بررسی زبان شناختی کهنترین متن گاهشماری فارسی به خط مانوی

زبانشناسی و گویش های خراسان

مقاله 1، دوره 16، شماره 3 - شماره پیاپی 16، دی 1403، صفحه 1-19   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jlkd.2024.89834.1274

نویسندگان

فاطمه هاشمی زاده ابرقویی¹؛ آرمان بختیاری^{* 2}

¹کارشناسی ارشد فرهنگ و زبان‌های باستانی دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران

²دانشیار گروه ایران‌شناسی و زبان‌های باستانی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران

چکیده

متن M150 ازجمله دست‌‌نوشته‌های مجموعه متن‌های مانوی آکادمی علوم برلین است که به خط مانوی و به زبان فارسی نو آغازین نوشته شده‌ است. این متن را مانویان فارسی‌زبان آسیای میانه، به نگارش در‌آورده‌اند و ازجمله کهن‌ترین متن‌های فارسی دری است. این دست‌نوشته به گونۀ جدولی تنظیم شده که بیشتر قسمت‌های آن آسیب دیده و دارای واژه‌های عربی بسیاری است که ‌یک نمونه از گاهشماری سغدی- مانوی مربوط به نیمۀ نخست قرن چهارم هجری به شمار می‌رود. در این متن، نام روزها زردشتی، ولی نام سیاره‌ها و برج‌های دوازده‌گانه (صور فلکی) به‌صورت عربی آمده است. این مقاله، ابتدا به معرفی این گاهشماری قرن چهارم هجری می‌پردازد و سپس نویسه‌گردانی، آوانوشت و ترجمه شده و در پایان همراه با توضیحات و یادداشت‌ها به بررسی آن پرداخته شده است.

کلیدواژه‌ها

گاهشماری؛ تقویم؛ مانوی؛ گاهشماری مانوی؛ سیاره‌ها؛ فارسی نو

مراجع

آزادی مهر، م. (1388). حروف ابجد و کاربرد آن در ادبیات فارسی. ادبیات و زبان‌ها، بهار (شماره 89)، ص 54-57.

بختیاری، ر. (1389). متن‌های ضد مانوی. جستارهای ادبی. زمستان (شماره 171)، ص 27-42.

بهار، م. (1389). پژوهشی در اساطیر ایران. چاپ هشتم. انتشارات آگه.

بیرونی، ا. (1362). التفهیم لاوائل صناعه التنجیم. (تصحیح: ج، همائی). انتشارات انجمن آثار ملی.

دوشن گیمن، ژ. (1378). درباره نام دو سیاره در زبان‌های پهلوی و فارسی. (س، ذکاء، مترجم). نشریه فرهنگ و هنر (بخارا). مرداد (شماره هفتم)، ص 363-371

رازی، ش. (1382). روضه المنجمین. (تصحیح: ج، اخوان زنجانی). مرکز نشر میراث مکتوب.

رضایی باغ‌بیدی، ح. (1379). واژه‌گزینی در عصر ساسانی و تأثیر آن در فارسی دری. نامه فرهنگستان. سال چهارم (شماره 3)، ص 145-158.

رضایی باغ‌بیدی، ح. (1385). کهن‌ترین متون فارسی به خطوط غیرعربی. نامه فرهنگستان. سال هشتم (شماره دوم)، ص 9‑‏13.

روح الهی، ح. (1389). احکام نجوم. اطلاع‌رسانی و کتابداری. شماره 126، ص 94-103.

زالی پور، ن. (1400). بررسی تقسیمات زمانی در متن y کتاب ادبیات مانوی از مری بویس. نهمین کنفرانس بین‌المللی مطالعات زبان ادبیات فرهنگ و تاریخ.

زوندرمان، و. (1382). پیشینه جایگاه و برنامه‌های پژوهش تورفانی. (آ، بختیاری، مترجم). نامه فرهنگستان. سال پنجم (شماره 3)، ص 175-186.

قریب، ب. (۱۳۷۶). هفته در ایران قدیم. نامه فرهنگستان. سال سوم (شماره چهارم)، ص ۱۱-۳۹.

کریستن سن، آ. (1384). ایران در زمان ساسانیان. (ر، یاسمی، مترجم). انتشارات نگاه.

مصفی، ا. (1381). فرهنگ اصلاحات نجومی. چاپ سوم.  پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

مکنزی، د. (1390). فرهنگ کوچک پهلوی. (م، میرفخرایی، مترجم). پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

نلینو، ک. (1345). اطلاعاتی درباره علوم نجوم عربی و اسلامی. (ا، آرام، مترجم). نشریه فلسفه و کلام و عرفان (معارف اسلامی). اسفند (شماره 2)، ص 66-89.

هنینگ، و.ب.ه. (1337). قدیمی‌ترین نسخه شعر فارسی. (ا، یارشاطر، مترجم). مجله دانشکده ادبیات. سال پنجم (شماره 4)، ص 1-9.

Boyce, M. (1975). A Word-list of Manchaean middle Persian and Parthian. Acta Iranica 9. Leiden: Tehran.

Blazek,V. (1999). Numerals: comparative-etymological Analysis of numerals systems and their Implications. Switzerland; Masarykova Univerzita.

www.bbaw.de/forschung/turfanforschung/dta