بررسی ظرفیت های اقتصادی هنر و صنایع دستی در عصر تیموریان(771-913ق)

تاریخ و فرهنگ

مقاله 3، دوره 56، شماره 2 - شماره پیاپی 113، بهمن 1403، صفحه 55-82   

نوع مقاله: مقاله ترویجی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jhistory.2024.89275.1321

نویسندگان

معصومه سمائی دستجردی¹؛ وحید عابدین پور جوشقانی^{* 2}

¹گروه آموزش معارف اسلامی، دانشگاه فرهنگیان، صندوق پستی889-14665، تهران، ایران

²گروه معارف اسلامی، دانشکده پزشکی،دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، اصفهان، ایران

چکیده

دورۀ تیموریان مقطعی مهم و همراه با تحول در تاریخ هنر ایران به شمار می­رود. حجم کمی و کیفی فعالیت­های هنری و صنایع­دستی صورت گرفته در این دوره، ضرورت واکاوی ظرفیت­­های اقتصادی در این زمینه را آشکار می­سازد. ظرفیت­هایی که در سه بخش تولید، تجارت و اشتغال و درآمدزایی قابل تبیین هستند. شکل­گیری و ساخت مراکز و نهاد­هایی با محوریت تولید آثار هنری و صنایع­دستی و تعدد و تنوع آثار و محصولات عرضه شده در بازارها، مهم­ترین وجوه بخش تولید در این زمینه محسوب می­شوند. همچنین افزایش جمعیت شاغلین دارای مهارت هنری و صنایع دستی و رونق فعالیت­های مرتبط با آن اعم از کشاورزی، تجارت و حمل­و­نقل، بستر افزایش اشتغال و درآمدزایی را فراهم نمود. تجارت آثار هنری و صنایع­دستی نیز نتایجی نظیر افزایش مبادلات بین شهری و کاهش صادرات مواد اولیه را به همراه داشت. مواردی که در پژوهش حاضر با رویکرد تاریخی و با روش تبیین روایی مورد واکاوی قرار می­گیرد.

کلیدواژه‌ها

تیموریان؛ هنر؛ صنایع دستی؛ ظرفیت های اقتصادی

مراجع

آژند، یعقوب. پیشگامان نگارگری و  نستعلیق. تهران: امیرکبیر، 1386.

ابن­عربشاه، شهاب­الدین ابوالعباس احمد. عجایب المقدور. ترجمۀ محمدعلی نجاتی. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1356.

السلمانی، تاج­الدین. شمس­الحسن. ترجمۀ هانس روبرت رومر. آلمان: هیأت مستشرقین فرهنگستان ماینتس، 1955.

اوکین، برنارد. معماری تیموری در خراسان. ترجمۀ علی آخشینی. مشهد: بنیاد پژوهش­های اسلامی، 1386.

باربارو، جوزافا و کاترینو زنو و دیگران. سفرنامه­های ونیزیان در ایران. ترجمۀ منوچهر امیری. تهران: خوارزمی، 1349.

بلوم،­ جاناتان و شیلا بلر. هنر و معماری اسلامی. ترجمۀ یعقوب آژند. تهران: فرهنگستان­هنر، 1381.

بوات، لوسین. تاریخ مغول تیموریان. ترجمۀ محمود بهفروزی. تهران: آزاد مهر، 1383.

بیکر، پاتریشیا. منسوجات اسلامی. ترجمۀ مهناز شایسته فر. تهران: مؤسسۀ مطالعات هنر اسلامی، 1385.

پوپ، ­آرتور­ آپهام. سیر و صور نقاشی ایران. ترجمۀ یعقوب آژند. تهران: مولی،1377.

تاجبخش، احمد. تاریخ فرهنگ و تمدن ایران (از اسلام تا صفویه). شیراز: نوید، 1381.

تاکستن و دیگران. تیموریان. ترجمۀ یعقوب آژند. تهران، مولی: 1384.

جامی، نورالدین عبدالرحمن. مثنوی هفت اورنگ. به­تصحیح مرتضی مدرس گیلانی. تهران: مهتاب، 1375.

جعفری، جعفر بن محمد بن حسن. تاریخ­جعفری (بخش تاریخ اولاد تیمور). به­تصحیح عباس زریاب خوئی. قم: مورخ، 1393.

