. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم. چاپ اول، 1404.

اردبیلى، احمد. مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم. چاپ اول، 1403ق.

اصفهانى، سید ابو الحسن. وسیلة النجاة مع حواشی الامام الخمینی. قم: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی ره. چاپ اول، 1422ق.

انصاری، مرتضی. کتاب المکاسب. قم: کنگره جهانی بزرگداشت شیخ انصاری ره. چاپ اول، 1415ق.

ایروانى، على. حاشیة المکاسب. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی. چاپ اول، 1406ق.

بحرانى، یوسف. الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم. چاپ اول، 1405ق.

تبریزى، جواد. إرشاد الطالب إلى التعلیق على المکاسب. قم: مؤسسه اسماعیلیان. 1416ق.

حلبی، الکافی فی الفقه. اصفهان: کتابخانه عمومی امام امیر المومنین ع. 1403ق.

حکیم، سید محسن. منهاج الصالحین. بیروت: دارالتعارف للمطبوعات. چاپ اول، 1410ق.

حکیم، سید محمد سعید. منهاج الصالحین. بیروت: دار الصفوة. چاپ اول، 1415ق.

خمینى، سید روح اللّه. تحریر الوسیلة. قم: موسسه مطبوعات دارالعلم. چاپ اول، بی تا.

خوانسارى، الحاشیة الأولى على المکاسب. بی جا. بی نا. بی تا.

خوانسارى، الحاشیةالثانیة على المکاسب. بی جا. بی نا. بی تا.

خوئی، سید ابوالقاسم. مصباح الفقاهه. بی جا. بی نا. بی تا.

خوئی، موسوعة الامام الخوئی. قم: موسسه احیاء آثار الامام الخوئی ره. چاپ اول، 1418ق.

راوندی، قطب الدین. فقه القرآن. قم: انتشارات کتابخانه آیه الله مرعشی ره. چاپ دوم، 1405ق.

سیوری، مقداد. تنقیح الرائح لمختصرالشرائع. قم: انتشارات کتابخانه آیه الله مرعشی ره. چاپ اول، 1404ق.

شهید اول، محمد بن مکى. الدروس الشرعیة فی فقه الإمامیة. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم. چاپ دوم، 1417ق.

شهید اول، محمد بن مکى. غایة المراد فی شرح نکت الإرشاد. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم. چاپ اول، 1414ق.

شهید اول، محمد. اللمعه الدمشقیه فی فقه الامامیه. بیروت: دارالتراث. چاپ اول، 1410ق.103.

شهید ثانى، زین الدین. حاشیة الإرشاد. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم. چاپ اول، 1414ق.

شهید ثانی، زین الدین. الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه. قم: کتابفروشی داوری. 1410ق.

شهید ثانى، زین الدین. مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام. قم: موسسه المعارف الاسلامیه. چاپ اول،1413ق.

صدوق، ابن بابویه. الأمالی. قم: دفتر انتشارات اسلامی. چاپ اول، 1413.

صدوق، عیون أخبار الرضا علیه السلام. قم: دفتر انتشارات اسلامی. چاپ اول، 1414.

طباطبایى قمّى، عمدة المطالب فی التعلیق على المکاسب. قم: کتابفروشی محلاتی. چاپ اول، 1413ق.

طوسی، محمد بن حسن. النهایه فی مجرد الفقه و الفتاوى. بیروت: دار الکتاب العربی. چاپ دوم، 1400ق.

عاملى، سید جواد. مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلاّمة. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم. چاپ دوم، 1419ق.

علامه حلّى، حسن بن یوسف. إرشاد الأذهان إلى أحکام الإیمان. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم. چاپ اول، 1410ق.

علامه حلی، حسن بن یوسف. تحریر الأحکام الشرعیة على مذهب الإمامیة. قم: موسسه امام صادق ع. چاپ اول، 1420ق.

علامه حلی، حسن بن یوسف. تذکرة الفقهاء. قم: موسسه آل البیت ع. چاپ اول، 1414ق.

علامه حلی، حسن بن یوسف. قواعد الأحکام فی معرفة الحلال و الحرام. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم. چاپ اول، 1413ق.

کاشف الغطاء، انوار الفقاهه؛ کتاب المکاسب. نجف: موسسهکاشفالغطاء. 1422ق.

کاشف الغطاء، شرح الشیخ جعفر على قواعدالعلامة. بی جا: موسسه کاشف الغطاء، 1420.

کرکى، محقق ثانى. جامع المقاصد فی شرح القواعد. قم: موسسه آل البیت ع. چاپ دوم، 1414ق.

کلینی، الکافی. تهران: دارالکتب الاسلامیه. چاپ چهارم، 1407ق.

لارى، سید عبد الحسین. التعلیقة على المکاسب. قم: موسسه المعارف الاسلامیه. چاپ اول،1418ق.

مامقانى، محمد حسن. غایة الآمال فی شرح کتاب المکاسب. قم: مجمع الذخائر الاسلامیه. چاپ اول، 1316ق.

مکارم شیرازى، أنوارالفقاهة: کتابالتجارة. قم: انتشارات مدرسه امام علی ع. چاپ اول، 1426ق.

محقق اول، جعفر بن حسن. شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام. قم: مؤسسه اسماعیلیان. چاپ دوم،  1408ق.

محقق اول، جعفر بن حسن. نکت النهایه. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول، 1412ق.

 محقق اول، جعفر بن حسن. المختصر النافع فی فقه الإمامیة. قم: مؤسسة المطبوعات الدینیة. چاپ ششم، 1418ق.

منتظرى،دراسات فی المکاسب المحرمة، قم: نشر تفکر. چاپ اول، 1415ق.

 مفید، محمد بن نعمان. المقنعه. قم: کنگره جهانى هزاره شیخ مفید. چاپ اول، 1413ق.

نجفی، محمد حسن. جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام. بیروت: دار احیاء التراث العربی. چاپ هفتم، 1404ق.

یزدانی، غلامرضا. حقوق اموال. تهران: انتشارات مجد، چاپ اول، 1397ش.

یزدى، سید محمد کاظم. حاشیة المکاسب. قم: موسسه اسماعیلیان. چاپ دوم، 1421ق.