مفهوم تناسخ در مثنوی‌های بیدل بر اساس انگاره‌های هستی‌شناختی دین هندو

جستارهای نوین ادبی

مقاله 4، دوره 57، شماره 2 - شماره پیاپی 225، آذر 1403، صفحه 98-75   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jls.2024.89040.1609

نویسندگان

گلناز میرسالاری¹؛ فیاض قرائی^{* 2}؛ مریم صالحی نیا³

¹دکتری زبان وادبیات فارسی گرایش عرفانی، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

²دانشیار ادیان و عرفان تطبیقی، گروه آموزشی ادیان و عرفان تطبیقی، دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

³استادیار زبان و ادبیات فارسی، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

چکیده

 تناسخ زیربنای اخلاقیات و آخرت‌شناسی دین هندو را تشکیل می‌دهد. بیدل دهلوی شاعر معروف فارسی‌زبان، بارها به مسئلۀ تناسخ در مثنوی‌هایش اشاره کرده است. در این پژوهش به بررسی مفهوم تناسخ در مثنوی‌های بیدل می‌پردازیم. در دین هندو انسان بر اساس قانون کرمه (عمل و عکس‌العمل) دوباره متولد می‌شود تا به نتایج اعمال خود برسد. این توالد و تناسخ که به آن «سمساره» می‌گویند، پیوسته ادامه دارد تا زمانی که انسان به کشف حقیقت غایی در درون و ذات خود برسد. بر اساس اوپه‌نیشدها هدف از تناسخ، شناخت آتمن یا روح حقیقی است. این روح به علت آمیختن با پرده‌های مادی و جسمانی از حقیقت خود غافل شده. روح مادی و عنصری دچار تناسخ می‌شود تا زمانی که بتواند با کنار زدن پرده‌های مادی و جسمانی به شناخت حقیقت خود برسد و با آن یکی شود. بر این اساس بهشت و جهنم انسان در همین جهان است. بهشت برخورداری از نعمت‌های این جهان، و جهنم تولد مجدد و دوری انسان نسبت به آتمن یا حقیقت خود است. در مثنوی‌های بیدل، تناسخ هم در وجه نظری و هم در داستان‌های رمزی، مفهومی مستند به انگاره‎های هستی‌شناختی دین هندو است.

کلیدواژه‌ها

بیدل؛ تناسخ؛ دین هندو؛ آتمن

مراجع

ابن حزم، ع. ا. (1416 ه.ق/1996 م). الفصل فی‌الملل و الاهواه و النحل، (تصحیح و تنظیم ع، عمیره.، و ن، م، ابراهیم)، دارالجلیل بیروت لبنان.

الیاسی، پ. (1388). زندگی پس از مرگ و تناسخ در متون مقدس هندو. پژوهشنامه‌ ادیان. سال سوم. شماره ششم.

اوپا‌نیشاد، س. ا. (1340). ترجمه‌ی شاهزاده محمد داراشکوه از متن سنسکریت. (تصحیح س، م، ر، جلالی نایینی.، و دکتر تاراچند). چاپ: تابان.

بهاگاوادا گیتا همان گونه که هست. (۱385). (م، ع، موحد، مترجم). انتشارات خوارزمی.

بهرامی، ن .، و گوهری، ع. (1397). «بررسی جایگاه تناسخ در فرهنگ هندوئیزم و نقد آن در مکتب فلسفی ملاصدرا». مطالعات میان فرهنگی.

بیدل دهلوی، ع. (1389). کلیات دیوان. (تصحیح خ، م، خسته.، و خ، ا، خلیلی). ج 3. چاپ: اول. فروغی.

تهانوی، م. ع. (1996 م) موسوعه کشاف اصطلاحات الفنون و العلوم، (ج، زیناتی، مترجم). مکتبه‌اللبنان ناشرون.

رضازاده شفق، ص. (1345). گزیده اوپه‌نیشدها. بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

ریگ ودا. (1372). (م، ر، جلالی نایینی، مترجم). نشر: نقره. چاپ سوم. چاپ افست شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.

نسفی، ش. ع. م. (1359). کشف الحقایق، (ا، م، دامغانی، اهتمام و تعلیق). بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

نیازی، ا. ع. (1390) نگاهی تطبیقی به آموزه‌ تناسخ در ادیان هندی و رجعت. معرفت کلامی. سال دوم. شماره 3.

حلی، ع. (1379). الاسرار الخفیه فی‌العلوم‌العقلیه، بوستان کتاب قم.

Encyclopedia of Global Religion, Mark Juergensmeyer, Wade Clark Roof. SAGE Publications, Oct 18, 2011 - Computers - 1528 pages.

Julius, L. (2012) . Hindus: Their Religious Beliefs and Practices. Routledge

Loy, D. (1982). "Enlightenment in Buddhism and Advaita Vedanta: Are Nirvana and Moksha the Same?". International Philosophical Quarterly.

Mahony,W. k. (1976). soul, Indian concepts. Encydopaedia of Religious Ideas, Paris.

Nicolas, Antonio T. de. (2003). Meditations Through the Rig Veda: Four-Dimensional Man. iUniverse.

Oxford Dictionaries, "transmigrate" Oxford universiy Press, (2016).

Oxford Dictionaries. (2016). "Transmigration". Oxford University Press. Archived from the original on January 5, 2014.

Radha Krisnan.s. (1991) Indian philosophy. With an introudaction by. J. N. mohanty, Oxford University Press,

Roy W. P. (1998). Hindu Ethics: A Philosophical Study. University of Hawaii Press.

Upanishad, S. A. (1340). Translated by Prince Mohammad Darashkooh from Sanskrit text. Edited by Seyed Mohammad Reza Jalali Naeini and Dr. Tarachand. Print: Taban.

William Keith Chambers Guthrie. (1978). A history of Greek philosophy, Volume 1: The earlier Presocratics and the Pythagoreans, Cambridge University Press. 1978.