جکسون، پیتر و لورنس لاکهارت. تاریخ ایران کمبریج. ترجمۀ تیمور قادری. تهران: مهتاب، 1390.

جوینی، علاءالدین­عطاملک. تاریخ ­جهانگشای ­جوینی. به­تصحیح محمد ­قزوینی. ­تهران: دنیای کتاب، 1385.

حاجیان­پور،حمید و مجتبی جوکار.«بررسی اقتصاد شهری یزد در دوره تیموریان». پژوهش­های علوم تاریخی 10، ش.1 (بهار و تابستان 1397): 17-1.

https://doi.org/10.22059/jhss.2018.263656.473021

حافظ ابرو، عبدالله بن لطف­الله. ذیل ظفرنامۀ شامی. به­تصحیح بهمن کریمی. تهران: بنگاه مطبوعاتی افشاری، 1328.

حافظ­ابرو، عبدالله­بن­لطف­الله. زبده­التواریخ. به­تصحیح سید کمال ­حاج­ سید­جوادی. تهران: نشر نی و سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1372.

حسینی تربتی، ابوطالب. تزوکات تیموری. تهران: کتابفروشی اسدی، 1342.

خوافی، شهاب­الدین ابوالقاسم احمد. منشأ الانشاء. به­کوشش رکن­الدین همایونفرخ. ایران: دانشگاه ملی ایران، 1357.

خواندمیر، غیاث­الدین بن همام­الدین. دستور الوزراء. تهران: اقبال، 1317.

خواندمیر، غیاث­الدین بن همام­الدین. مآثر الملوک. به­تصحیح میرهاشم محدّث. تهران: رسا، 1372.

خواندمیر، غیاث­الدین بن همام­الدین. مکارم الاخلاق. مشهد: بنیاد پژوهش­های آستان قدس رضوی، 1374.

دانی، احمد حسن. میراث تیمور. ترجمۀ محمد مهدی توسلی. پاکستان: اس. تی. پرنترز راولپندی، 1378.

دهخدا، علی اکبر. «اطلس». در لغت­نامه. تهران: موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، 1377

دین­پرست، ولی. «کانون­های تجارت ابریشم ایران در دورۀ تیموریان و ترکمانان». تاریخ اسلام و ایران 21، ش.11 (پاییز 1390): 24-1.

https://doi.org/10.22051/hii.2013.654

رابینسن، بزیل ویلیام. هنر نگارگری ایران. ترجمۀ یعقوب آژند. تهران: مولی، 1376.

رویمر، هانس روبرت. ایران در راه عصر جدید. ترجمۀ آذر آهنچی. تهران: دانشگاه تهران، 1380.

زکی محمد حسن. تاریخ صنایع ایران بعد از اسلام. ترجمۀ محمد علی خلیلی. تهران: اقبال، 1363.

زمجی­اسفزاری، معین­الدین. روضات الجنات فی اوصاف مدینه هرات. تهران: دانشگاه تهران، 1339.

سمائی، معصومه؛ الهیاری، فریدون و اصغر فروغی. «بررسی جایگاه اجتماعی هنرمندان و صنعتگران در دوره تیموریان». تاریخ اسلام و ایران، ش.29 (بهار 1395): 81-106.

https://doi.org/10.22051/hii.2016.2228

سمائی، معصومه؛ عابدین­پور، وحید و فریدون الهیاری. «تبیین موقعیت ناهمگون هنرمندان و صنعتگران در دوره تیموریان». پژوهش­های تاریخی ایران و اسلام، ش. 18 (بهار و تابستان 1395): 116-93.

https://doi.org/10.22111/jhr.2016.2801

سمائی، معصومه و وحید عابدین­پور. هنرمندان و صنعتگران در دوره تیموریان. اصفهان: سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان، 1395.

سمرقندی، کمال­الدین عبدالرزاق. مطلع­السعدین و مجمع­البحرین. به اهتمام عبدالحسین نوایی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1383.

سودآور، ابوالعلاء. هنر دربارهای ایران. ترجمۀ ناهید شمیرانی. تهران: کارنگ، 1380.

شامی، نظام­الدین. ظفرنامه. به­کوشش پناهی سمنانی. تهران: بامداد، 1363.

عابدین پور، وحید؛ الهیاری، فریدون و معصومه سمائی. «جایگاه خوشنویسی و خوشنویسان در جامعه عصر تیموری». تاریخ و فرهنگ، ش.84 (بهار و تابستان 1389): 141-170.

https://doi.org/10.22067/history.v0i0.11752

عالی­افندی، مصطفی. مناقب هنروران. ترجمۀ توفیق سبحانی. تهران: سروش، 1369.

فدایی، مریم. «بررسی آثار قرآنی دوره تیموری». کتاب ماه هنر، ش.70-69 (خرداد و تیر 1383): 50-56.

فرحناکی، شهرام. «وضعیت صنعت در خراسان و ماوراءالنهر در عهد تیموریان». خراسان بزرگ 8، ش. 27 (تابستان 1396): 82-67.

کاتب، احمد بن حسین بن علی. تاریخ جدید یزد. به­کوشش ایرج افشار. تهران: امیرکبیر، 1357.

کاوتس، رالف و رودریش پتاک. هرمز در منابع دوره­های یوآن و مینگ. ترجمۀ مهرداد وحدتی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی، 1383.

کاوسی، ولی­الله. تیغ و تنبور. تهران: مؤسسۀ تألیف و نشر آثار هنری متن، 1389.

کلاویخو، گنزالز. سفرنامه. ترجمۀ مسعود رجب­نیا. تهران: علمی و فرهنگی، 1366.

کنبای، شیلا. نگارگری ایرانی. ترجمۀ مهناز شایسته­فر. تهران: مؤسسۀ مطالعات هنر اسلامی، 1380.

کنبای، شیلا. هنر و معماری صفویه. ترجمۀ مزدا موحد. تهران: مؤسسۀ تألیف، ترجمه و نشر آثار هنری، 1388.

گلمبک، لیزا و دونالد ویلبر. معماری تیموری در ایران و توران. ترجمۀ کرامت­الله افسر و محمد یوسف کیانی. تهران: سازمان میراث فرهنگی، 1374.

لمبتن، آن. تداوم و تحول در تاریخ میانۀ ایران. ترجمۀ یعقوب آژند. تهران: نی، 1372.

مایل­هروی، نجیب. کتاب­آرایی در تمدن اسلامی. مشهد: بنیاد پژوهش­های آستان قدس رضوی، 1372.

مرعشی، ظهیرالدین. تاریخ طبرستان و رویان و مازندران. به­تصحیح عباس شایان. تهران: بی­نا، 1333.

مستوفی بافقی، محمد مفید. جامع مفیدی. به­کوشش ایرج افشار. تهران: اساطیر، 1384.

مشیری، مهشید. «دیبا». در  فرهنگ زبان فارسی، تهران: سروش، 1369.

منز، بئاتریس فوربز. قدرت، سیاست و مذهب در عصر تیموریان. ترجمۀ حسن اسدی. تهران: مولی، 1391.

منشی­قمی، قاضی میراحمد. گلستان هنر. به­تصحیح احمد سهیلی خوانساری. تهران: منوچهری، 1359.

میرخواند، محمد بن خاوند شاه بن محمود. روضه الصفا. تلخیص عباس زریاب. تهران: علمی، 1373.

نطنزی، معین­الدین. منتخب­التواریخ. به­تصحیح ژان اوبن. تهران: کتابفروشی خیام، 1336.

نظام­­قاری، مولانا محمود. دیوان البسه. به­اهتمام محمد مشیری. تهران: شرکت مترجمان و مؤلفان ایران، 1359.

نظامی باخزری،­ عبدالواسع. مقامات جامی. به­تصحیح نجیب مایل هروی. تهران: نی، 1371.

نوایی، امیر علیشیر. مجالس­النفایس. به­اهتمام علی اصغر حکمت. تهران: کتابخانۀ منوچهری، 1356.

وارد، ریچارد. فلزکاری اسلامی. ترجمۀ مهناز شایسته­فر. تهران: مؤسسۀ مطالعات هنر اسلامی، 1384.

واصفی، زین­الدین محمود. بدایع الوقایع. تهران: بنیاد فرهنگ ایران، 1349.

یزدی، شرف­الدین علی. ظفرنامه. به­تصحیح عبدالحسین نوایی. تهران: مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، 1387.

Barbosa, Duarte. A description of the coast of Africa and Malabar. translated by Henry and Stanley. London: 1966.

Pires, Tome. The sama oriental of Tome Pires. translated by Armanda Cortesao, London: Hakluyt society, 1944.